Ísafold - 26.11.1898, Blaðsíða 3

287
vald8 synir. Bátinn rak á Svalbarðs-
eyri mannlausan.
Enn fórst bátur úr Lögmannshlíð
með 3 rqönnum á, er 2 druknuðu, en
1 komst af. Annar þeirra sem drukn-
uðu, hét Jón Jósefsson, kvæntur mað-
ur búlaus. Bátinn rak við Oddeyri.
|>á rak enn bát mannlausan á Gás-
eyri, og vissi enginn, livaðan var.
Baun var nokkuð brotinn og lóða-
flækja utan um hann; siglan stóð uppi.
Loks sáu Svarfdælir, þeir er af kom-
ust, 2 báta á hvolfi úti á firðinuin og
ætluðu þá vera úr Olafsfirði.
Eftir þessu er óvitað enn hér, hve
mikið manntjónið hefir orðið, en því
miður hætt við, að það hafi orðið
miklu meira en hér er talið. Mann-
skaðaveðrið var nýgengið um garð, er
hr. Albert fór um Eyjaförðinn.
Saga friðarins
með germönskum þjóðiim.
Eftir
Dr. Absalon Tarangrer, prófessor.
I.
Friðarhugmynd Germana.
Vitringur einn hefir sagt: »Tung-
an er ávalt heimspekileg«. Og ekki
á það sízt við hina upprunalegu orð-
gnótt tungunnar, þessa fyrstu tilraun
til þess að koma orðum að hugsunum,
áskynjunum eða geðshræringum. í
rótum tungunnar speglast það, sem
hefir hreyft sér í sál þjóðanna, löngu
fyrir þann tíma, er sögur fara af.
f>ær sýna oss frumlíf hugsananna og
tilfinninganna. Vér fáum ; séð alla
leið inn að uppsprettum menningar-
innar.
Vér skulum hér taka til dæmis,
hvernig hinar ýmsu tungur fara að
því að láta í ljós hugmyndma friður.
Vér förum ekki út fyrir tungur arisku
mentaþjóðanna. Bómverjar nefndu
friðinn pax, af rótinni pak, semþýðir:
að greypa saman, festa. Friðurinn
var í þeirra augum öruggleikinn; hann
batt enda á deiluna og ótryggleika
hennar. Friðar-orð Grikkja, eirene, er
enn óráðin gáta. En keltneska nafn-
ið á friðinum, sid, þýðir víst upphaf
lega : að setjast. Aðalatriði friðarhug-
myndarinnar er þar hvíldin. Sama
kemur fram í slafneska nafniuu á friði,
pokai, af rótinni qi, hvíld, á lau'nu
quies. Algengasta friðarorð Slafanna
er nuru, sem eiginlega þýðir: að
skiftast á, hafa kaup á. Mikilvægi
friðarins fyrir viðskiftalífið virðist þar
hafa gefið hugmyndinni sinn einkenni-
lega blæ.
Engin ariskur þjóðflokkur hefir haft
jafn-göfugar hugmyndir um friðinn
eins og Germanir. Fornnorræna orð-
ið friðr, fornþýzka orðið fridu, er kom-
1 af rótinni pri, sem þýðir að elska,
Þyrma.
Hver mundi hafa gert sér í hu
lund, að hinir germönsku forfe
vorir hefðu litið þeim augum á friði
\ ar ekki baráttan líf þeirra og ^
og ófriðardagarnir hátíðirnar? j
menn hafi við því búist, að þeir
komist lengra en Keltar og Sla
sem höfðu þörf á næði og hvíld <
ófriðinn ? Nei. Samkvæmt hinurc
mennu hugmyndum um Germani
um vér ekki annað en furðað osi
því, að í friðarhugmynd þeirra sk
koma fram kærleikurinn og væg
göfugugtu tilfinningar mannshjart;
rótin pri getur ekki farið með
sannindi. Hún sýnir oss nýja hl:
gerrnónsku þjóðarsálinni. Kensluh
uar f mannkynssögu segja lítíð
erfc, !rá Þeirri hliðinni, en langl
manna1U8emÓ1fáaf alliygH ^
^8t við að rannsaka
8 J við friðarþrá og friðar
áttu germönsku þjóðanna. í því sem
hér fer á eftir ætla ég að leitast við
að sýna vald þessar löngunar, binar
ýmsu myndir, sera þessi barátta birt-
ist í og ávexti hennar fynr allan hinn
mentaða heim.
Friðardraumur Germana speglar sig
mjög skýrt í sögunni um Friðfróða kon-
ung í Hleiðru, herkonunginn mikla og
löggjafann mikla. Hann hafði lagt
undir sig Garðaríki, Vindland og land-
ið við ána Rín; hann hafði unnið sig-
ur í Norvegi, á Bretlandi og írlandi;
Finnar og Bjarmar urðu að gjalda
houum skatt. Hið mikla vald hans
og vizka hafði í för með sér frið »um
alla danska tungu«. f>rjátíu ár stóð
þessi friður; jörðin bar ágætan ávöxt;
það var »ár ok friðr«. »Engi maðr
grandaði öðrum, þótt hann hitti fyrir
sér föðurbana eða bróðurbana lausan
eða bundinn. f>á var ok engi þjófr
eða ránsmaðr, svá at gullhringr einn
lá á Jálangrsheiði lengi«. Alt landið
var friðheilagt og friðsælt, það er
snjöll lýsing á því í Grottasöng, þar
sem sagt er frá, er þær voru »komn-
ar til konungs húsa» (Fróða konungs)
»framvÍ8ar tvær, Fenja og Menja, mátt-
kar meyjar, að mani hafðar«, og kon-
ungurlétþærmalaá kverninnGrotta, »er
nú náttúra fylgdí, að það mólst á
kvernina, er sá mælti fyrir, er mól«,
«Þá kvað Menja,
var til meldrs komin
harðúðigt man,
hári röddu:
Auð mölum Fróða,
mölum alsælan
fjölð féar
á feginslúðri.
Siti hann á auði,
sofi liann á dúni,
vaki hann at vilja.
Þá’s vel malit.
Hér skyli engi
öðrum gramla,
til böls búa
né bana orka,
né höggva
hvössu sverði,
þót bana bróður
bundinn finni.
Sagan um þessa gullöld Norðurlanda
bergmálaði og í hjörtum Suður-Ger-
mana. Mansöngvaskáld eitt frá 12.
öld kveður:
»Náðin frá guði’ hinum góða
og gæfa’ ykkur falli í skaut,
sem í Danmörk dögling Fróðas.
Jafnframt friðardásömuninni í forn-
kvæðunum skal ég benda á ummæli
norska ríkisráðsius frá 1323. far er
komist svo að orði, að »friðurinn sé
hinn mesti styrkur, vernd og varð-
veizla allra ríkja«. |>að væri ekki
mikill vandi að finna sams kouar um-
mæli í germönskum lögum og skjölum,
og hjá kristnum annálariturum og lög-
fræðingum er aragrúi af þeim. En
ekki er fremur hörgull á ummælum,
sem lýsa vígahug og hefndargirni, í
fornum munnmælasögum og kvæðum
og annálum, bréfum og skjölum míð-
aldanna. 1 forntungu vorri er orð, sem
ég held hafi í sér fólgna játning um
vígahug forfeðra vorra og vantraustið
á friðseminni. það er orðið friðbönd.
þ>að vorubönd, sem sverðið var bund-
iðmeð viðslíðrin, og varðaðsprettaþeim
böndum, áður en unt væri að nota
sverðið. Að friðbenda sverðið var því
svipað og leggja niður vopnin. Ef það
var óbundið, var jafnan undir atvik-
um komið, hvað fyrir kynni að koma.
Og friðböndin voru víðar en á Norð-
urlöndum. f>au voru líka til með Suð-
ur-Germönum. Og það er almenn
reynsla: friðurinn á engan verri óvin
en almennan vopnaburð.
Friðarþrá Germana á þannig f höggi
við bardagalöngun þeirra. Og framan
af, jafnvel um alla fornöld og mið-
aldir verðnr bardagalöngunin vfir-
sterkari.
Til síra JónsHelRasonar og lesenda
»ísat'oldar«.
Greininni um »Adventistann og lcirkju■
fe.ðurnat. i síðasta hlaði »ísafoldar» finn
ég í nafni sannleikans fulla ástæðu til að
mótmæla, þar sem hún er mjög óndkvœm
og villandi bæði viðvikjandi því, er ég á
að hafa sagt og ritað, og því, er aðalefnið
snertir.
Ritstj. »ísafoldar« óskar samt sem áður
helzt að vera laus við að taka. fleiri grein-
ar um þetta efni, og skal ég þess vegna,
samkvæmt leyfi ritstj., benda höfundi gr. og
öllum óheilluðum og sannleikselskandi
mönnum á það, að svar frá mér upp á
þessa grein hans kemur i blaðinu »Islandi«
föstudaginn þann 25. og í hlaðinu »Dag-
slcrd« laugardaginn 26. nóv.
Með virðingu Duvid Östlund.
GrunnhuKsuð
er sú mótbára gegn umbótatilboði
stjórnarinnar frá síðasta þingi, sem
ekki beyrist allsjaldan og nýlega var
ymprað á í blaði hér í bænum, að sú
stjórnarbót yrði léttvæg, af því að
sömu mönnum mundi verða skipað í
landsstjórn vora eins og nú, og þeir
muni ekki breytast mjög, þótt þeir
•skifti um nöfn eða hefðu fataskifti.«
Fyrst er þetta alveg ósatt: æðsta
embættið, sem danskur maður hefir
nú með höudum, það embættið, sem
langmest er um vert, mundi komast
í hendur einhvers hinna helztu manna
meðal íslendinga.
Og væri í öðru lagi nokkurt vit í,
að hafna haganlegra stjórnarfyrirkomu-
lagi, þangað til vér ættum þeírn mönn-
um á að skipa, sem allir væru ánægð-
ir með? Eða munu slíks dæmi nokk-
urs staðar í mannkynssögunni?.
Og þótt vér ættum afburðamenn nú
og þægjum þar af leiðandi stjórnar-
bótina, þá mættum vér búast við að
missa þá einhvern tíma. Hvernig
væri þá komið fyrir óss, ef alt ætti á
afburðamönnunum að byggja en ekk-
ert á stjórnarfyrirkomulaginu ?
Aðalkosturinn við hagantegt stjórn-
arfyrirkomulag er einmitt sá, að það
bætir upp þá ófullkomleika, sem valds-
mennirnir kunna að hafa. Aðalókost-
urinn við óhaganlegt stjórnarfyrirkomu-
lag aftur á móti sá, að það hamlar
því svo alt of oft, að jafnvel góðir hæfi-
leikar og góður vilji hjá þeim.jjsr völd-
m hafa með höndum, komi að fullum
noturn.
Vegragerð í Hornafirði.
Hr. Erlendur Zakaríasson vegavinnu-
stjóri er nýkominn austan úr Horna-
firði, þangað sendur af landshöfðingja
til þess að rannsaka vegarstæðið milli
Hóla og Hafnar, er síðasta þing veitti
lítils háttar styrk til (1000 kr.) og
stendur tíl að byrjað verði á að sumri,
það lítið sem féð hrekkur. Vegalengd-
in er um 6 rastir, mest mýri og keld-
ur og nokkuð flæðisund, fram í kaup-
staðinn nýja, Hornafjarðarós.
Gufusk. A. Asgeirsson
kom hingað á sunnudaginn var, 20.
þ. m., með kol handa herkipinu
»Heimdal«, þá frá Eskifirði og hafði
verið 5 daga á leiðinni þaðan, en hálf-
anmánuð þangað frá Englandi. það fór
í gærkveldi héðan til Isafjarðar, með
leifar af kolafarminum. Annars er
bærinn (kaupmennirnir) kolalaus nú
sem stendur hér um bil, þangað til
gufuskip kemur til W. Fischers verzl-
unar um næstu mánaðamót. f>ó
kvað mönnum vera nú veitt dálítil
úrlausn í svip af þessum Heimdals-
kolum, en nokkuð dýr.
Fjögur róðrarskip
braut 8tórviðrið 14. þ. m. í Vík í
Mýrdal; fóru í spón.
Sjávarflóð
varð mikið á Eyrarbakka og þar í
grend, í landsynningsrokinu 14. þ. m.
um nóttina, en olli þó ekki stórskemd-
um neinum. Óseyrarnes varð að um-
tíotinni eyju.
Saga friðarins,
sem byrjar í þessu blaði, verður
nokkuð langt mál, en vér vonum að
lesendum Isafoidar muui þykja hún
bæði fróðleg og skemtileg. Höfundur-
inn er merkur lögfræðisprófessor í Nor-
egi. Ritgjörðin er samin nú í haust
fyrir norska blaðið »Verdens Gang« og
tilefnið er friðarboðskapur Rússakeisara
til veraldarinnar.
Veðurathuganir
í Reykjavík eftir landlækni I)r. J. Jónas-
sen.
> *o Ö (á Iiiti Celsiusl j Loftvog I (millimet.) Veðurátt.
á nótt|ur» hd. árd. síí)d. árd. síM.
19. -i- i 0 746.8 754.4 Sv h b Svhvd
20 — i — 9 756 9 762 0 o b o b
21 4- 10, — 5 767.1 7ÖJ.6 Nh h a h b
99 4 1 — 1 756 9 7i)2.0 a hv d N hh
23. — 3 H- 4 767.1 756 6 o d N h b
24. -f- 5 K- 2 759 5 764.5 N h d N h b
25. ~ 4 — 6 7o4.5 o h a h d
Ú tsyDningnr n neð él um fr am yfir miðj-
an dag h. 19., en lygndi og gjörði ofan-
hríð; bjart veður og logn h. 20 , gekk með
hægð til norðurs- landnorðurs h. 21.
Logn allan daginn h. 23., gekk svotil norð-
urs aftur, hjartur með vægu frosti. Hinn
25. rétt logn, dimmnr eftir hádegið.
I sídustu skýrslu misletrað 26. cfes.
1888 í stað 23. des.
Hitt og þetta.
Þrælaverzlun i Vesturheimi.
Fullyrt er, þótt ótrúlegt sé, að þræla
verzlun eigi sér enn stað í Bandaríkj-
unum, þótt ekki séu það lengur svert-
ingjar, sem seldir eru. |>að er í Kali-
forníu, að þessi markaður á að hafa
þrifist, og Kínverjar eru það, sem bæði
reka verzluuina og eru seldir. I San
Francisko, helztu borginni í Kaliforn-
íu, er aragrúi Kínverja, sem flutt hafa
með sér siði þjóðar sinnar og ekki
hvað sizt lestina. Síðan þeír náðu
föstum fótum í þeirri borg, hefir þræla-
verzlun verið rekin þar fyrirstöðu-
laust. Einkum eru þar tvö félög, sem
verzla með konur og börn og fá hátt
verð fyrir þær vörur sínar. Svo telst
til, að 20,000 Kínverjar séu í San
Francisko; þar af hafa 5000 atvinnu
f verksmiðjum, 5000 lifa á algengri
verzlun og 4000 eru í vistum. En á
þrælaverzlun eingöngu lifa 3000. Af-
gangurinn, 3000, er kónur, þar af tæp-
lega 1000 giftar, en hinar ambáttir í
bókstaflegum skilningi. Sumpart eru
þær fluttar með ofbeldi frá Kína til
Vesturheims, sumar tældar þangað
með falsi og ósannindum. I Kaliforn-
íu eru þær síðan seldar eins og skepn-
ur þeim sem bezt býður. |>ær hafa
enga hugmynd um, að þessi verzlun
komi í bága við lögin, og sætta sig
því við forlög sín með stillingu. Amb-
átt ein, sem nú er orðin frjáls kona,
hefir þó nýlega komið málinu í nokk-
ura hreyfingu. 1 fyrstu hugðist hún
vera neydd til að sætta sig við þræl-
dóminn. En svo átti að taka frá
henni barn, sem hún átti, og selja það,
af því að það þótti tefja fyrir henni
við vinnuna. jþá flýði hún og leitaði
hælis hjá trúboðum nokkurum. J>á
fyrst fókk hún að vita, að þrælaverzl-
un væri ólögleg og að hún væri því
frjáls kona. Konsúll Kínverja kom
þá til trúboðanna og krafðist konunn-
ar. Auðvitað fekk hann enga áheyrn.
|>rælasalinn, sem konuna »átti«, fór þá
í mál, en rétturinn vísaði kæru hans
frá. En einkennilegt er það, að Kín-