Ísafold - 10.12.1898, Side 1

Kemnr lít ýmist einu sinni eða
~tvisv. í viku. Yer'ð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).J
Uppsögn (skrifleg/ bunain við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXV. árg
Reykjavík, laugardaginn 10. desember 1898.
75. blað.
Til jólanna
keniur Isafold út
tvisvar í viku:
miðvikudag 14. desbr.
laugardag 17. desbr.
miðvikudag 21. desbr.
laugardag 24. desbr.
(aðfangadag).
IGP** Auglýsingahandrit
þurfa að vera komin á skrif-
stofuna um miðjan dag
daginn áður en hvert blað
kemur út.
iit >)í ;j: >Jí >|; >|: >jí ><; >j; >|; >jc >jí >j; >j; >j; *
Fomgripasafn opiðmvd. og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við ll’/a—l'li,a,nn-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.S)
md., mvd. og ld. til útlána.
Póstar væntanl. i miðjum mán.
Bókmentaþættir.
I.
Tímaritin íslenzku 1898.
Timarit Bókmentafélagsins. — Andvari. —
Eimreiðin. — Sunnanfari.
FróSlegt væri að vita, hve megn ó-
þreyjan er í íslendingum eftir tímarit-
um sínum — hvort þeir hlakka hjart-
anlega til að fá þau, hvort þeir fyllast
gremju, ef þau koma seinna en þeir
attu von á, hvort nokkurar af ánægju-
vonum þeirra standa í nokkuru verulegu
sambandi við þan.
Sannast að segja liggur oss við að
halda, að þær vonir séu fremur fáar.
Ekki beint fyrir þá sök, að þau séu
8vo léleg, enda er alþyðuhyllin ekki
rueð öllu áreiðanlegur mælikvarði á gildi
timarita fremur en annara bóka. En
ómótmælanlegt er það samt, að tíma-
r't> sem ekki verður hugðnæmt lesendum
«ínum, hefir að mjög mikilsverðu leyti
mistekist.
Eróðlegt er ýmislegt af því, sem tíma-
rit vor flytja; ekki skal því neitað. 0g
það mun nu alt að því vera ag koma
við hjortun í Islendingum) ef gildi fróð.
leiksms er dreg.ð í efa, euda skal þaö
6kki gert hér. Það virftíd-
b V1föist vera mjog
algeng ímyndun hér á lantli, þótt kyn-
leg sé, að ckki þurfi í raun Qg yeru
annað en fróðleikann til þess ag ]yft.r
þjóð vorri upp á æðra menningarstig.
Samt verður það nú naumast fróðleik-
urinn einn, sem dregur hugi manna
að nokkuru tímariti. Kenslubækur 0g
hinar og aðrar skýrslur geta verið
drjúg-leiðinlegar, og eru þær þó óneit-
anlega fræðandi. Og leiðinlegt t.marit
á ekkert erindi til nokkurrar þjóðar.
Vitanlega er það eitt af aðalcinkenn-
Utn góðs tímarits, að það hafi veiga-
mikinn fróðleik að flytja. En eitthvert
belzta skilyrðið fyrir því, að hann verði
tímariti notasæll, er sá, að hann standi
1 allnánu sambandi við líf þjóðarinnar,
tímaritið á að lesa. Því nánara
m samhandið er milli hugsanalífs
þjoðarmnar 0g tímaritanna, því hetri
U ^)aU' oftast mun óhætt að
bæta því við: því meiri vinsældum eiga
þau að fagna.
Ttennum nú snöggvast augunum yfir
það, sem tímarit vor hafa að flytja
þetta árið?
Vér byrjum á Tímariti Bók-
mentafélagsins: Kapítuli lír sögu
heimspekinnar (Aristóteles), ritgjörð um
skóga og áhrif þeirra á lofslagið, at-
huganir við Islendingasögur, gróðurrækt
í Danmörku, tvær ritgjörðir sögulegs
efnis og einn ritdómur.
Flestir hyggjum vór að viðurkenni,
að þessar ritgjörðir séu vandaðar og vel
þess verðar, að þær séu prentaðar, eins
og yfirleitt allur þorri þess, sem i því
riti hefir staðið þau nítján ár, sem það
hefir komið út. Vér hyggjum, að það
hafi sjaldan, að likindum aldrei, fyrir
komið, að ritnefnd þess tímarits hafi
ekki þegið það bezta, sem því hefir
boðist, og fyrir sórstakan kunnugleik
getum vér um það borið, að öll alúð
var við valið lögð þetta ár. Samt sem
áður á nú líklegast þetta tímaritið
minstum vinsældum að fagna
Það er líka sannast að segja heldur
örðugt að halda því fram, að brýn á-
stæða sé til að búast við því, að alþýða
manna só þyrst í að lesa slíkan fróð-
leik sem þann, er hór er um að ræða.
Til þess stendur hann mönnum of fjarri.
Það er lítt hugsandi, að hann hafi
nokkur veruleg eða varatileg áhrif á
hugsana- eða framkvæmdalíf nokkurs
manns, nema ef vera skyldi einhverra
örfárra sérfræðinga.
Þetta hefir alt af verið veika hliðin
á Tímaritinu og er það enn.
En jafnframt er ekki nema skylt og
sjálfsagt að taka það fram, að þetta
er engum einstökum manni að kenna,
heldur fyrirkomulaginu, sem ákveðið
var þegar í öndverðu, er Tímaritið var
stofnað. Með allri virðingu fyrir vits-
munum þeirra manna, er þar áttu hlut
að máli, verðum vér að segja, að í því
fyrirkomulagi er lítið vit. Tímaritið á
að flytja fróðleik um næstum því öll
hugsanleg efni — um alt og ekki neitt,
liggur oss við að segja. Og svo eiga
fimm menn, sem engin trygging er fyr-
ir að séu verulega samhuga um nokk-
urn skapaðan hlut, að koma sér saman
um valið. Hverjum manni, sem um
það hugsar, hl.ýtur að liggja í augum
uppi, hver stefnufesta, eða hitt þó held-
ur, verði í slíkri litstjórn. Afleiðingin
af þessu fyrirkomulagi hefði frá önd-
verðu átt að vera auðsæ — sú, að aðal-
starf, eða róttara sagt eina starf, rit-
nefndarinnar yrði í því fólgið, að taka
við því, sem að henni yrði rétt, velja
úr því, sem henni bærist rétt af hend-
ingu. ]>aö leynir sér ekki, að þaS er
félag, sem leggur út í slíkt fyrir-
tæki nú á dögum. Hann yrði víst tor-
fundinn, sá bóksali, um víða veröld,
sem ekki kinnokaði sér við öðru eins.
Eins og hverjum manni liggur í aug-
um uppi, er hér um enga verulega rit-
stjórn að ræða. Engin ákvörðun er
nokkru sinni um það gerð fyrir fram,
hverjir í Tímaritiö eigi að rita, hvern
fróðleik það eigi að t'æra, af hverjum
anda það eigi að vera innblásið. Alt
er í lausu lofti. Það kann að koma
fyrir, að Tímaritinu berist einhver rit-
gjörð, sem því er slægur í. En það
getur líka vel farist fyrir. Óhugsandi
er það ekki, að efnið geti orðið marg-
breytt. En það getur líka orðið alt á
eina bókina lært, eins og raunin hefir
stundum á orðið.
Þetta fyrirkomulag hefði veriö nefn-
andi, meðan Islendingar fengu svo sem
engar bækur að lesa og máttu verða
öllu fegnir, nieðan engar andstæðar hug-
sjónir voru að togast á um þjóðina.
En eins og nú er komið, mitt í sam-
kepninni milli alls og allra, mitt í leys-
ingunni andlegu, er þetta fyrirkomulag
á útgáfu þess tímarits, sem ætti að vera
helzta mentarit vort, hlægilegt og með
öllu óhafandi. Annaðhvort ætti, að vorri
ætlan, að hætta að gefa það út, — sem
auövitaö er neyðarúrræði og verður frá-
leitt tekið í mál —• eða þá setja yfir
það einn ritstjóra, sem sinnir sínu verki
og hefir ábyrgð á því, og svo láta
það fara að koma út nokkrum sinnum
á ári, svo áhuginn geti haldist við hjá
lesendunum og þeir að minsta kosti
gleymi því ekki alveg — sem hvorugt
verður gert, ef vér eigum kollgátuna,
og enginn þarf að láta sér detta i hug
að verði gert.
Vegna hvers ekki? munu ókunnugir
menn spyrja. Því er fljótsvarað. Það
er af því að Bókmentafólagið, þrátt fyr-
ir sína lærdómsmenn, og sinn land-
sjóðsstyrk og sínar mörgu góðu hækur
og fróölegu ritgjörðir, er komið svo út
úr sambandinu við sinn eigin tíma, að
svo að kalla öllum stendur í raun og
veru, inst í hjarta sínu, á sama um
það og enginn lifandi maður nennir að
hafa fyrir því að beitast fyrir neinum
verulegum hreytingum.
Þá er A n d v a r i. Honum stjórnar
líka ritnefnd. En hann stendur að því
leyti langtum betur að vígi eu Tímarit-
ið, að verksvið hans er ákveðnara. Hon-
um var upphaflega komið á fót í því
skyni fremur öðru að flytja rækilegar
greinar um landsmál, og því striki hef-
ir hann haldið og heldur enn. Það er
ekki nokkur vafi á því, að öllum þorra
Islendinga þykir meira í hann varið en
Tímaritið, einmitt fyrir þá sök, að hann
gerir sór far um að fást við tímabær
efni. Stjórnarskrármálið, lánsstofnunin
og fiskirannsóknirnar, sem Andvari flyt-
ur greinar um þetta ár, eru þrjú af stór-
málum landsins, og alveg jafntímabært
og sjálfsagt tímarits-efni er ritgjörðin
um Grím Thomsen nýlátinn.
En það vill verða svo lítið úr áhuga
manna fyrir tímariti, sem ekki kemur
út nema einu sinni á ári. Það vekur
svo að segja engar umræður manna á
milli og gleymist.
Vér snúum oss þá að þeim tímarit-
um, sem gefin eru út af einstökum
mönnum, E i m r e i ð i n n i og S u n n-
a n f a r a.
Því verður naumast neitað, að Eim-
reiðinni hafi heldur hnignað frá því sem
hún var fyrstu árin, og væri illa farið,
ef framhald yrði á því. Það er eins og
hún sé komin í háifgerö efnisvandræði
og bafi fyrir þá sök farið að sinna þýð-
ingum meira en vænta hefði mátt og
vel fer á hjá tímariti, sem sannarlega
ætti að hafa nóg íslenzkt verkefni.
Helmingur alls árgangsins er þýðingar.
Vitanlega er nú hin ágæta ritgjörð
Björnsons um nútíðarbókmentir
Norömanua síður en ekki umkvörtun-
arefni. En hún er líka það eina af út-
lendu köflunum í þessum árgangi Eim-
reiðarinnar, sem oss finst verulegur veig-
ur í. Sérstaklega skal það tekið fram
um þáttinn, er segir frá nútíðarbók-
mentum Dana, að oss furðar á að Eim-
reiðin skyldi vera að ásælast hann. Þar
virðist oss sannast að segja meira bera
á glamrinu en hreinum tónum eða kjarn-
góðri fræðslu. Vér bendum t. d. á eft-
irfarandi setningu, sem á að einkenna
hlutsæisstefnuna (realismusinn), er
hófst eftir 1870: »Hin nýja stefna átti
að vera eins konar uppreisn holdsins
gegn yfirdrepskap og andlegu ofdekri
undanfarandi tíma«. Orðið »ofdekur«
er ekki annað en botnleysa, þegar ekki
er jafnframt sagt, við hvað dekrað er.
Nokkuð kann það að vera þýðingarinn-
ar sök, hve glamurkend þessi ritgjörð
virðist vera. Það er auðsætt, að þýðand-
inn hefir ánægju af orðum, sem mikið
fer fyrir í munninum. Oröið »ræd« verð-
ur t. d. hjá honum roðaþrunginn og
þar fram eftir götunum.
AS einu leyti gerir Eimreiðin sór mik-
ið far um að standa í sem nánustu sam-
bandi við sinn tíma: hún sinnir ræki-
lega þeim bókum, er út koma. Og það
er góðra gjalda vert. En á hinu furð-
ar oss, að hún skuli ekki hafa meiri
íreisting heldur en enn þá hefir komið
í ljós hjá henni til að ræða hin mörgu
málefni, sem liggja í loftinu hjá þjóð
vorri. Sum þeirra eru komin inn á þing.
Onnur eru blöðin að tala um, en eiga
vitanlega ekki kost á að ræða þau nema
lauslega. Enn önnur liggja með öllu ó-
rædd. Oss virðist sem einmitt það
ætti að vera aöalhlutverk Eimreiöarinn-
ar að taka sem flest af þessum mörgu
málefnum til rækilegrar íhugunar, og
þá helzt fylgja dæmi hinna ágætustu
útlendra tímarita í því að fá málefnin
rædd frá sem flestum og ólíkustum sjón-
armiðum. Annar vegur er og auðvitað
farandi, sá, að ritstjórinn taki sjálfur
sem fastast í strenginn, á svipaðan hátt
að sínu leyti eins og t. d. Fjölnismenn
gerðu, dragi upp merkið ótvíræðlega í
sem flestum efnum, sem mikilsvaröandi
eru fyrir þjóð vora.
Hvor vegurinn, sem tekinn væri, gæti
Eimreiðin orðið atkvæðamikið afl í þjóð-
lífi voru. Eins og hún nú er, verður
naumast sagt, að hún só það. Færi ein-
hver að spyrja, hvað hún v i 1 j i, hvert
erindi hún sjálf telji sig eiga til þjóð-
ar vorrar þá yrði spurningunni naum-
ast auðsvarað.
Loks er Sunnanfari. Honum hefir
viljað einhver sú skyssa til, að ekki
hafa komið út af honum nema 48 blaö-
síður á árinu. Nær því helmingurinn
er byrjun á erindi eftir annan ritstjór-
anti um kjör íslendinga í Ameríku.
Vitanlega er þar mikinn fróðleik að
finna og frá mörgu vel skýrt og gáfu-
lega, svo sem við er að búast, enda
efnið ágætlega tímabært. En þessi fróð-
leikur er hór og hvar ofinn svo ótrú-
legri hlutdrægni, að í vorum augum er
vafamál, hvort nokkur verður sannfróð-
ari eftir að hafa lesið þann kapítula
heldur en hann var áður. Auk þessa
eru í heftinu ritdómar (með furðulegum
vitleysum innan um, þeir sem G. F.
hefir ritað) og nokkur kvæði. AS öllu
samanlögðu miklu miður eigulegt hefti
en við hefði mátt búast.