Ísafold - 04.02.1899, Side 2

22
nema eðlilegt, að faðirinn reyndi að
firra fólk sitt þessari vansæmd. En
Pierre reyndist ekki nógu þagmáll.
Og afleiðingin af því varð sú, að einn
af þeim embættismönnum bæjarins,
sem minstan drengskap hafði til að
bera, David de Beaudrigue, kom með
40 manna varðsveit, hálfri klukkustund
eftir að þetta gerðist, sem nú hefir
verið frá skýrt.
Fáir embættismenn voru jafn-illa
þokkaðir í Toulouse eins og þessi
Beaudrigue. Gagnvart yfirmönnum
sínum hafði hann hræsnismjaður í
frammi, en var orðlagður ruddi gagn-
vart undirmönnum sínum. Einkum
dekraði hann við klerkana, enda réðu
þeir öllu þar í borginni, svo sem fyr
segir.
Meðan embættismaður þessi var
inni í húsinu að skoða líkið, safnaðist
múgur og margmenni að húsinu með
ópum og óhljóðum. Alt f einu kom
sá kvittur upp meðal mannfjöldans,
að Marc-Antoine hefði verið myrtur
af fólki sínu, af því að hann hefði
haft i huga að taka kaþólska trú —
og þessi kvittur barst mann frá manni.
Aldrei komst upp, hver þetta bjó til
fyrstur manna. En vegna ofstækinnar,
sem múgurinn var gagntekinn af, þótti
mönnum þetta sennilegt, og Beau-
drigue trúði því tafarlaust. Hann tók
þegar foreldrana höndum og son þeirra,
og svo áreiðanleg þótti honum þessi
skýring á málinu, að bann lét undir
höfuð leggjast að bóka nákvæmlega
atvikin, sem að málinu lutu.
Við fyrsta réttarprófið báru þau,
hjónin og Pierre, að þau hefðu komið
að líki Marc-Antoines á gólfinu. |>að
var frú Calas ein, sem sagði satt í því
efni; því að hún kom ekki ofan í
búðina, fyr en búið var að taka líkið
ofan. Kaupmanninum gamla og syni
hans gekk það til með þessi ósann-
indi, að þeir vildu í lengstu lög firra
ættina vansæmdinni, sem áður er um
getið. Síðar tóku þeir þenna fram-
burð aftur og alt annað sögðu þeir
satt við réttarprófin. En, eins og við
mátti búast, gerðu þessi ósannindi
allan a d n a n framburð þeirra tor-
tryggilegan.
Var hér um morð eða sjálfsmorð að
ræða ? Alt lék á því. En svo míkill
var ofsinn, að gengið var að því vísu
sannanalaust, að Marc-Antoine hefði
verið myrtur. Hinn 7. nóv. lagði
málflutningsmaður krúnunnar fyrir
réttinn tillögu um, að ráðstafanir yrðu
gerðar til að jarða líkið. Beaudrigue
fekk tillögunni framgengt, og það á
þann hátt, að klerkarnir kunnu hon-
um beztu þakkir fyrir; líkið átti að
jarða með helgisiðum kaþólsku kirkj-
unnar. Með því var ekki að eins
viðurkent, að Marc-Antoine hefði ekkí
fyrirfarið sér sjálfur, heldur og að
hann hefði verið alráðinn að taka
kaþólska trú.
Jarðarförin var hin hátxðlegasta;
afarmikill mannfjöldi var í líkfylgd-
inni; kirkjan var fagurlega skreytt,
líkpallur reistur í henni og beinagrind
lögð á líkpallinn. I hægri hendinni
hólt hún á pálmagrein, er átti að
tákna píslarvætti hins látna manns; í
vinstri hendinni var miði með þessuin
orðum: »Eg hefi afneitað villunni«.
Blómsveigamergðin var óvenjulega
mikil.
Jafnframt var rannsókn málsins
haldið áfram. Dómstóllinn, sem um
það fjallaði, var ekki venjulegur kon-
unglegur dómstóll, heldur bæjarstjórn-
arréttur. I honum voru 8 menn, og
þar af höfðu þrír keypt sér stöðuna,
en hinir voru kosnir af aðalsmönnum
í Toulouse. I þann mund, sem hér
segir frá, var David de Beaudrigue
forseti í réttinum og drotnaði beinlín-
is með harðri hendi yfir samdómend-
um sínum, bæði með mannvonzku sinni
og auðæfum.
Frarnar öllu öðru var honum ant
um að vinna málið, sem hann hafði
tekið að sér. Og þá reið einna mest
á að fá það sannað, að Marc-Antoine
hefði ætlað að taka kaþólska trú. 011-
um, sem eitthvað höfðu verið kunnug-
ir honum, voru sendar áskoranir um
að láta það uppskátt, sem þeir kynnu
að geta borið vitni um því viðvíkjandi.
Léti nokkur undir höfuð leggjast að
verða við þessum áskorunum, var
honum hótað bannfæringu; sérstakar
messur voru jafnvel haldnar til þess
að brýna fyrir mönnum afleiðingarnar,
sem slík synd hefði fyrir eilífðina. A
þenna hátt fengu menn safnað alt að
100 vitnum; en ummæli þeirra allra
voru lítt ákveðin og enginn þorði að
staðfesta framburð sinn með eiði.
Lavayasse og vínnukona Calas-hjón-
anna höfðu verið höndum tekin og
yfirheyrð, en framburður þeirra var
alls ekki tekinn til greina. f>ar á
móti var á allan hátt reynt að fá þau
til að bera vitni móti kaupmanninum.
En það tókst ekki — hvorki með
umbunarloforðum né ógnunum.
jpann 18. nóv. var dómurinn kveð-
inn upp. Hjónin skyldu sæta pynd-
ingum, og eins Pierre, sonur þeirra.
Lavayasse og vinnukonan áttu að
vera viðstödd pyndinguna og svo átíi
að leiða þau að píslarfærunum til þess
að ógna þeirn; en þá skyldi þeim ekk-
ert frekara mein gert.
f>essi meðferð á Lavayasse og vinnu-
konunni var ólögleg og dóminum var
skotið til hæstaréttar. En þar var
trúarofstækin enn meiri; dómararnír
litu á málið frá stjórnmálahlið, töldu
þörf á að láta hér verða víti til varn-
aðar þeim er kynnu að vilja ganga af
trúnni.
Calas var dæmdur til að þola öll
stig pyndinga, í því skyni að fá hann
til að meðganga. Svo átti hann, í
skyrtunni einni, að beiðast miskunn-
ar í heyranda hljóði í kirkjunni. f>ar
næst átti að festa hann í stagl og að
lokum binda hann á vagnhjól á þann
hátt, sem áður er frá skýrt.
Dóminum var fullnægt 10. dag
marzmánaðar. Calas þoldi pyndingar
fullar tvær klukkustundir. f>egar hon-
um var ekið, hálf-lemstruðum, til af-
tökustaðarin3, hrópaði hann til mann-
fjöldans: »Ég er saklaus». Meðan
böðullinn var að binda hann við hjól-
ið, bað munkur einn hann að játa nú
glæpinn, áður en hann gæfi upp öud-
ina. Calas hristi höfuðið. Beau-
drigue gerði aðra atrennu, rétt áður
en hann lézt, til þess að neyða hann
til að meðganga. En öldungurinn
sneri andlitinu frá honum þegjandi.
Hæstaréttardómurunum þótti mikils
vert um hugprýði þá, er Calas sýndi
í dauðanum, og það hafði áhrif á
dóminn yfir hinum bandingjunum.
Ekkert var ógert látið til að fá þá til
að játa sektina. Meðal annars var
þeim gefið í skyn, að dómurinn, sem
upp yrði kveðinn yfir þeim, mundi
verða voðalegur, og píslunum, som í
vændum væru, var lýst bvo ógurlega,
að Pierre og Lavayasse létu teljast á
að taka kaþólska trú.
En dómurinn varð allur annar en
við var búist. Pierre var dæmdur út-
lagur og hin voru látin laus. Út-
legðardómnum var ekki einu sinni
fullnægt nema til málamynda. Pierre
var slept inn í borgina inn um annað
hlið en hann hafði verið fluttur út
um. Svo var hann lokaður inni í
klaustri og þaðan tókst honum að
strjúka eftir Bkamma stund.
Stafsetningarsamþyktin
i
Stúdentafélaginu.
|>að urðu tíðindi í Stúdentafélaginu
hérna föstudaginn var.
Ein hávirðuleg hefðarmær í þeirri
samkundu, rektor B. M. Olsen, varð
léttari og ól fullburða fóstur, en ekki
þar eftir félegt; því faðirinn kvað vera
H. Kr. Friðriksson f. yfirkennari; og
mun föðurgleði aldrei hafa komist á
hærra stig heldur en lýsti sér á á-
sjónu hins gamla manns það kveld.
það voru sem sé þá liðnir 9 mán-
uðir frá þvf er Blaðamannafélagið
hleypti stafsetningarsamþyktinni af
stokkunum, og fóstrið átti að vera
sending til höfuðs því fyrir það ódæði,
að hafa komið á sameiginlegri, góðri
stafsetningu í íslenzku ritmáli, í stað
hins taumlausa, hlægilega glundroða,
sem tungunni hefir lengi verið að
miklu meini, þar sem ekki einungis
ýmsir meiri háttar burgeisar í ritment
gátu með engu móti fengið af sér að
hafa nema hver sína stafsetning,
heldur var annarhver græmngi, er
prenta lét eftir sig leirburðarsafn eða
hleypti upp nýrri blaðgorkúlu, of gáf-
aður og lærður til að hafa aðra staf-
setningu en hann hafði skapað sér
sjálfur, meira eða minna frábrugðna
því, sem alment gerðist eða gerist.
Sængurkonan hafði verið heldur ó-
frísk undanfarnar vikur, einkum eftir
heimkomuna úr leiðangrinum út af
forntungnanáminu í skólanum. |>ó hefir
henni nú heilsast eftir hætti.
Ljósmóðir að króanum var einn
undirkennarinn, og lagði það óðara
til, að félagið (Stúd.) tæki hann að
sér til fósturs. Ekki leizt þó öllum
eitt um það.
|>á rak suma minni til annars laun-
getnaðar, er félagið hafði fóstrað,
Brennivínsbókarinnar sælu með Mala-
koffsbragnum og öðrum leirburði af
sama tægi, en hafði litla frægð eða þökk
hlotið fyrir. f>ó varð meiri hluti at-
kvæða með tillögunni ,— aðallega at-
kvæði þeirra, er léttasta hafa pyngj-
una eða þá minst eru vanir að ómaka
hana í félagsþarfir.
Gamanlaust frá aðsegja gerðist það
á þessum fundi: 1, að rektor flutti
fyrirlestur, sem átti að vera rothögg
á stafsetningarsamþykt Blaðamanna-
féiagsins, en varð honum eirxum skeinu-
hættur og nokkurum skósveinum hans
í því máli; 2, að þeir H. Kr. Friðriks
son og rektor komu fram við þetta
tækifæri eins og svarnir fóstbræður,
er hver dáðist að öðrum eða að öllu
því, sem hinnsagði;3, að samþykt var
með meiri hluta atkvæða, eftir tillögu
adj. þorl. Bjarnasonar, að gefa fyrír-
lesturinn út á kostnað fjelagsmanna,
þó með þeirri slysa-viðbót, að prenta
skyldi þar aftan við svör þeirra Jóns
Ólafssonar og Pálma Pálssonar þar á
fundinum, sem sumir segja að tætt hafi
fyrirlesturinn sundur ögu fyrir ögn; og
loks 4., að gengið var til atkvæða um
stafsetningarsamþykt Blaðamannafé-
lagsins, eftir ósk rektors, og varð að
hans vilja allmikill meiri hluti at-
kvæða móti henni (en í þeim hóp öll-
um einir 3—4 alls, sem nokkurn tíma
hefir nokkur hlutur sést eftir á prenti,
— um hina almenningi ókunnugt,
hvort þeir kunna einu sinni að skrifa
Faðirvor með nokkurri, tíðkanlegri
stafsetningu —; en fiestallir í minni
hlutanum menn, sem eitthvað liggur
eftir á prenti, og vissu því, hvað þeir
voru að fara með og greiða atkvæði
um); en fundarstjóri svo vel taminn,
að hann neitaði að bera undir atkvæði
tillögu um að fundurinn tjeði sigmeð-
mæltan stafsetning rektors sjálfs (með
í og í fyrir y og ý o. s. frv.), sem og
var æpt í móti af fjölda fundarmanna^
er áttu víst fyrir fram að sú tillaga
yrði feld hér um bil í einu hljóði.
Einhvern tíma kvað hafa samþykt
verið í þessu félagi og ríkt á lagt, að
ekki mætti birta á prenti það, sem þar
er talað eða aðhafst, með því að
þetta sé prívat-félag. En sýnilegt er,
að lagaboð það nær ekki til þessa
máls, með því að ritstjórar þeir, sem
í félaginu eru og blöð sín hafa látið
koma út síðan, hafa báðir skýrt frá
því, er á fundinum gerðist, og auðvit-
að hagað þeirri frásögn eftir sínu
höfði, — ekki sízt Landeyðu-maður-
inn. Væri því bæði rangt og tilgangs-
laust fyrir önnur blöð að þegja um
þetta mál, og það því fremur, sem
því var kynlega hrundið af stokkum í
félaginu, — farið með það í kringum
þann manninn í stjórn Stúd.félagsins,
sem er í Blaðamannafólaginu, aðal-
mótstöðumanni þess (Bl.mfél.) utan
félags boðið á fundinn, en ekkinemum
úr Blaðam.félaginu, o. s. frv.
Annars víkur heldur kátlega við um
blöð þessi bæði í stafsetningarmálinu.
þau hrósa bæði happi yfir afdrifum
þess í Stúd.fólaginu og ýmist vona
eða fullyrða, að það sé þar með dautt,
þ. e. samþyktin fallin um koll! Vita
þó bæði það, sem er, að megnið af öll-
um málsmetandi mönnum þjóðarinnar,
er við ritstörf fást eða bókaútgáfu,
eru komnir í samtökin með Blaða-
mannafélaginu, og fjöldi bóka (auk
blaðanna) ýmist þegar fullprentaður
með hinni nýju stafsetningu eða
á leiðinni. Og svo ímynda þau
sér, eða vilja láta almenning ímynda
sér, réttara sagt, að þeir steinhæ.tti
allir við hina nýju stafsetningu fyrir
þetta uppþot í Stúdentafélaginu, jafn-
fræg eins og sú samkunda er áður
fyrir bókmentaleg afreksverk, og þótt
þorri þeirra, er atkvæði greiddu gegn
samþyktinni, geti naumast heitið at-
kvæðisbærir um það mál, eins og bent
er á hér að framan!
En eitt gerir þó framkomu nefndra
blaða enn kímilegri, og það er að
annað þeirra, »íslands«-umskiftingur-
inn, var til skamms tíma Blaðam.
stafsetningunni fylgjandi og það af
heitri sannfæringu — varði hana kröftu-
lega —, en lót bara kúga sig til að
hafna henni og taka upp aftur »dór-
iskuna«, sem hann bafði barist á móti,
— lét binda sig við staur og fietta
sig hinum sæmilegu klæðum Blaðam,-
félagsins og færa sig í þeirra stað í.
joða-buru H. Kr. Friðrikssonar. Staf-
setningin, sem hann hefir nú, er hin
þriðja á árinu, á einu ári.--------En
hinn, »f>jóðólfs#-maðurinn ? Já, hann
Jylgir stafsetning Blaðamannafélagsins
yfirleitt, nema í einu atriði: samhljóð-
andaeinfölduninni! Og hvað segir svo
spámaður hans, rektor, um það atriði ?
Að hann só par, einmitt í þvl atriði, á
sama máli og Blaðamannafélagið! Er
nú hægt að hugsa sér öllu hlægilegri
afstöðu að almennu máli? Kunnugir
vita auðvitað mikið vel, hvar fiskur
liggur undir : að af því að »J>jóð«. hatar
út af lífinu einn eða fleirí menn í
Blaðam.félaginu, þá þarf hann einnig að
hata stafsetningarsamþykt þess, eins
og hvað annað, er þaðan er runnið.
Annað er þó enn einkennilegra 1
máli þeesu og mun merkilegra. f>að
er, hvað því svipar til annars máls,
miklu meiri háttar. Hvað því svipar
til stjórnarskrármálsins og afstöðu
þingmálagarpa vorra gagnvart því.
f>eir þrefa um það og þjarka og
skotyrðast tugum ára saman. Eru alt
/
/