Ísafold - 01.07.1899, Page 1

A'emur út ýmist einu sinni eða
tvÍ8v. i viku. YeríT árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. ef5a
1*/j doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXYI. árg.
Reykjavík, laugardaginn 1. júlí 1899.
44. blað.
Fortiffripasafnopið mvd.og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 9’/j—12’/a Bankastjóri við 10‘/a—ll'/s
annar gæalustjóri 12—1.
Landsbrílcasafti opið bvern virkan dag
kl. 4—6 og einni stundu lengur (til kl.7)
md,, mvd. og Id. til útlána.
Póstskipið Yesta fer á morgun kl. 6 sið-
degis vestur um land og norður til útlanda;
og Botnia til Yestfjarða að eins
’X4X"x|x' x+x’ 'xjx' xjx 'xjx'xjx 'x|x 'x;x' x|x-'xjx "x;x' ’x|x'
Liiislutin.
Afgreiðslustofa Lands-
bankans verður uin alþing-
istíman í sumar, eins og að
undanförnu, opin frá kl.
9'/2 f. h.—kl. 12‘/2 e. li. hvern
virkan dag'. — Bankastjór-
inn er til viðtals í bank-
anum kl. 10'/*—H1/2 dag
hvern.
Reykjavík 27. júni 1899.
Tryggvi Gunnarsson.
X+X xf>H. X+X. .xtx\ xtA. xtx. xtA. X+A. X+A. X+A..xjx. x|x.
Tvisvar í viku kemar ísa-
fold út að staðaldri í sum-
ar, miðvikudaga og: laugar-
daga.
Tekið við auglýs-
ingum í blaðið til kl. 4 dag-
inn áður.
fxxxxj xxxxxxxtxxxxeoxxxxS
Utlendar fréttir.
Spánverjar hafa selt jpjóðverjum
tvenna smáeyabálka, er þeir áttu eft-
ir austur í Kyrrahafi, Karlseyjar (Car-
olines) og Víkingaeyar (Ladrones). jpær
liggja hvorartvegju austur undan Fil-
ippseyjum, Karlseyjar 1—10 stig fyrir
norðan miðjarðarbaug, en hinar norð-
ar, á 13.—21. stigi. Karlseyjar eru
um 26 ferh. mílur að stærð samtals
og fólkstala sögð 36,000; en hinar 21
ferh.míla og fólkstala 8—9 þús. Kaup-
verðið er um 18 milj. króna. Ekki
grynnir það mikið á ríkisskuldura
Spánverja, er kváðu vera hátt upp í
1000 milj. króna. En hitt er það, að
það kostar þá eigi alllftið fé, að hafa
eignarhald á þessum ítökum, svona
langt í burtu. En þjóðverjum kemur
mjög vel, að geta tylt þar fæti, hafa
þar athvarf fyrir herskip frá sér, er
erindi þættust eiga þar í austurveg o.
s. frv.
f>eir sitja á þingi um þessar mund-
ir, Spánverjar, og eiga það tvent að
vinna: að samþykkja þennan sáttmála
stjórnarinnar um eyasöluna og að
bera sakir á ráðaneytið, er með völd-
in fór meðan barist var um Cuba og
aðrar Vesturheimseyjar, og á hers-
höfðingja þá, er þeim ófriði stýrðu.
En »seint er að byrgja brunninn, þeg-
ar barnið er dottið ofan í«.
Barist enn í Filippseyjum og má
eigi á milli sjá.
Lppreisn í Madura á Indlandi.
Bófinn Esterhazy hefir nú játað á
sig bréflega, að hann hafi samið her-
gagnaskrá þá (bordereau), er Dreyfus
var um kent, en sér hafi verið skipað
það af yfirmanni sínum, Sandherr
ofursta, — til þess að fá Dreyfus sak-
feldan. Oðrum bófa, við þetta ófagra
mál riðnum, Paty de Clam, hefir verið
varpað í dýflissu. En Piquart ofursti
látinn laus. f>að var honum manna
mest að þakka, að upp komst sak-
leysi Dreifus. Baunar hefir nú hæsti-
réttur ekki sýknað Dreyfus, heldur að
eins ónýtt hermáladóminn gegn honum;
en hitt þykir engum efa bundið, að
hann verði alsýknaður fyrir hinum
nýa hermáladómi, er um mál hans á
að fjalla, í Rennes.
Vinnuteppan í Danmörku stendur
enn, eða stóð, þegar Botnía fór. Hafði
þá staðið fullan mánuð, og var mjög
farið að sverfa að hinum atvinnulausa
verkalýð; en honum er rétt hjálpar-
hönd víðs vegar að, bæði innan lands
og utan: frá Noregi, Svíþjóð, Eng-
landi og víðar. Vitanlega bíða og
vinnuveitendur mikið tjón fyrir sitt
leyti. En hér er um völd kept eða
yfirráð í viðskiptum þessara flokka,
vinnuveitanda og vinnuþega.
Innlendur iðnaður.
Klædaverksmiðj ur.
Eftir
Aðalstbin Halldóksson.
II.
(Frh.).
Sama ár kom hin fyrsta sjálfspuna-
vél (Selvfactor) til Aalgaard. Árið 1875
fekk Nilsen sér sænskan vefara, sem
þegar fór að vefa rúmábreiður og vað-
mál í vanalegum handvefstól. Árið
eftirkom Marteinn Nilsen, sonur hans,
til Aalgaard, og byrjaði á því að spóla
fyrir hinn sænska vefara. Nú er hann
orðinn forstöðumaður vefjardeildarinn-
ar.
Síðan hefir verksmiðja þessi vaxið
og blómgast ár frá ári. Nú eru þar
11 spunavélar með tilheyrandi kembi-
vélum, 80 vefstólar og allar aðrar þar
til heyrandi vélar. Ennfremur 11
hringprjónavélar og 8 aðrar prjónavél-
ar. þar eru 5 gufukatlar og 4 túrbín-
ur.
Elzti sonur gamla mannsins Nils
Nilsen er nú verksmiðjustjóri, en bræð-
ur hans þrír yfirmenn í hinum ein-
stöku deildum hennar.
Ekki hefi eg heyrt, hve mikið er
viðskiftamagu þessarar verksmiðju, en
borgað er fyrir flutning milli Aal-
gaard og Stafangurs 10,000 krónur á
ári.
j?ó þetta komi ekki beinlínis aðal-
efninu við, hefi eg ekki getað stilt mig
um að minnast lítillega á það helzta;
því það sýnir svo Ijóslega, hversu
miklu óþreytandi áhugi og atorka fá
til leiðar komið.
Aalgaards-verksmiðjur eru hinar
elztu í Noregi og framan af hafa þær
því eigi átt við neina samkepni að
etja. Hér verður nokkuð öðru máli
að gegna, því hinar norsku verksmiðj-
ur verða hættulegir keppinautar fram-
an af, með því að þær eru búnar að
fá svo mikið bolmagn og standa á svo
sterkum fótum, að þær geta nú orðið
boðið góða kosti. |>að verður því erf-
iðara fyrir oss að smáfæra oss upp á
skaftið, og því áríðandi að taka það
þegar í stað með nokkurum krafti.
Hér eru menn fáir, strjálir og fátækir,
langt á eftir öðrum, sem geta boðið
oss vinnu sína góða og ódýra, og eru
boðnir og búnir til að keppa við oss,
ef vér reynum að gera eitthvað sjálfir.
Vér verðum því að fara hyggilega að,
leggjast allir á eitt og láta eigi sam-
takaleysi og hreppapólitík gera flokk
vorn enn þunnskipaðri.
|>ví hefir verið hreyft, að nauðsyn-
legt væri að koma upp sem fyrst 4
verksmiðjum á landinu, hverri í sínum
landsfjórðungi, og sumir telja að nauð-
synlegt sé að koma upp tóvélum í
hverri sýslu. En hvorttveggja þetta
eru hinar mestu öfgar, eins og nú er
ástatt. Aðalskilyrðið fyrir því, að
þannig löguð fyrirtæki geti þrifist og
þolað samkepni, er það, að þau hafi
sem mestan mátt og nægilegt stofnfé.
Til þess að koma á stofn dálítilli
klæðaverksmiðju þarf mikið fé, ogþað
svo mikið, að landssjóður á nóg með
í fyrstu, að styrkja ÆÍna slíka stofnun
og lána fé til hennar, til þess að hún
hafi nokkurt bolmagn, og það er þó
vart hugsanlegt, að íslendingur geti
komið upp verksmiðju með öðru móti,
eins og nú eru ástæður manna. Og þó
að hægt væri fyrir kostnaðar sakir að
koma upp fjórum verksmiðjum, þá ér
enn eigi víst, að vinnuþörfin verði þeg-
ar í stað svo mikil; því fyrst framan
af er naumast að búast við, að hægt
sé að fá markað fyrir íslenzkt verk-
efni erlendis; að minsta kosti kemst
það ekki strax í kring þegar í stað.
Hætt er því við, að samkepni kæmi
upp rnilli þeirra, svo þær toguðust á
um hvert lítilræði og niðurstaðan yrði
sú, að þær færu sumar ef ekki allar
á höfuðið innan skamms tíma. Væri
þá búið að eyða miklu fé til ónýtis
og ætti þá innlendur ullarverksmiðju-
iðnaður enn lengra í land en áður.
Litlar tóvélar í hverri sýslu verða
ekki, eins og nú til hagar, neinn
gróðavegur, hvorki fyrir þá, sem
leggja út í slík fyrirtæki, né fyrir
landið í heildinni. Tóvélar eru dýr
áhöld, og þurfa því að hafa mjög mik-
ið að gera til þess, að standast allan
kostnað. |>að er svo lítið, sem slík stofn-
un afkastar, að ýmsir gjaldliðir, sem
á henni hvíla, yrðu henni mjög þung-
bærir og þar af leiðandi yrði hún að
selja vinnu sfna dýrt, til þess að stand-
ast. En almenningur þolir engum
dýra sölu, nema kaupmönnum. f>að
er svo um hvert fyrirtæki, að því
meira sem það hefir í veltunni, því
auðveldara á það með að bera sig.
þessu til skýringar skal eg taka
dæmi af tveimur kaupmönnum.
Annar þeirra fær vörur fyrir 200,000
kr. og selur þær upp á ári; en hinn
hefir mjög litla verzlun, svo hann fær
eigi vörur fyrir meira en 10,000 kr.
um árið. Ef vér gerum ráð fyrir, að
sá kaupmaðurinn þurfi 2000 krónur
um árið, til sinna nauðsynja, þá þarf
hann að færa vörurnar fram um 20°/»,
auk alls annars kostnaðar. Nú geri
eg ráð fyrir, að hinn stærri kaupmað-
ur þurfi á meira fé að halda, og skul-
um vér því ætla honum 5000 krónur
um árið. Hann þarf þá ekki að færa
vörur sínar meira fram en 2£°/» til að
vinna þetta upp. Dæmi þetta er að
vísu tekið úr lausu lofti, en það sýnir
þó glögt, að litlar og kraftlausar stofn-
anir hljóta að eiga erfitt uppdráttar,
þar sem aðrar stærri geta grætt stór-
fé og þó boðið langt um betri kjör.
Meðan tóvélar (Spinderi) eru aðeins
á fáum stöðum, hafa þær flesta tíma
ársins nóg að gera. Á tímabilinu fra
1. maí þar til seint í júlí berst þeim
að vísu mjög lítið, en suma tíma árs-
ins verður vinnuþörfin svo mikil, að
þær verða að vinna dag og nótt. En
þegar þær fara að verða almennar, t.
d. í hverri sýslu, er hætt við að þær
hafi minna að gera, þar eð þær eru
eingöngu til aðstoðar við heimilisiðn-
aðinn, en geta ekki framleitt neina
fullkomna vöru. f>ær færu þá að
keppa hver við aðra, að færa verðið
sem mest niður, og þá fara þær að
eiga fullerfitt uppdráttar sumar hverj-
ar. Auk þess er að búast við, að
þeim verði tildrað upp af vanefnum,
og án þess að hafa nokkurt veltufé,
og er það fullörðugt viðureignar, eink-
um meðan viðskiftin eru eins erfið
eins og nú á sér stað.
Ef í stað þess að setja á fót marg-
ar veigalitlar smástofnanir í þessa átt
væri reynt að verja öllu því fé,
sem hægt væri, til þess að reyna að
gera þegar í upphafi eina verksmiðju
sem öflugasta, eru miklar líkur til, að
niðurstaðan yrði alt önnur. Kostnað-
ur sá, sem hún hefði að bera, mundi
að sjálfsögðu verða miklu léttari á
henni, eins og dæmið hér að framan
bendir til. Hún yrði þegar í upphafi
búin út með töluverðu veltufé, svo að
viðskifti hennar yrðu þá þegar liðlegri.
Hún gæti haft jafnmikið aðvinnaalla
tíma árs; því þó að stundum berist lítið
verkefni, mundi hún kaupa ull og
vinna úr henní fyrir eigin reikning,
og selja svo fullunnin klæði. I sam-
bandi við hana ætti svo að vera deild,
sem samsvaraði tóvélum þeim, sem nú
þegar eru komnar á stofn, heimilisiðn-
aðinum til aðstoðar. Samgöngur eru
nú orðnar svo góðar, að úr öllum hér-
uðum landsins yrði hægt að senda ull
til kembingar, spuna eða klæðagerðar,
eftir því sem óskað væri; og eg er
ýullkomlega sannfcerður um, að slík
stofnun mundi geta selt vinnu sína
töluvert ódýrara en þótt tóvélar vceru í
hverri sýsla, og sent eigendunum verk-
efni sitt, þeim að kostnaðarlausu, heim
á nœstu höfn við bústað þeirra, og þó
borið langt um meiri hagnað úr býtum.
Auk þess væri þá komin á fót stofn-
un, sem ætti góða framtíðarvon, og
gæti grætt allmikið, og því af sjálfs-
dáðum fært því meira út verksvið sitt,
sem lengra liði. Og þá fyrst færi þjóð-
in að fá trú á því, að þannig löguð
iðnaðarfyrirtæki gætu staðist og verið
sönn uppspretta auðs og hagsældar.
|>á fengju menn þrek til að ráðast í
önnur ný iðnaðarfyrirtæki, og þannig
fæddi þessi byrjun af sér annað og
rneira.
En eigi er útlit til, að menn séu
alment farnir að sjá þetta; því, eins
og áður er um getið, er ýmist verið