Ísafold - 06.01.1900, Blaðsíða 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/j doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram)
1SAF0LD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
dtgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 6. jan. 1900.
2. blað.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankástjórn við kl, 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl 12 — 2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
tyrsta og þriðja þriðjud. hvers manaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Austanpóstur fer þrd. 9. þ. m.
'xix'xix' x+x' xjx''x+x
Nýir kaupcndur
að þessum árgangi
„í safoldar“,
*' 1900,
fá, auk annara hlunninda,
ókeypis
síðasta ársfjórðung f. á.
október—desember,
ef þeir borga. fyrirfram.
Nýir kaupendur skil-
vísir fá
ókeypis skáldsöguna
V endetta
þegar hún verður fullpreutuS.
Yendetta verður 30—40 arkir að
stærð. Hún er ein af þeim nútíðars'ög-
um, sem alþ/ða manna hefir mest sózt
eftir, hvervetna þar sem hún hefir ver-
ið gefin út. í Vesturheimi t. d. seld-
ust af henni
200,000 eintök
á örstuttum tíma.
Bókmentir.
Stephan G. Stephansson :
Á ferð og flugi. Kvscða-
bálkur. Eeykjavík 1900.
64 bls. (Jón Ólafsson).
Hvergi sóst um þessar mundir rík-
ari vottur þess en í Vesturheimi, hve
hugir íslendinga hneigjast að bók
mentum og ritstörfum — þegar þeir
eru ekki alt að því steinsofandi.
Bg veit ekki betur en íslendingar
sén eins dæmi í þessu efni í Vestur-
heimi. Bkki svo að skilja, að uorður-
hluti Vesturheíms sé ekki bókmenta-
land. Hann er vafalaust nú orðinn
eitt af fremstu bókmentalöndum ver-
aldarinnar.1 En innflytjendurnir þar
og jafnvel fyrstu kynslóðirnar eftir
þangaðkomuna eru ekki að jafnaði að
hugsa um bókmentir framar öðru,
heldnr fyrst um að hafa ofan af fyrir
sér, og svo um að ná í auð og Völd.
En þegar þess er gætt, hve afarmikið
íslendingar rita þar vestra, jafn-sár-
fáir og þeir eru, tiltölulega, þá leynir
það sér ekki, að það á rót sína að
rekja til þess upplags, sem í þjóðinni
er. Framar öllu öðru eru íslendingar
vafalaust bókmentaþjóð að eðlisfari
Alkunnugt er, hvern skerf Vestur-
íslendingar hafa þegar lagt til um
ræðanna um kirkju- og kristindóms
mál. Snjallari rithöfundar í þeirri
grein hafa aldrei verið til meðal Is-
lendinga. Og mikill misskilningur
væri það að gera sér í hugarlund, að
þau ritstörf stæðu ekki í neinu sam-
bandi við hæfileika alþýðunnar til að
meta og skilja það sem ritað er —
hæfileika þeirrar alþýðu, sem höfund-
arnir eru dag hvern samvistum með
og í samvinnu við.
Hitt er fráleitt jafn-kunnugt hér á
landi, að Vestur-íslendingar eiga þeg-
ar allálitlegan hóp manna, sem við
skáldskap fást, bæði í bundnu máli og
óbundnu.
Ég hefi ekki lesið alt, sem Vestur-
Islendingar hafa prenta látið í þeirri
grein. það væri sannast að segja ekki
óskerð ánægja, og það mundi reyna
nokkuð á jafnaðargeðið og stillinguna.
En svo mikið hefi eg lesið, að eg
hygg sð eg hafi gert mér rétta grein
fyrir aðaleinkennum þessaran vestur-
íslenzku bókmentagreinar, sem vitan-
lega er enn í æsku.
Fyrsta einkennið, sem athugall les-
ari mun gera sér grein fyrir, er það,
hve viðleitnin er einlæg við að láta
skáldskapinn eiga fasta rót í lífinu —
hugsunarlífi, félagslífi, heimilislífi Vest-
ur-íslendinga sjálfra og náttúrunni,
sem er umhverfis þá. Vitanlega má
margt misjafnt um það segja, hvernig
þetta takist. Alloft er lítið annað að
virða en viljann í því efni. En svo
verða menn að gæta þess, að hér er
ekki neinn þjóðvegur, sern eftir verð-
ur haldið. Hér er verið að ryðja
brautina — koma upp bókmentum í
nýju þjóðlífi, og það er ekkert áhlaupa-
verk.
Annað atriðið, sem naumast getur
dulist, er það, hve ríkt kennir í þess-
um skáldskap lífsskoðunar höfundanna,
hver sem hún nú er. Vestur-íslenzk
skáld vilja helzt segja alt, sem þeim
býr í bjósti, í hvað litlu smákvæði
sem er, klappa öllu, sem þeir unna,
gefa öllu utan undir, sem þeim er í
nöp við. Frá sjónarmiði listarinnar er
það annmarki. En það ber að hinu
leytinu vitni um þrótt í hugsana- og
viljalífinu.
þetta eirkenni hefir því bæði ann-
markahlið og kostahlið, eftir því,
hvernig á það er litið. Um kosta-
hliðina getur orðið miklu meira vert en
hina moð tímanum. En enn sem komið
er bfer meira á annmörkunum. það
stafar af því, að mentun þessara vest-
ur-íslenzku skálda er yfirleitt svo
miklu minni heldur en hæfileikar
þeirra. Vitanlega hafa mennirnir les
ið margar góðar bækur. En auðsætt
er, að þeir hafa enn ekki melt þá and
ans fæðu. Skilningur þeirra á mann-
lífinu er svo grunnfær. Og hvenær
sem eitthvað dregur út fyrir þeirra
eigin skoðanir, er ekki um annað að
ræða en algert skilningsleysi. Fyrir
bragðið er svo skáldskapur þeirra orð-
inn líkastur hranalegum æsingum
þegar minst vonum varir.
Öll eiga og vestur-íslenzku skáldin
— jafnvel hin beztu — sammerkt að
því, að formið veldur þeim meiri og
minni örðugleika. íslenzkan sumra
þeirra er í meira lagi blendin. Og hjá
þeim, sem það verður ekki sagt um,
svo sem hjá höfundi þeim, sem um
skal rætt hér á eftir, er búningurinn
öðru hvoru svo þunglamalegur, að ó-
venjulega örðugt er að gera sér grein
fyrir, hvað verið er að segja í raun og
veru, hvort það er vit eía vaðall, þó
að skeiðsprettirnír séu aðra stundina
mjúkir og fagrir.
Fremstur vestur-íslenzku skáldanna
er vafalaust Stephan G. Stephansson,
sem er bóndi vestur undir Klettafjöll-
um. Skynugur lesandi er ekki lengi
að ganga úr skugga um það, þegar
hann lítur í þessa litlu bók, sem nú
hefir komið út eftir hann, að hér sé
um sannarlegt skáld að tala. Eg ef-
ast um, að frumleikurinn sé ótvíræð-
ari hjá nokkuru öðru íslenzku skáldi.
Eótt til dæmis bendi eg á þessa
lýsingu á vetrarmorgni:
»í bungóttri fjalfellu’ af bláhvitri mjöll
var byrgt uiðri völlur 0g gróf,
og hrímþakin trén vóru svipleg að sjá
sem sálir úr helfrosnum skóg;
en mödökkur náttkólgu-hringurinn hár
við heiðloftið svellgráa har;
það var eins og himininn héngi við jörð
og hefði’ orðið samfrosta þar.
í skýlausa hvelfing var skuggaop hlátt
svo skímulanst, ginandi, hljótt
sem lofthliðið opnaðist langt nppi’ í geim
að ljóslansri gjöranðn og nótt«.
Ekki allfáir jafn-gagnorðir og vel
kveðnir náttúrulýsingar-kaflar eru i
þessu kveri. Eg vona, að menn kann-
Í8t við, að með því sé ekki all-lítið
sagt.
Eg skal benda á kafla af öðru tagi:
»Til framandi landa eg hróðurhng ber,
þar brestnr á viðkvæmnin ein.
En ættjarðar-böndum mig grípurhver grund,
sem grær kringum íslendings hein.
Eg skil, hví vort heimaland hjartfólgnast er:
öll höppin og ólánið það,
sem ættkvisl þin heið, rifjar npp fyrir þér
hver árhvammur, fjallströnd og vað;
og það er sem holtin sjálf hleypi’ í mann þrótt,
þar hreystiraun einhver var drýgð;
og svo er sem mold sú sé manni þó skyld,
sem mæðrnm og feðrum er vígðU
Getur lesandinn í fljótum hasti bent
á innilegri ummæli um ættjörð vora
en þessar aðdáanlega látlausu línur?
Svo að kalla öll bókin er samstæð-
ur kvæðaflokkur. Höf. er þar »á ferð
og flugi«, á léiðinni til námabæjar
eins og svo heim frá honum aftur. Af
þeirri umgjörð ætti að mega ráða, að
höf. ætlaði sér framar öllu öðru að
draga upp skyndi-uppdrætti af því,
sem fyrir augun ber — jafn-vel og
honum lætur einmitt það verk. Anrtað
getur naumast við þá umgjörð átt.
Allra-sfzt mundi vera búist við því,að
þessi hraða ferð yrði stöðugt að tilefni
til þunglamalegra hugleiðinga og afai-
þungra dóma. Hvorttveggja virðist
svo ósamþýðanlegt sferðinni og flug-
inu«. En vestur-íslenzk skáld eru nú
svo gerð, sem áður var á vikið. f>au
komast aldrei úr herklæðunum. Og
jafn-ótrúlegt einB og það kann að
virðast, eru þessi ferðaljóð framar öllu
öðru — grimmileg árás á alt það, sem
höf. er illa við.
þyngstan hug ber hann til kirkjunn-
ar. Höggin eru ekki spöruð. En öllu
meiri vindhögg minnist eg ekki í
svipinn að hafa séð. f>ar er skortur-
inn á mentuðum skilningi svo átakan-
legur, að það líggur við að vera grát-
legt að sjá hann innan um annað,
sem ber jafn-ríkt vitni nm óvenjulega
hæfileika.
Eg bendi á fyrsta höggið:
»0g kirknanna rógur og krit út af þvi,
hver Kristur i fyrndinni var,
er kerlinga svardögutn svipaðast — ef
ei saman nm ævintýr bar.
Eg sleppi illyrðinu »rógur« — sem
sagt er svona út í bláinn um þá
stofnun, er ómótmælanlega hefir,
hverjum augum sem menn annarslíta
á trúarlærdóma hennar, haldið uppi
æðstu hugsjónum mannsandans um
nærfelt 19 aldir.
En eg get ekki stilt mig um að
fara nokkurum crðnm um þann skiln-
ing, eða öllu heldur skilningsleysi, að
umræðurnar um það, hver Kristur hafi
verið, sé líkast kerlingarifrildi, þegar
þeim ber ekki saman um ævintýri.
Grundvallaratriðið í allri lífsskoðun
mannanna er nú einmitt þetta: Hver
var Kristur? Er það satt, að hann
hafi sagt það, sem eftir honum er
haft? Sé það satt, er þá óhætt að
reiða sig á það?
Um þetta hafa vitrir menn og fá-
vitrir, voldugir og vesalir, allur hinn
siðaði heimur hugsað öllu öðru fremur
á þeim ævistundum mannanna, sem
mest er um vert. Ekkert hefir rótað
um í sálnm mannanna neitt líkt því
eins mikið og þessi spurning: Hver
var Kristur? Um ekkert hefir verið
deilt af jafn-miklu ofurmegni viljans.
Vegna hvers? Vegna þess að und-
ir svarinu er komið hvorki meira né
minna en það, hvernig eigi að lfta á
alla tilveruna.
f>að þarf svo sem enga kirkjutrú til
þess að sjá annað eins og þetta —
ekkert nema mentaðan skilning.
Goethe sá það. Napoleon sá það.
Eenan sá það. Tolstoi sér það. Allir
sannmentaðir menn hafa séð það,
hvað litla trú sem þeir hafa haft og
hvað frábrugðnar sem trúarskoðanir
þeirra hafa verið því, er kirkjan
kennir.
Svo skal eg benda á síðasta höggið.
íslenzk stúlka hefir Ient út á ógeðs-
legustu spillingarbraut. Að lyktum
ferst hún í járnbrautarslysi — týnir