Ísafold - 20.01.1900, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 20. jan. 1900.
4. blað.
JJemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
niinnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram)
XX VII. áríi.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
11—2. Bankastjórn við kl. 12___1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl 12-2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
njd., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
0g föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
tyrsta og þriðja þriðjnd. hvers mánaðar
kl. 11—1-
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti 16
1. 0g 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
^..^..^..xtA..&tx.vlx.xtx, xtx .V XV XV
Hagur baenda
og lilutafélagsbankinn.
Bins víst. og það er, að endalaus
eyrndaróður hjálpar engura gegnum
torfærur lífsins til betri afkomu, nema
ef vera skyldi þeim, gem ætlar sér að
verða æfilangur beiningamaður — eins
er það reynt, að ekki stoðar að sofa
og þegja þrautirnar til heljar.
þ>að verður að hugsa og starfa að
viðhaldi og umbótum á þörfum ein-
staklingsins og heildarinnar.
Vér höfum hvergi fyrirheit um það,
að bjargráðin komi fyrirhafnarlaust
upp í hendur vorar alment.
pví lengur sem dregið er að leita
fyrir sér um ráð til umbóta á því,
gem að er hag einstaklingins eða þjóð-
arinnar, því erfiðara verður það við-
fangs-
það sem hugsanir mínar og orð hér
einkum stefna að, er hin stóra mein-
semd, sem lengi hefir verið að búa um
gjg i meiri hluta atvinnuvega vorra, en
einkum þeim atvinnuvegi landsins, sem
frá fyrstu byggmgu þe88 hegr verið) og
það með réttu, talinn aðalatvinnuvegur;
en er landbunaðurinn.
^essi meinsemd er orðin svo vax-
in, að henni duga ekki smáskamta-
lækniugar, þótt þær geti verið góðar
með.
|>að eru hvorki ýkjur né eymdaróð-
ur, þó sagt sé, að hér þurfi fljótra og
stórra aðgerða, ef duga skal.
Vart finnur maður svo að máli
nokkurn sveitabónda, að talið ekki
einkum stefm að ástandi landbúnað-
arins og úrræðaleysinu að hjálpa hon-
um við. |>að er eitt, sem talar hærra
en flest annað og sýnir afturförina.
f>að eru hinar mörgu 0g góðu jarð-
ir víðsvegar um land, sem verið er að
bjóða í blöðunum, ýmist til kaups og
ábúðar, eða annaðhvort. Hefir þetta
mest aukist hin síðustu 5—10 ár. En
fyrir 15_20 árum komu 10 fyrir 1
að fala hvert það býli, sem losnaði
eða von var um að losnaði.
Sumir fengu vonarbréf, og sátu með
það, eins og laerðir menn á fyrri öld
fyrir embættum.
f>að mun reynast svo, að eftir því
sem landbúnaði hnignar> ag þvi skapj
mun andlegum og líkamlegum þrótti
þjóðarinnar hmgna, og jafnvei líka
trú og kristindómi. En ef affcur &
móti landbúnaðurinn dafnar, mun fleat
aunað gott og göfugt dafna.
Yera má, að sumir, sem nú hafa
mestan arð og uppgang af þilskipa.
eign, líti heldur smáum augum til land-
búnaðarins, þótt þeir geti notað ull
og borðað kjöt. En vita munu allar
stéttir landsins, hvað átt hafa, þegar
mist er, ef landbúnaðurinn fellur.
Færi nú svo, sem óskandi er að
ekki verði, að útlendir yfirgangsmenn
eyddu að minna eða meira leyti fiski-
veiðum landsins, hvað er þá eftir?
Segja má, að eftir séu ár og fossar.
Landið geti orðið iðnaðarland.
En ærið mun draga úr þeirri frara-
tíðarvon, ef landbúnaðurinn er fallinn,
og iðnaður mun ekki komast hér upp
nema með styrk útlendra auðmanna.
En er það þá ekki betra en að
kraftar þeir sem landið hefir fram að
bjóða til slíks, liggi ónotaðir um ald-
ur og æfi?
Áður en vér fengum löggjafarvald
og sjálfsforræði, var vani að kalla til
stjórnarinnar að hjálpa, og flytja hing-
að korn o. fl.
Nú segja menn: þingið á að gera
það og það.
þetta er að vísu rétt. |>ingið á að
gera alt, sem það getur til hagsbóta
fyrir laud og lýð. þaðerþess skylda.
En þjóðin er ekki heldur laus við
aliar skyldur gagnvart gjörðum þings-
ins. Henni er skylt eftir siðferðislegu
sjálfsumhyggju-lögmáli, að færa sér í
nyt, svo vel sem verða má, alt það,
sem þingið gerir, og fylgja hverju þvf
spori, sem þingið stígur í framfara-
áttina, með almennu athygli.
|>að getur að vísu verið gott að
lærðu mennirnir hugsi, tali og riti
fyrir oss bændurna. En af því að
vér erum fjölmennasti flokkurinn í
landinu og þar afleiðandi berum flest-
ar og þyngstar byrðarnar, þá ætti það
að vera oss Ijóst, að það er skylda
vor og gagn, að hugsa sem frekast
að vér getum um vor eigin málefni
sjálfir, og láta skoðun vora í ljósi á
alþjóðarmálum vorum jafnhliða lærðu
mönnunum.
Hugsa má, að einhverjum detti
í hug þessi orð: #þ>egið þið, börn, þeg-
ar lærðir menn tala«; og getur það átt
við, þegar um þau mál er að ræða,
sem styðjast að miklu leyti við vís-
indalegan grundvöll, lagalega eða hag-
fræðislega, þegar um fjármál er að
ræða. En í einu eigum við að geta
staðið lærðu mönnunum jafnfætis, og
það er að geta sagt til, hvar skórinn
kreppir að oss, að atvinnuvegunum.
f>ó að margt sé, sem gerir sveita-
bóndanum búskapinn erfiðan á þess-
um tímum, þá er þó eitt, sem meiri
erfiðleikum veldur en alt annað, og
það er verzlunarástandið. Allir hinir
verstu sjúkdómar, sem nú þjá verzl-
un landsins, þeir leggjast þyngst á
sveitabóndann, sökum þess, að búsaf-
urðir hans eru í svo afarlágu verði,
hvort heldur er hérlendis eða erlendis,
og sumt ekki unt að selja fyrir pen-
inga, t. d. ull eða tólg.
Það er hvorki eymdaróður eða öf-
und, þó að sagt sé, að þægilegra sé nú
að hafa laun sín í peningum, þó lág
séu, eða geta komið arði atvinnu sinn-
ar fljótt í penínga, heldur en þótt
menn hafi töluvert bú, sé arðurinn
svo lagaður, að hann verður að ganga
að mestu í vöruskiftaverzlun.
Sveitabóndinn er því, eins og nú
stendur, bundinn á klafa vöruskifta-
og lánverszlunar. En það eru álög,
sem nú liggja á verzluninni, og úr
þessum álögum þarf að leysa þjóðina,
svo að hún geti notið sín.
Hvað hefir nú þingið gert til að
leysa verzlunina úr álögum?
Lög um stofnun landsbanka 18.
september 1885 stefndu að því tak-
marki, að losa um hnútana. En nú
er reynslan búin að sýna, að sú stofn-
un er ónóg til að færa verzlunina úr
ham álaganna.
Hvað getur þá hjálpað þessari fríðu
frú, verzluninni, úr álögum?
Banki, og ekki neitt annað; voldug-
ur banki.
það væri rangt, ef sagt væri, að
síðasta þing hefði ekki sýnt mikla
viðleitni í því, að gera eitthvað fyrir
landbúnaðinn. En margt af því eru
smáskamtar, sem ekki geta verkað
fljótt, svo að verulega beri á til hags-
bóta. En samt á þjóðin að fylgja því
öllu með mesta athygli, og færa sér
það svo vel í nyt, sem unt er.
En aftur er annað, sem ekki getur
talist með smáskömtum. þar á með-
al er stofnun veðdeildar við Lands-
bankann, sem einkum er fyrir land-
búnað og fasteignir yfir höfuð.
En þar sem landbúnaðurinn er á
flæðiskeri staddur, en óðum fellur að,
þá dugir hún ekki til að bjarga svo
fljótt, sem þarf, ogflytja landbúnaðinn
til meginlands. Hún mun verða lengi
að seglbúa og setjast undir árar. Get-
ur orðið drjúg, þegar hún er komin til
gangs.
En það er ekki hennar hlutverk
að greiða fyrir verzluninni.
En hvað gerði þá þingið til að leysa
verzlunina úr álögum?
það tók að kalla mátveim höndum
við frumvarpi um stofnun hlutafé-
lagsbanka hér á landi.
|>að gerði sitt til þess, eins og með
ljósum rökum hefir verið sýnt í Isa-
fold, og lagði fram alla sína beztu
krafta, til að bæta frumvarpið, og
gera það sem aðgengilegast fyrir
landið.
því meginhluta þingsins duldistþað
ekki, að hór var fram boðin hjálp til
að leysa verzlunina og þar með þjóð-
ina úr álögum.
|>að er full-ljóst, eins og nefndin í
því máli í neðri deild tók fram, að
ekki er líklegt að unt sé, eins og nú
stendur, að koma hér á fót hlutafé-
lagsbanka með nægu fjármagni, sem
innlendir menn eigi eingöngu yfir að
ráða.
Nefndin gerði sér það líka fyllilega
ljóst, að ekki mundi holt að útlend-
ingar væru hér einir um hituna.
A hinn bóginn vakti það fyrir nefnd-
inni, að rétt væri að nota sér aðstoð
iitlendinga til að koma slíku fyrirtæki
á fót.
Ekki er hægt að segja neitt um það
með vissu, hvort tekjur landssjóðs
vaxa eður mínka á því fjárhagstímabili,
sem nú fer í hönd.
En hitt er víst, að útgjöldin vaxa
stórum, og því til sönnunar þarf ekki
annað en benda á hin mörgu lög, sem
síðasta þing samdi og samþykti
og leggja nýar og auknar byrðar á
laudssjóð.
|>að er því ljóst, að honum er of-
vaxið að koma á fót með eigin fjár-
magni fullnægjandi banka fyrir landið.
En meðan ekki kemst hér á fót öfl-
ugur banki, þá mun naumast um nein-
ar verulegar framfarir að ræða, heldur
má helzt gera ráð fyrir áframhaldandi
hnignun.
þegar skórinn kreppir að, eru 3 kost-
ir um að velja: að hafa ekki dáð til
að gera neitt og láta hann éta hold
frá beini, að fleygja honum í bræði og
ganga svo á berum sér.
En svo er um þessa tvo kosti, að hvor
þeirra sem er tekinn, verður maður
óvígur og getur varðað líf manns.
|>riðja ráðið er, að neyta sem bezt
þess máttar, sem í sjálfum manni er
til að rýmka skóinn, og hrökkvi mátt-
ur sjálfs manns þá eigi til, þá að leita
sér liðs.
Mundi þá þykja viturlegt, að hafna
boðinni hjálp?
Nú er hjálpin boðin.
Eigum vér þá að hafna því boði?
Eg svára: nei.
Verði þessu tilboði nú hafnað, til-
boðinu um að koma hór á fót hluta-
félagsbanka, munu menn jafnvel á síð-
asta fjórðung 20. aldar ekki trúa því,
þótt það liggi fyrir í prentuðu máli.
Að þetta bankamál standi í hinu
minsta sambandi við endurbætt stjórn-
arfar landsins, fæ eg ekki séð; það er
líka til lítils að vera að tala um að
endurbæta landsstjórnina og tryggja
vald þingsins sem bezt, ef þjóðin sjálf
er huglaus og þekkir ekki sinn vitjun-
artíma.
|>ví ekki getur neitt þing eða stjórn
hjálpað þeirri þjóð, sem er félaus, og
þar af leiðandi búin að missa allan
hug og dug, og ef til vill blinduð orð-
in af tortrygni og vill ekki þiggja
annara hjálp.
Ef þau ráð, sem hjálpað hafa öll-
um mentuðum þjóðum til menningar
og framfara, geta ekki dugað neitt
þessu landi, þá mun ekki gott að sjá,
hvar lendir.
Sumir hafa efað það, að hlutafélags-
banki mundi hjálpa við landbúnaðin-
um.
En mín skoðun er, að hann mundi
stórum hjálpa honum, vitanlega þó
með því móti, að þjóðinni lærist að
nota hann með ráðdeild og skynsemi,
því án þess verður ekki neitt að hjálp.
þau kaupfélög og verzlunarfélög, sem
nú eru til í landinu, eiga auðvitað
við mikla erfiðleika að stríða, og það
er fyrir atorku og fylgi einstakra
manna, er þau hafa ekki með öllu lið-
ið undir lok, síðan fjármarkaðinum var
lokað. Yrði nú þessum hlucafélags-
banka hér komið á fót, mundu þau
félög, sem til eru, blómgast og ný
myndast, vöruskifta- og lánsverzlunin
mundi þverra ár frá ári og að nokkur-
um tíma liðnum hverfa.
það er ekki unt að gera sér það
fyllilega ljóst fyrir fram, hvað mikil
áhrif slíkur banki mundi hafa til fram-
fara atvinnuvegum vorum, iðnaði og
húsabótum m. fl.