Ísafold - 20.01.1900, Blaðsíða 2

14
Enn hefir þeim ástæðum verið hreyft
á móti bankastofnun þessari, að fast-
eignir landsmanna mundu verða hon-
um að herfangi.
En ef vér eigum að bíða eftir banfca-
stofnun með því fjármagni, sem land-
ið þarfnast, ef það á að geta þrifist, —
til þess tíma, að allir eru orðnir svo
hepmr og hygnir, að enginn fari sér
að voða á sjó eða landi, með byssu
eða brandi, þá kemur hjálpin um
seinan.
Fyr mun úr fjallinu skriða
Falla á bæinn í Ey.
Að enginn misbrúki lánfærin, sér til
fjártjóns, mun hvergi eiga sér stað í
nokkuru landí.
Eða hvernig gekk hér áður en
nokkur sjóður eða banki var tii hér á
landi, sem lánaði peninga?
|>á var buddan og búrið ráðmanns-
ins bankinn, sem festi í neti sínu
fasteignir óhappamannsins og ráðleys-
ingjans. f>eir átu undan sér, eins og
hrafninn fyrsta og seinasta eggið,
fyrstu og seinustu þúfuna, sem þeir
höfðu erft, eða fengu með konunni.
Ekki get eg Sagt, að kaupmenn í
Reykjavík tækju með því fjöri.sem
vænta hefði mátt, í þetta mál, því
það mun fremur hafa verið fyrir fram-
sókn einsta.rra þingmanna en skarp-
ann áhuga kauppaanna, að þeirra
skoðun á málinu ekki duldist þinginu
með öllu.
Mál þetta kom flestum að óvöru
inn á þingið, svo það höfðu ekki neinir,
nema Reykvíkingar, tækifæri til að
segja neitt um það, meðan á þinginu
stóð, enda er þetta stórt mál.
En nú er öðru máli að gegna. það
er búið að skýra máiið mikið, bæði í
blöðunum og á þinginu, svo nú er það
bæði skylda og alls eigi ókleift fyrir
menn víðs vegar um land, að taka
þátt í umræðunum, til næstu kosninga
og næsta þings.
það er ekki einhlítt, að fjármála
fræðingar vorir riti einir um máliðog
lærðu mennirnir þræti hver ofan í
annan um gagn þess eða ógagn. f>að
er bezt að ástæður komi með eða
mót, jafnt frá leikum sem lærðum,
svo að þær verði lagðar í nútíð og
framtíð á metaskálar mannvits og
dómgreindar.
Ritað á gamlársdag 1899.
Þorldkur Guðmundsson.
Rangsnúin
siðferöistilflnning.
|>að er allmerkilegt mál, sem þeir
deila um »Herrauður« í jpjóðólfi og
Guðm. Björnsson héraðslæknir í síð-
ustu ísafold.
Ekki fyrir þá sök, að nokkur skyn-
samlegur vafi geti á því leikið, að hér-
aðslæknirinn hafi á algerlega réttu að
standa. Röksemdum hans verður ekki
með nokkuru móti mótmælt.
Enginn maður með viti getur hald-
ið því fram í fullri alvöru, að það sé
Ijótt eða óheiðarlegt að koma upp
lagabrotum, nema sá maður hafi
þá römmustu stjórnleysingjaskoðanir.
Stjórnleysi og lagaleysi er óumflýjan-
leg hugsunar-afleiðing af þeirri kenn-
ingu, að rangt sé að koma lagabrot-
um í hámæli.
Vitanlega má koma upp lagabrotum
á þann hátt, að atferlið verði ódrengí-
legt og svívirðilegt. Tökum til dæm-
is Noah Claypole í skáldsögunni »01i-
ver Twist« eftir Diekens. Hann ger-
ir sér að atvinnu að ganga um borg-
ina með konu sirni um messutímann
og láta hana hníga niður eins og í
öngviti fyrir framan dyrnar hjá veit-
ingamönnum. Svo fær hann hjá þeim
brennivín til þess að dreypa á hana
og kærir þá svo að lyktum fyrir ólög-
lega áféngissolu.
Ekki geta orðið skiftar skoðanir um,
að slíkt atferli og alt, sem eitthvað
líkist því, sé svívirðilegur ódreng-
skapur. En það er svo ótal margt, sem í
sjáltu sór er fagurt, gott og heiðarlegt
í alla staði, en <j',tur orðið rangt og
ljótt, ef illum og óleyfilegum brögðum
er beitt til þess að koma því í fiam-
kvæmd.
Sé nú ekkert vítavert við það, að koma
upp Iagabrotum, þá getur það ekki held-
ur veríð neitt aðfinningarvert, að hvetja
aðra menn til þess, hvort sem það er
nú gert með fortölum einum og áskor-
unum, eða með verðlaunatilboðum jafn-
framt. Og að því er verðlaunatilboð-
in snertir sérstaklega, þá h fir löggjöf
vor gengið þar á undan með skýlausu
eftirdæmi, svo sem alkunnugt er, enda
héraðslæknirinn sýnt og sannað. Slík
verðlaunatilboð eru altíð í illum lönd-
um — ekki að eins þegar ræða er um
hina og aðra flokka af lagabrotum,
eins og hér, heldur og jafnvel þegar
einstök lagabrot hafa verið framin.
Ekki er, til dæmis að taka, alllangt
síðan það bar á góma einmitt meðal
embcettismanna hér í bænum, sem ut-
an Good-templarreglunnar standa, að
brýn þörf væri á að heita þeim verð-
launum, er kæmu upp um þá óþokka-
pilta, er felt hefðu rastarsteinana fram
með Hellisheiðarveginum.
Yerðlaun eru yfirleitt boðin fyrir
að Ijósta upp lagabrotum, sem að
öðru leytinu þykja sórstaklega illkynj-
uð og skaðleg fyrir þjóðfélagið, og að
hinu leytinu eru þess eðlis, að óvenju-
legum örðugleikum er bundið að koma
þeim upp.
það er ekki að kynja, þó að Good-
templarreglan hafi í þessu efni fetað
í fótspor svo margra annara. Annað
aðalmarkmið hennar er að bnekkja
áfengissölunni með öllu leyfilegu móti.
Hún dregur enga dul á fyrirætlan-
anir sínar í því efni, heldur lýsir stöð-
ugt yfir þeim skýrt og skorinort. Hún
telur áfeneissöluna — löglega áfengis-
sölu, hvað þá heldur ólöglega — eitt
af mestu meinum þjóðarinnar. Að
hinu leytinu veit hún, eins og hvert
mannsbarn á landinu veit það, að
reynst hefir löggæzlunni hér á landi
um megn að útrýma ólöglegri áfengis-
sölu — að sú sala hefir meira að segja
farið fram fyrir allra augum árurfi
saman rétt hjá höfuðstaðnum, undir
handarjaðrinum á æðstu yfirvöldum
landsins.
Frá sjónarmiði Gooa-templara er því
svo ríkt tilefni, sem framast er unt að
hugsa sór, til þess að bjóða verðlaun
fyriruppljósturþessaralagabrota. Og frá
engu skynsamlegu sjónarmiði verða þeir
vítcir fyrir það.
Og samt má búast við, að allmarg-
ir verði til þess að liggja Good templ-
urum á hálsi fyrir þetta tiltæki,
fleiri en »J>jóðólfur«, sem farið hefir um
raálið nærri því ótrúlega heimskuleg-
um og hneykslanlegum orðum, — vitan-
lega í því trausti, að vanda, að slíkt
falli almenningi vel í geð.
pað er merkisatriðið í málinu, að
þrátt fyrir það, að engin skynsamleg
rök verða fyrir því færð, að Good-
templarar hafi farið öðruvísi en heið-
arlega að ráði sínu í þessu efni, þá
má samt gangaað því vísu, að allmörg.
ximfinnist slíkt atferli mjög viðsjárvert.
Sannleikurinn er sá, að hér er ekki
að ræða um skynsemismál, heldur um
tilfinningamál.
Naumast gerir nokkur Islendingur
sér grein fyrir þeirri kenning, þeirri
skoðun, að rangt sé að koma upp laga-
brotum. En yrði komið tölu á þá
alla, íslendingana, sem í hjarta sínu
finst eitthvað ógöfugt við það, þá
mundi sá flokkur áreiðanlega reynast
allfjölmennur.
Auðvitað stafar það af virðingar-
leysinu fyrir lögunum, sem er svo af-
arríkt í þessari þjóð.
Og ekki væri rétt að fara hörðum
orðum um þjóðina fyrir þetta auð-
kenni á henni. það er svo auðskilið,
hvernig á því stendur. Oldum saman
hefir þjóðin engan þátt átt í löggjöf
sinni. Hún hefir orðið að taka því,
sem að henni hefir verið rétt utan úr
löndum, hvort sem henni hefir verið
það Ijúft eða leitt. þess vegna hefir
hún vanist á að líta á lögin svo sem
væru þau henni fjandsamleg, væru
ekki annað en einn hluti þess valds,
sem yfir henni hefir drotnað nauðugri.
Enn er ekki komið inn í tilfinning
hennar, að hagur hennar sé orðinn
allur annar í þessu efni. Hún er því
ekki enn farin að skilja það, að skort-
ur á virðing fyrir lögum hennar, sé
skortur á virðing fyrir henni sjálfri.
Hún erenn oflítilsigld þjóð til þess, að
hún kunni að sýna sjálfri sér virðing
með því að halda lög sín í heiðri.
Svona stendur á íslenzku hleypi-
dómunum gegn því, að koinaupplaga-
brotum.
Og er það að vísu síður tiltökumál
um alþýðu, þótt hún hafi ekki losað sig
enn þá við þennan hleypidóm. Hitt er
meiri furða, ef hann skyldi vera enn
í fullu fjöri meðal sumra lærðra manna,
meira að segja hjá stöku yfirvaldi ver-
aldlegu. En það er nú svona. »f>eim
sem guð gefur embætti, gefur hann
einnig vit til að rækja það«, segir
danskur málsháttur. En hann er
naumast meira en einn í tölu hinna
hálfsönnu málshátta. Vitsmunir og
völd eru hvergi nærri ætíð samfara.
Nú kann einhver að segja og segir
alveg vafalaust — því að röksemdin
er svo altíð meðal manna hér á landi:
það verður að taka þjóðina eins og
hún er. Og hún er nú einu sinni
svona. Hún hefir óbeit á því að
hvetja menn með verðlaunatilboðum
til þess að koma upp um þá, er hafa
ólöglega áfengissölu í frammi. það,
að brjóta bág við þá tilfinmng þjóð-
arinnnar, verður ekki til annars en
spilla fyrir bindindismálinu.
A þeirri röksemd eru tvær hliðar.
|>að er tvent, sem vakir, meira og
minna ljóst, fyrir þeim mönnum, sem
halda henni fram.
Annað er það, að ekki eigi að særa
tilfinningar manna. Margir líta á
meinleysið sem einhverja æðstu dygð-
ina — ekki að eins í kristindómsmál-
um, eins og Leikmaðwr bendir á í síð-
ustu Isafold — heldur og í öllum
efnum.
En sú skoðun er blátt áfram ekkert
annað en vitleysa, helber hugsunar-
villu-heimska. Eitt hið þarfasta
verk, sem nokkur maður getur unnið,
er að særa rangsnúna siðferði-tilfinning
— einmitt að sitja sig aldrei úr færi
um að særa hana, og það vægðarlaust.
Venjuiega hefir það einmitr verið
fyrsta verk mikilmennanna, sem mann-
kynið á að þakka það siðgæði, er
tekist hefir að innræta því.
Hitt er annað mál, hvort búast má
við nokkurum árangri af tilboði um-
dæmisstúkunnar — öðrum en þeim.að
æsa þessa rangsnúnu siðferðistilfinn-
ing þjóðarinnar gegn Goodtemplurum
og málefm þeirra. í því efpi erum
vér sannast að segja mjög trúardaufir.
Verðlaunin eru sem sé alt of lág.
Mjög lítil líkindi eru til þess, aðnokk-
ur maður fari að leggja út í rekistefnu
útafólöglegriáfengissölu, með þeim ó-
þægindum, sem því vastri eru sam-
fara, í því skyni að eignast 10—20
krónur. Meðan ekki er meira boðið,
er ekki við því að búast, að aðrir sinni
málinu en þeir, sem mundu gera það
endurgjaldslaust. Féð, sem í boði er,
þyrfti að fimfaldast.
Vér látum ósagt, hvort umdæmis-
stúkan er þess umkomin, að bjóða 50
—100 krónur fyrir að koma upp brot-
um gegn áfengissölulögunum. En það
væri hið rétta svar upp á þjóðólfs-
rausið.
Landsbókasafnið 1899-
Mán- Útlán. Lárit.ak Á lestr- Les-
uður. bindi -endur sai bindi endur.
Janúar. . 399 213 533 268
Febrúar . 340 191 759 258
Marz . . . 3.9 186 705 257
Apríl. . . 228 138 567 196
Mai . . . 134 95 382 134
Júní . . . 45 23 512 127
Júlí . . . 235 121 r.87 167
Agúst . . 138 85 465 130
September 181 100 573 169
Október. . 147 83 517 144
Nóvember 235 130 648 203
Þesember 2.5 141 577 244
Samtals 2702 1506 6825 2297
A árinu hafa Landsbókasafuinu bætst 1150
bindi. Gefið hafa: Aðstoðarhókav. Jón
Jakobsson 4; Mag. C. Kiichler 3; Cand
Helgi Jónsson 2; þ’hrr. Gelert og Osten-
feld 1; Det kgl. danske Videnskahernes
Selskah 9; Móllei og Meyer, materialistar,
4; Department of Agriculture U. S. A. 2;
Reale Accademia dei Lincei; Volta Bureau,
Wash. City U. S. A.; Kgl. nord. Oldskrift-
Selskah; Botanical Society of America 1;
Kommissionen for Danmarks geolog. Under-
siigelse 7; Meteorologiska observat.oriet, Upp-
sala 5; Fröken Lehmann-Filhés 2; Rigsar-
kivet 2; Landshöfðingi M. Stephensen 4
Harvard College Library; Hr. Jón Borg-
firðingur 16; Cand. mag Bogi Th. Melsteð
2; Sigurður Jónsson, hókbindari 1; Prófess-
or Fiske 6; Dr. Dorv. Thoroddsen 43 ; Síra
Hafsteinn Pétursson 2; Dr. Jón Þorkelsson
yngri 5; Ilet noiske Rigsarkiv 2; Sigfús
hóksali Eymundsson 1 landahréf; Royal E.
Fox, Syracuse N Y., 1 ; Kommission f. Led-
elsen af de grönlandske Undersögelser 3;
Bibliotheksamanuens Carl of Petersens 4;
Amtsskrifari Hjálmar Sigurðsson 1; Guð-
mundur Magnússon, prentari 1; Smithsonian
Institution 12; Geological Survey Depart-
ment, Canada, 1; kennari Bjarni Sæmunds-
son 1; Prófessor Finnur Jónsson 3; Hr.
Sadachi Hartmann 1; Fv. yfirkennari H.
Kr. Friðriksson 3; Ilr. C. McKellar2; Frk.
Cornelia Horsford, Camhri Ige U. S. A. 1.
Handrit hafa safninu bætst 29 ; þar af
gefin: 1 (kvæði) og 2 önnur hlöð af síra
Þórhaili Bjarnarsyni lektor; 2 handrit af
cand. mag. Guðm. Þorlákssyni; 1 «f hr.
Sigurði Tómassyni; 2 af revisor Indriða
Einarssyni; 1 af Ágúst prentara Sigurðs-
syni; 2 af fv. sýslum. Franz Siemsen.
Tuttugu skinnhréf hefir rektor dr. Björn
M. Ólsen gefið.
Lhs 9 jan. 1900. Hallgr. Melsted■