Ísafold - 03.02.1900, Side 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. VeriJ árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
lþa doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXYII. ár^.
Reykjavík, laugardaginn 3. febr. 1900.
7. blað.
I. O O. F. 812981/*. O.
P. C. h. e. □ s. s. A.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
-og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
tyrsta og þriðja þriðjud. bvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tanulækning i Hafnarstræti 16
1. og 3. mánud. kvers mán. kl. 11—1.
xV xtx xtx x*X.
riv x’+v
Oerir hvorki til né frá.
ísafold gerði að umtalsefni í síðasta
blaði, hve gersamlega oss mætti á sama
standa, hvort hægrimaður eða vinstri-
maður skipaði ráðgjafasæti Islands, með
því stjórnarfyrirkomulagi, sem vér nú
höfum.
En er þá ekki nokkurs um vert
fyrir sjálfa stjórnarmálsbaráttu vora,
hvor flokkurinn situr að völdum í
Danmörku? Er ekki meiri von um
ríflega stjórnarbót af hálfu vinstri-
manna en hægrimanna?
Áður en þeirri spurningu er svarað,
er sjálfsagt vel til fundið, að gera sér
ljóst, fram á hverja stjórnarbót vér
Islendingar höfum farið, síðan vér
fengum stjórnarskrána.
Aðalstefnurnar í því máli hafa ver-
ið tvær.
Onnur er sú, að færa alt stjórnar-
valdið inn í landið — flytja hingað
ekki að eins ráðaneytið íslenzka, held-
ur og fá fulltrúa konungs sjálfs inn í
landið með valdi til að staðfesta lög
eða synja þeim staðfestingar.
Að því stefndi öll stjórnarskrárbar-
áttan þangað til á þingi 1897. Nokk-
urn veginn einhuga hafa menn um
það verið, að sú stefna i stjórnarbótar-
málinu, sem við Ben. Sveinsson hefir
verið kend, hefði haft þessa breytingu
í för með sér, ef henni hefði orðið
framgengt. Og jafnvel þótt deilt
hafi verið um það, hvernig miðl
unarstefnan frd 1889 mundi reynast í
framkvæmdinni, að hve miklu leyti
hún í raun og veru mundi flytjastjórn-
arvaldið inn í landið, þá var það vit-
anlega tilgangur miðlunarmanna, að
koma hingað öllu valdinu yfir sérmál-
um landsins. Frá þvi sjónarmiði get-
um vór með fullum rétti litið á bene-
dizkuna og miðlunina frá ’89* sem
sömu stefnuna.
Vitanlega má færa rök fyrir því og
gegn því, hve æskilegt væri, að þessi
stefna kæmist í framkvæmd. f>að hef-
ir mikla kosti. f>ví eru og vafalaust
nokkurir gallar samfara. Hér skulu
ekki kostirnir lagðir á vogarskál móti
göllunum. Ekki skal hér heldur nein-
um getum að því leitt, hve mikill
hluti þjóðarinnar mundi nú aðhyllast
þessa stefnu, þó að þess væri einhver
kostur, að hún bæri hærra hlut. 8á
hluti er áreiðanlega minni nú en fyr-
ir.nokkurum árum. En það kemur ekki
þessu máli við.
Hitt er eina atriðið, sem nokkuru
máli skiftir í þessu sambandi, að full
reynsla er fyrir því fengin, að hægri-
manna flokkurinn danski er ófáanlegur
til þess að aðhyllast þessa stefnu.
Og hverjum augum, sem menn vilja
líta á ástæður þær, er hingað til hafa
verið fær.ðar fyrir þeirri synjan, hvort
sem menn telja þær lítilsverðar eða mik-
ilsverðar, þá verða menn við það að
kannast, að það eru engar fiokks-á-
stæður. þær eiga ekkert skylt við
þann ágreining, sem hefir átt sér og
á sér enn stað'milli stjórnmálaflokk-
anna dönsku. þær eru, svo sem kunn-
ugt er, fólgnar í þessu tvennu: að
fengjum vér alt stjórnarvaldið inn í
landið, væri losað óhæfilega um ríkis-
heildina, og í öðru lagi yrði það ossof
kostnaðarsamt. þetta eru danskar á-
stæður, en ekki sérstaklega hægri-
manna röksemdafærsla.
Naumast verður því sagt, að það
riði á nokkurn hátt bág við stjórnmála-
stefnu vinstrimanna, að neita oss um
alt það, er hægrimenn Iiafa neitað oss
um.
Annað mál er það samt óneitan-
lega, hvort þeir muni gera það, ef
þeir ná völdunum. því að vitaskuld
væru þeir ekki bundnir við atferli fyr-
irrennara sinna í þessu máli, þó að
það atferli reki sig ekki neitt á stefnu
þeirra yfirleitt.
þess er þá fyrst að gæta, hvað
leiðtogar þeirra hafa sagt um málið.
þeir hafa verið fáorðir. En það, sem
út af þeirra vörum hefir komið, svo
kunnugt sé, hefir undantekningarlaust
alt verið því andstætt, að vér fengj-
um alt stjórnarvaldið inn í landið.
Vér minnum sérstaklega á ummæli
Oct. Hansens, dr. Eördams og Triers
fyrir rúmum tveimur árum í Stú-
dentasamkundunni.
þó að kynlegt kunni að virðast í
fyrstu, er samt í raun og veru meira
vert um það, sem vinstrimenn hafa
ekki sagt í þessu máli, heldur en um
það, sem þeir hafa sagt.
það er sannarlega eftirtektavert,
hve fáorðir þeir hafa verið. Stjórnar-
skrárdeila íslendinga við stjórnina er
einmitt sem áköfust, meðan samkomu-
lagið er verst milli vinstrimanna og
hægrimanna. þá létu vinstrimenn
ekkert tækifæri ónotað til þess að
sýna fram á ávirðingar stjórnarinnar
en auðvitað einkum og sérstaklega
ófrjálsiyndi hennar. Alt var rann-
sakað sem vandlegast og notað sem
hlífðarminst, er einhver von var um
að yrði henni til ógagns hjá einbverj-
um, utanlands eða innan. Og öll þau
ár var aldrei með einu orði á það
minst, að hún sýndi íslenaingum
annað en sanngirni í stjórnarbótar-
baráttu þeirra.
Og þó virðast vera til þeir menn,
er gera sér glæsilegar vonir um, að
vinstrimenn muni verða einstaklega
auðve'dir í stjórnarskrármáli voru —
muni vera þess albúnir, að lofa oss
að hafa alla skapaða hluti rétt eins
og vér kjósum helzt sjálfir.
Á hverju eru þær vonir bygðar?
Ekki nokkurum sköpuðum hlut.
Af öllu því, er enn hefir fram komið,
verður ekki annað séð, en að þær
séu hreinn og beinn barnaskapur.
þá er hin aðalstefnan, sem hófst á
alþingi 1897. Hún fer, eins og al
kunnugt er, í þá átt, að íslendingar
nái sem mestu tangarhaldi á stjórn
sinni í Kaupmannahófn, úr því þeir
geta ekki náð henni allri inn í landið.
í því skyni er fram á það farið, að
ráðgjafi vor hafi engum öðrum stjórn-
arstörfum en íslandsmálum að sinna,
að hann mæti á alþingi, og að hann
beri ábyrgð á allri stjórnarathöfninni.
Á þessu hafa danskir hægrimenn
gert oss kost. Og engin ástæða er
til þess að bera það vantraust til
vinstrimanna, að þeir muni taka það
aftur, sem fyrirrennarar þeirra hafa
boðið.
þess er jafnvel til getandi, að vinstri-
menD mundu ekki ófúsir á að gera
tilboðið að einhverju leyti ríflegra —
sem engan veginn er heldur vonlaust
um að hægrimenn geri, samkvæmt
yfirlýsing landshöfðingja á' siðasta al-
þingi. En naumast er við því að
búast, að þar verði um verulega mikil-
væg atriði að tefla.
Og það fyrir þá sök framar öllu
öðru, að svo nauðalitlu verður við
þaS bætt, sem oss er þegar boðið,
svo framarlega sem aðalstefnunni
sé haldið — þeirri, að hafa æðsta
stjórnarvald íslands mála í Kaup-
mannahöfn. Vitanlega getur einhver
ofurlítil umbót verið fólgin í t. d.
öðrum eins smábreytingum og þeim,
er komu til orða á síðasta þjngi. En
í samanburði við það, sem oss er
boðið, verða menn þó við það að
kannast, að þær séu mjög lítilvægar.
Með þeirri breyting, að ráðgjafinn
mæti á alþingi, væri fenginn kjarninn
í öllum þeim umbótum, sem vér get-
um gert oss von um að fá á annan
hátt en þann, að alt stjórnarvaldið
færist iun í landið.
Á væntanleg stjórnarskifti í Dan-
mörku getum vér því litið með allri
þeirri stillingu, sem er að sjálfsögðu
samfara sannfæringunni um það, að
þau geri oss ekki, að því er bezt
verður séð, neitt verulegt til eða frá.
Varðhald
síra B. Þórarlnssonar jn, m.
Leiðrétting. í danska blaðinu »Nat-
ionaltidende* fyrir 2. nóv. f. á. eru
þau orð lögð í muun sækjanda saka-
málsins á móti fyrverandi prcsti Bjarna
þórarinssyni fyrir hæstarétti, hæsta-
réttarmálafærslumanni Octavius Han-
sen, að það sé merkilegt, að varð-
haldsúrskurður sá, sem á sínum tímavar
kveðinn upp yfir prestinum, hafi aldrei
verið úr gildi feldur, þótt hann sé
heima hjá sér, og yfirvöldin á íslandi
auðsjáanlega eigi skoði hann lengur
sem varðhaldsfanga. Geti svo verið,
að hann fari í Utskálakirkju á hverj-
um sunnudegi og prédiki þar, og að
slíkt muni að eins geta átt sér stað á
Islandi.
í »þjóðviljanum unga« 30. des. f. á.
segir fyrverandi sýslumaður Skúli
Thoroddsen, að íslenzka löggæzlan
hafi látið Bjarna þórarinsson ganga
frían og frjálsan, þótt varðhaldsúr-
skurðurinn væri óupphafinn. þessum
fróðleik fylgir svo olnbogaskot til mín.
Sannleisurinn er sá, að varðhalds-
úrskurðurinn var upphafinn fyrir lög-
reglurétti Gullbringu- og Kjósarsýslu
19. febr. 1898, og Bjarna þórarinssyni
gefið heimfararleyfi; var honum bann-
að að fara burt af heimili sínu nema
með leyfi lögreglustjóra, að viðlögðu
fangelsi, og var hreppstjóranum í
Eosmhvalaneshreppi samstundis gert
viðvart um þetta.
Til þessa er heimild í 13. gr. til-
skipunar 24. jan. 1838, sem lögfræð-
ingurinn Skúli Thoroddsen eigi virðist
þekkja. það situr annars ekki á hon-
um, að tala um varðhald á föngum,
sbr. söguna um Sigurð skurð.
Ef rétt er skýrt frá í »Nationaltid-
ende«, þá furðar mig á því, að slíkur
maður, sem Octavius Hansen er, skuli
geta fengið sig til þess að dylgja um
það, að það hafi verið liðið, að Bjarni
þórarinsson héldi uppi guðsþjónustu í
Útskálakirkju á hverjum sunnudegi,
þótt hann væri orðin uppvís að skjala-
íöIsud og sviksamlegu athæfi, og láta
jafnframt í veðri vaka, að slík óhæfa
gæti að eins átt sér stað á Islandi.
Vitanlega hafði presturinn verið sett-
ur frá öllum prestsverkum um leið og
varðhaldsúrskurðurinn var uppkveðinn,
og upp frá því aldrei komið að prests-
verkum.
Eeykjavík 31. janúar 1900.
J. Havsteen.
Drottinn hersveitanna.
Transvaal er nýtt Kanaansland, svo
sem kunnugt er. Landsuppdráttur
þess er fullur af hebreskum nöfnum,
við hlið hinum hollenzku; þar er Be-
thel, þar er Nazareth, þar er Garizim
o. s. frv. Hin litla, biblíufróða þjóð
heldur sig vera af drotni útvalda, og
heldur Köffum í þrældómsánauð með
skírskotun til bölvunar þeirrar, er
drottinn kvað upp yfir Kanverjum.
Fyrir nokkrum árum átti Kriiger
forseti að vigja í embættisnafni Gyð-
inga-samkunduhús (musteri) í Jóhann-
esburg. Hann gerði það »í nafni drott-
ins Jesú Krists«. Annað skifti flutti
hann tölu á fjölmennum fundi í Kriig-
ersdorp, í viðurvist fjöldamargra »út-
lendinga«, þ. e. aðkominna þegna
Transvaalsríkis, einkum enskra. Hann
hóf má) sitt á þessa leið: »Kærir vin-
ir mínir, og þér, herrar mínir ræningj-
ar og morðingjar;* — svo nefndi hann
»útlendingana«.
Transvaal er guðsstjórnar-lýðveldi.
þar er hver borgari ættjöfur og ein-
valdsdrottinn yfir sínu heimafólki, og
hinn háaldraði ríkisforseti ættjöfur
allra ættjöfra í landinu; hanD á og