Ísafold - 03.02.1900, Blaðsíða 2

26
sjélfur 120 niðja nú orðið. Nú hafa
gullsólgnar mannlýðs-dreggjar úr öllum
heimsálfum bylt sér mn í þetta lýð-
veldi eins og vatusflóð, og var þá hin-
um, sem fyrir voru, sá einn kostur
nauðugur sér til bjargar, að hlaða fyrir
þetta flóð svo öflugum stjórnlagastíflu-
görðum, sem tök voru á. Að veita
hinum aðkomna glæfralýð jafnrótti á
við þarlenda menn hefði verið sama
sem aðsviftaþá, drottins útvaldan lýð,
öllu sjálfsforræði, — sama sem »að taka
brauðið frá börnunum og fleygja því
fyrir hundana«.
Bretar eiga ekki að sér að beita
verulegum yfirgangi og rangindum öðru ,
vísi en í mannúðlegum tilgangi, og
gátu því naumast kosið sér laglegri
átyllu til hernaðar Búum á hendur en
ókosti þá, er þeir settu útlendum
mönnum, er öðlast vilja þar fullkom-
in þegnréttíndi. þarna var hróplegt
dæmi um sauðþrálega mótspyrnu Búa
gegn mentun og framförum! Og fyr-
ir sakir trúmensku sinnar við hið há-
leita siðmenningarstarf öllum heimi til
blessunum knúðu Bretar fram ófrið-
inn, með því áformi, að leggja alt
í sölurnar til þess að útvega olnboga-
börnum stjórnarinnar í Transvaal eft-
irþráð þegnréttindi þar, — ekki eftir-
þráð af þeim sjálfum raunar, »útlend-
ingunum«; þeir kæra sig kollóttan um
þau; heldur er það hitt, að þeir hafa
fengið góða þóknun fyrir að þrá þau.
Margt bendir á, að Bretar hafi byrj-
að ófrið þennan í skjóli mannúðarfvr-
irætlana sinna og manngæzku, og í
trausti ofureflis síns, án þess að fyrir
þeim hafi vakað nein nauðsyn á að-
stoð æðra valds, — á aðstoð drottins.
|>að var ekki hrópað hátt þá eða ákallað
í kirkjum og bænahúsum. Engum
fanst tiltökumál, þótt hershöfðingjarn-
ir beindu ferðaplöggum sínum rakleið-
is til Pretóríu, höfuðborgarinnar í
Transvaal, þóttþeirséu reyndar ókomnir
þangað enn. Engurn þótti geta á því
leikið nokkur vafi, að þjóð með 120
miljónum manna réði án guðs hjálpar
niðurlögum 200 þúsund búand-
karla.
fegar Kriiger forseti minti herlið
sitt á, að það væri drottinn, sem mið-
aði fyrir þá byssunum, þá hæddist
Chamberlain að þeirri bernskulegu trú
á guðs handleiðslu, og hét því, að
Kriiger skyldi komast að raun um, að
drottinn miðaði vitlaust. Engínn
brezkur maður fann neitt að því guð-
lasti þá.
Hins vegar reiddu Búar sig ádrott-
in og á góðan málstað sinn. |>eir svör-
uðu ögrunarskeytum Breta á þá leið,
að ef þeir yrðu eigi á brott með lið-
safnað þann, er þsir höfðu dregið að
landamærum Transvaals, áður en liðn-
ir væru 2 sólarhringar, þá væri þar
með sundur sagt friðinum. Og það
efndu þeir.
Margt hefir sjálfsagt níðingsverkið
unnið verið í mannkynssögunni enn
verra en það, hvernig Bretar knúðu
fram ófrið þennan. En sjaldan hefir
hernaðarboðskapur verið betur og
snjallar orðaður en Bvla í þetta sinn
né fríðari afreksverk unnin en þeir
hafa gert það sem af er ófriðinum.
Vér vitum, að nanðalítið er undir
tilviljun komið í hernaði nú orðið.
|>að hafa hernaðarv stindiu nýu kent oss
og þá ekki síður úrslit hinna miklu
styrjalda um vora daga. I stað karl-
mensku og harðfengi, sem baggamun-
inn reið fyr á tímum, er nú komið
•siðferðisþrek herliðsins«, og þetta sið-
ferðisþrek er ekki hermönnum skap-
rætt og frjálst, heldur er það fram-
knúð með hörðum aga og er eins í
öllum hinum miklu hersöfnum Norð-
urálfuríkjanna. Norðurálfan er ekki
stærri en það, að landslagsþekking
þar er sameiginleg eign allra her-
menskufræðinga álfunnar, og með því
aðþessu, sem kallað ervísindi, er jafn-
skift meðal þeirra, verða leikslokiu, er
einhverjum Norðurálfuríkjum lendir
saman, jafnan kornin undir auðmagni
þeirra hvers um sig. Væri nú svo,
að auðmagninu réðu sömu landamerki,
sem ríkjunum sjálfum, þá mundi fall-
bysBugnýrinn löngu búinn að kæfa
samræmishljóminn stórveldanna, og
lönd fátæklinganna sundurhlutuð í
smáskika, er saumaðir væru eins og
bjórar við landeign auðkýfinganna. En
auðmagnið er ekki bólfast. |>að er
ekki við eina fjölina felt. f>að er
millilandaríkið mikla. f>ýzkar hendur
leggja það í frönsk gróðafyrirtæki; og
franskir gróðamenn verja fé sínu í
tyrknesk verðbréf. Mennirnir hafa
skapað sér það vald, þar sem gullið,
sem er endingarbetra en hleypidómar
þeirra, öflugra en trú þeirra, blindara
en hatur þeirra. Með flóði og fjöru í
heimshafinu gullna lyftast eða lækka
regin þau, er friði ráða eöa ófriði.
|>að er þaðan runnið, hve styrjaldir
eru nú miklu mun ferlegri en áð-
ur gerðist. f>á börðust jafnan menn
við menn; í orustunni hjá Cannæ
barðist mannkynstofn við annan
mannkynstofn; við Salamisey og á
Maraþonsvöllum barðist þjóðmenning
við siðleysi, við Granada krossinn við
tunglið hálfvaxna, víð Lutzen trúar-
brögð gegn trúarbrögðum, við Moskva
og Beresína (1812) Európa gegn Asíu,
Georg helgi gegn drekanum mikla.
En þessu víkur öðru vísi við um
styrjaldir nú á tímum. f>ær kvikna
ekki af neinum hugsjónum. pað er
ekki mikill siðgæðisneistí í þeim. f>ær
eru getnar af auragirnd og fæddar af
gróðaslægð. f>ær eru djarflegir tafl-
leikir stórgróðahöfðingja, er raka upp
í hendur i'þeiro sumum ógrynni auð-
æfa, en koma öðrum á vonarvöl.
Chamberlair, prangarinn, sem áður
var, getur orðið mikilmenni alt í einu
fyrir ófrið, sem er svo lymskulega vak-
inn, að þjóðin enska fær ekki að vita
sannleikann um upptök hans fyr en
um seinan. Hann (Ch.) er tól í hönd-
um guðsins Móloks, tól, sern er ólatt
af hégómagirni, mjúkt af þrái, lipurt
af drambi, haglegt af heimsku.
Og England töltir á eftir í fótspor
prangara-stjórnvitringsin8. f>ví fleiri
sem falla í valinn, því flein eru
hafðir á boðstólum til slátrunar, Eng-
land er örugt og einbeitt; siðferðis-
þrekið er í bezta lagi, bæði hjá lýðn-
um og liðinu, sem sent er til að berjast.
Hins vegar halda Búar fram á víg-
völlinn ekki blindir á báðum augum
af auragirnd, heldur ganga þeir út í
opinn dauðann fyrir þjóðfrelsi sitt.
f>eir eru ósigrandi, eins og »járnsíðurn-
ar« hans Cromwells, af því að þeir
eru sannfærðir um, eins og kappar
hans, að guð berjist meó þeim, og af
því að þeir kunna ekki að hræðast og
eiga sér herkæna fyrirliða og hergögn
svo góð, að þar eru þeir Bretum jafn
snjallir, en snjallari að landslagskunn-
ugleik.
Hinar voðalegu hrakfarír Breta
hafa nú lægt í þeím mesta rostann.
Nú mundi hvergi gerður góður rómur
að fyrnefndum guðlasts-ummælum
Chamberlains. Jafnvel eftir ófarir
Methuens hershöfðingja fyrir Búum
(í áliðnum nóvember), tóku kristilega
sinnuð blöð á Englandi að brýna fyrir
lesendum sínum dálítið meira lítillæti
og sundurknosun hjartans, og þegar Bú-
ar börðu á átrúnaðarhetjunni Kedvers
Buller við ána Tugela (í miðjum des-
br.), hirti blaðið »Times« hverju að-
senda hugvekjuna á fætur annari frá
kennímannlegum og kennimannlega
hugsandi höfundum.
Einn þeirra, Campion, vísi-aðmíráll
fyrir herskipaflota Breta, komst þannig
að orði :
»Hvað ætlar hún lengi að draga
það, stjórnin okkar, að biðja drotn-
inguna leyfis til að fyrirskipa almenn
an bænadag og yfirbótar? Erum vór
svo réttlát þjóð, að vér getum virt að
vettugi drottin hersveitanna, þar sem
vér vitum þó, að ófriður þessi er einn
af refsidómum hans og að vér eigum
refsingu skilið fyrir þjóðlesti vora?
Vera mætti að ófarir okkar nú upp á
síðkastið knýi þjóðina á knébeð til
þess að ákalla vorn himneska föður
og biðja hann að láta oss, syndugum
börnum sínum, verða sigurs auöið í ó-
friði þessum, er oss hefir verið uauðg-
að út í«. (Times 19. des.).
f>að varð úr, svo sem kunnugt er
orðið, að fyrirskipaður var einhvern-
tíma um jólin almennur bænadagur
og yfirbótar, og drottinn beðinn hástöf-
um að veita Bretum sigur.
Nú, er þetta er ritað, hagar svo til,
sem hér segir :
í Natal og Kapnýlendu hopar her-
lið Breta á hæl og bíður hins nýa
yfirhershöfðingja síns. Jafnframt fær-
ist uppreisn þarlendra manna í lönd-
um Breta í Suðurafríku meira og
meira út; þeir ganga þúsundum sam-
an í lið með Búum, en nýr fjand-
mannaher þúsundum saman á leið
suður að Afríkuströndum til móts við
þá.
En af viðskiftum vegenda við drott-
in hersveitanna er það að 3egja, nú
sem stendur, er hér greinir:
Búar. fálu sig þegar í upphafi vernd-
arskjóli hans; þeir áttu í vændum ó-
jafnan leik við ofurefli. Bretum þótti
sér ekki liggja á því fyr en þeir höfðu
beðið hvern tilfinnanlegan ósigurinn á
fætur öðrum og það mjög að óvörum.
Einn hershöfðingi Breta gerði í hern-
aðarskýrslu sinni guði þakkir fyrir, að
hann hafði haft með sér Lyddit-
sprengikúlur og dum-dum-kúlur, en
Joubert, yfirhershöfðingi Búa, hafði
mótmælt notkun slíkra vítistóla, er
tæta hvern mann, sem þau hitta, sund-
ur ögn fyrir ögn, og voru þau mót-
mæli gerð bæði samkvæmt friðarfund-
inutn í Haag í fyrra og í nafni mann-
úðarþels alls hins siðaða heims. Búar
berjast fyrir lífi sínu og frelsi, en
Bretar fyrir heimsdrotnan auðmagns-
ins, fyrir alveldi miljóna-mæringanna.
Fólksafli Búa á við Breta er eins og
1 á móti 1000.
Hvorum þeirra ætli þádrottinn her-
sveitanna muni veita sigurgengi sitt,
um það er lýkur?
Yér viljum hvorki gera oss neinar
fífldirfskuvonir né heldur gera lítið úr
hinum óþrjótandi auðmagnsuppsprett-
um, er Bretar hafa í sinni hendi. En
óglögt myndum vér þá eftir frelsis
stríði Bandaríkjanna í Norður-Ame-
ríku fyrir meira en 100 árum, ef vér
gerðum oss eigi allgóðar vonir um, að
hnötturinn okkar verði einu óháðu
meginríki auðugrí eftir þennan ófrið
en á undan honum, sem sé — Banda-
ríkjum Suðurálfu.
|>að er víst, að hvað sem öðru líður,
þá geta Bretar ekki treyst á aðstoð
drottins hersveitanna öðru vísi en með
því móti, að ætlast til, að hann misbeiti
almætti sínu. (N. K. í »Verd.« G. 11.
f. m.).
Nilssonsmálið.
Til frekari rannsókna um mann-
drápsglæp þeirra Nilssons botnverpings
og hans félaga vestur á Dýrafirði í
haust, var yfirréttarmálafærslumaður
Emar Benediktsson sendur vestur i
gær með »Laura«. Sýslumaðurinn
þar, Hannes Hafstein, er óbær að
fást við það mál, með því hann varð
sjálfur fyrir skakkafalli af glæpamönn-
um þe8sum.
Tómlæti Dana víö oss.
Dr. Georg Brandes, frægasti rithöf-
undur Dana, minnist nokkurum orð-
um á tómlæti Dana aridspænis ís-
landi í ritgjörð, sem hann hefir ný-
lega látið prenta í danska tímaritinu
»Tilskueren» og norska blaðinu »Ver-
dens Gang«.
Efni ritgjörðarinnar er í stuttu máli,
hve mjög Norðurlandaþjóðunum hafi
á ýmsan hátt yfirsést á síðara hluta
aldarinnar, og þá Dönum meðal ann-
ars í afskiftum sínum af íslandi.
»þegar vér mistum Noreg«, segir
dr. G. B., »héldum vér Islandi fyrir
þá sök eina, að óvinir vorir gleymdu
því. Nú mætti ætla, að ísland, vagga
allrar Norðurlanda-menningar, hlyti
að hafa orðið augasteinn Danmerkur,
að vér gerðum nú alt, sem í voru
valdi stendur, landinu til þrifa, — þar
sem vér á fyrri tímum höfum farið
illa með það, lagt einokunarbönd á
verzlunina o. s. frv.
En dr. Brandes þykir annað verða
uppi á teningunum, þegar að sé gætt.
því til sönnunar bendir hann á svar
stjórnarinnar upp á stjórnarskrár-
breytingar alþingis 1885 og 1893, yfir-
lý8ingarnar um það, að öllum stjórnar-
skrárbreytingartillögum alþingis mundi
verða synjað staðfestingar. Annars
misskilur höf. nokkuð stjórnarmálBSögu
vora, hefir einhvern veginn komist á
þá skoðun, að það, sem fram á var
farið 1885, sé í aðalefninu það sama,
sem stjórnarbótarflokkurinn íslenzki
hefir haldið fram síðan 1897, og telur
með öllu fráleitt háttalag af Dana
hálfu, að neita jafn-sjálfsögðum kröf-
um og þeim, að ráðgjafinn beri ábyrgð
fyrir alþingi, sinni íslands-málum ein-
um og kunni íslenzku.
»Vér gefum íslandi holdsveikraspí-
tala«, segir dr. Brandes enn fremur;
»það er einstaklega nauðsynleg gjöf,
eins og frú Bittermandel kemst að
orði« (í Aprilsnarrene, eftir Heiberg) —
»en fremur raunaleg. þar á móti höf-
um vér enn ekki lagt þeim til rit-
síma.
þó er það einkum andlega sam-
bandið milli íslands og Danmerkur,
sem er mikils til of lítilfjörlegt. Vér
látum þjóðverja fara langt fram úr
08s, að því er snertir þekkingu á ís-
landi nú á dögum. í Kaupmanna-
höfn hefir ávalt verið lögð mikil stund
á að kynnast Islandi, eins og það var
í fornöld, og margir Danir hafa ritað
um mentalíf þess frá þeim tímum, svo
að góðra gjalda er vert. I þessu efni
erum vér þjóðverjum frernri, jafnvel
þótt annar eins maður og Konráð
Maurer standi mjög framarlega. En í
Danmörk þekkja menn ekkert til ís-
lands nú á dögum. Með hve brenn-
andi áhuga hefir ekki þar á móti
Jpjóðverjinn Carl Kúchler sökt sér nið-
ur í nútíðarbókmentir íslendinga! í
Austurríkí hefir J. C. Poestion samið
stórmikið rit um ísland nú á tímum,
og vér eigum alls ekkert, sem því
sarasvarar. Vér getum þó ekki vel
látið það um oss spyrjast, að vér för-
um að leggja það út. Nú er farið að
keyra svo fram úr hófi, að tíu sinnum
meira er þýtt af nútíðarbókmentum