Ísafold - 11.04.1900, Page 1

ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema kotnin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Aus-tursfrœti 8.
Reykjavík miðvikudaginn 11. apríl 1900.
20. blað.
Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'Js doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXVII. árg.
j£. O. O. F. 814138'/».I1 XX
g^gpr Næsta blað ruið-
vikudag 18. apríl.
Forngripasafnið (nú í Landsbankanum)
opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbökasafn opið hvern virkfin dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til xitlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning a spitalanum
fyrsta og þiiðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræt.i 16
1. og 3 mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Póstar fara: vestur 16., norður 17. og
austur 20. april.
Strandferðabátar fara: austur um iand
(Hólar) 14. april, vestur um land (Skálholt)
16. apríl.
Xjx. XTX. X+X. X+>,.xtA xtx, xtjn.xtX.,xtx..xtj!.,ISÝii..iSt£. jSÝjl.
Fimbulfambið - og vitið.
Vér leyfum oss að vekja athygli les-
enda vorra á grein »Norðlingsinsn um
fimbulfambið og vitið hér í blaðinu,
og kunnum háttvirtum höf. beztu
þakkir fyrir hana.
Yitaskuld gæti ísafold aldrei til hug-
ar komið, að kalla það »fimbulfamb«
né hégóma, sem fyrir honum vakir.
Hún leggur mínni áherzlu en hann
sem stendur á kröfur þjóðarinnar um
alinnlenda s jórn sumpart fyrir þá
sök, að hún er sem stendur ófáanleg,
eins og líka Norðlingur kannast við,
og sumpart vegna þess, að hún mundi
reynast tilfinnanlega kostnaðarsöm, eins
og efnahag þjóðarinnar er nú farið.
Hinu kemur oss ekki til hugar að
neita, að heimastjórn hljóti og eigi að
verða síðasta takmark stjórnarmáls-
baráttu vorrar.
Mergurinn málsins hjá höfundiuum
er sá, að eina leiðin til að fá alinn-
lenda stjórn sé sá að þiggja tilboð
stjórnarinnar frá 1897 og fá ráðgjaf-
ann á þing; fáum vér ráðgjafann á
þing, sé von um alinnlenda stjórn að
lokum; höfnum vér því boði, sé von-
laust um heimastjórnina. Fjarri sé
það oss að andmæla þeirri hugsun.
En á hitt viljum vér benda, að höf.
kannast þar með við afarmikla kosti,
er samfara séu þeirri stefnunni að
þiggja stjórnartilboðið. Hann sam-
þykkir þar með alt það, er ísafold
hefir nokkurn tíma um það mál sagt.
jpví að sé svo mikils um það vert
að fá ráðgjafann á þing, að þar raeð
sé fengin töluverð von um að jafn-
örðugu máli, eins og hann sjálfur
kannast við að alinnlend stjórn sé,
fáist fratngengt einmitt fyrir þá breyt-
ingu, þá liggur líka í augum uppi, hve
afarmikilsvert það væri fyrir öll önn-
ur velferðarmál vor, sem ekki eiga að
sjálfsögðu jafnörðugt uppdráttar.
Og það er líka ómótmælanlegur
sannleikur. Með öllu óhugsandi erað
færa rök fyrir þeirri skoðun, að þing-
seta ráðgjafans hefti nokkurt velferð-
armál vort. Hún hlýtur að greiða
fyrir þeim öllum. Hver, sem hefir
mál að reka og þarf að leita sam-
komulags við annan mann, veit það,
að beinasta leiðin til þess að samn-
ingar takist er sú að finna manninn
sjálfan að máli.
Til þess að sjá annað eins og þetta
— jafnskýlaus og dagleg reynsla
manna er i því efni — virðist ekki
þurfa annað en heilbrigða skynsemi.
Stjórnartilboðið er ekkert annað en
þetta, að alþingi fái kost á að flytja
sjálft sín mál fyrir ráðgjafanum, telja
um fyrir honum, með illu eða góðu,
eftir því sem því sýnist. þeir sem
láta flekast af vitleysu-flækjum og rógi
til að gera sér í hugarlund að eitt-
hvað 8é hættulegt við þá breytingu,
gera það eingöngu fyrir þá sök, að
heilbrigð skynsemi kemst ekki að hjá
þeirn í þessu máli.
Mikil ánægja er það oss, að Norð-
lingur — jafnmerkur maður og hann
er — er ekki einn í þeirra tölu.
-----% 4-----
Milli skers og báru.
Forstöðumanni fríkirkjusafnaðarins
hór í bænum og ritstjóra blaðsins
»Fríkirkjan«, síra Lárusi Halldórssyni,
hefir ekki líkað greinin með þeirri
fyrirsögn hér í blaðinu um daginn og
biður því fyrir svolátandi
Svar til ísafoldar:
í 18. tölublaði þessa árgangs hefir
»ísafold« fundið ástæðu til að fara
nokkurum orðum um stefnu »Fríkirkj-
unnar«. þ>essum orðum get eg ekki
látið ómótmælt; en af því eg býst við,
að »ísafold« vilji síður taka langt svar,
skal eg vera stuttorður.
Fyrst er þess getið, að hér sé farið
að bóla á kristindómshreyfingu, sem
só állskyld »innrí missíóninni« í Dan-
mörku, en henni er áður í greininni
lýst svo, að »hennar mikla mein er
trúarhrokinn, dómgiruin og mentunar-
óbeitin«. þessu lík á hún að vera, hin
nýa kristindómshreyfiug hér, og mál-
gagn hennar »Fríkirkjan«.
Eg hefi nú heyrt það fyr en eg las
það í grein þessari (»Milli skers og
báru«), að sumir hinna yngri guðfræð-
inga vorra, þeirra er dvalið hafa við
Kaupmannahafnarháskóla, mundu vera
meira og minna snortnir af anda »innri
missíónarínnar« í Danmörku; hefi jafn-
vel nýlega heyrt áreiðanlega sögu um
einn þeirra, sem ótvíræðlega bendir í
þessa átt. En hitt eru mér spánnýar
fréttir, að blað mitt »Fríkirkjan« sé
snortið af þessum anda eða sé mál-
gagn fyrir nokkura kristindómsnreyfing,
er sé honurn skyld.
»Isafold« segir, að »Fríkirkjan« sé
andstæð siðsamlegum og virðulegum
skemtunum, svo sem sjónleikum og
samsöngvum, og einnig skáldsögum.
En um sjónleiki og samsöngva hefir
aldrei staðið eitt orð í blaði mínu, og
um skáldsögur ekki annað en það, að
óhóflegur skáldsagnalestur (»að sökkva
sér niður í skáldsagnalestur«) hefir ver-
ið talinn skaðlegur; en það er alt ann-
að, eins og allir sjá, en að vera and-
stæður þessari »grein bókmentanna«
yfir höfuð.
|>að munu vera fleiri en»innnmissíón-
ar«-menn eða menn með svipaðri
stefnu, sem telja óhóflegan lestur
skáldsagna skaðlegan, einkum fyrir
unga menu og óþroskaða, og þessa skoð-
un hefir reynslan staðfest með sorg-
legum dæmum, eða, réttara að segja,
skoðunin er bygð á reynslunni. Eg
hefi í höndum mjög merkilega grein
um þetta efni, sem ritstjóri »Lögbergs«
hefir tekið upp eftir öðru blaði í Vest-
urheimi. f>á grein mun eg láta birt-
ast annaðhvort í »Frikirkjunni« eða
annarsstaðar.
|>að er þannig hvorugt rétt hermt
hjá »ísafold« um hinar »virðulegu«
skemtanir né um skáldsögurnar. »Frí-
kirkjan« hefir ekkert látið f ljósi um
þetta annað en það, sem nú hefir
verið tekið fram. En í ræðum mínum
mun eg ,einu sinni eða tvisvar hafa
komist út í að tala um hinn gegndar-
lausa þorsta kynslóðarinnar í skemt-
anir, í sambandi við mentunarþorsta
og annan enn æðri þorsta, sem eg hefi
verið að leitast við að vekja, og mun
naumast nokkur kristinn maður lá
mér það.
þ>á á »Fríkirkjan« að vera »afdrátt-
arlaust fjandsamleg vísindalegri rann-
sókn ritningarinnar*. En, eins og all-
ir vita, sem hana hafa sóð, er hún
einmitt gefin út «til stuðnings frjál'-
lyndum kristindómi«; og þeir, sem les-
ið hafa innihald hennar, munu minn-
ast þess, að í inngangsorðunum er það
mjög greinilega tekið fram, að eg telji
frjálsa rannsókn á kenningum kirkj-
unnar og öllu fyrirkomulagi æskilega
og nauðsynlega. »Fríkirkjan« tekur
þar »frjálsa rannsókn« upp í program
sitt, og hefir mjög víða látið sama
andann koma fram í orðum sínum um
»afdráttarlaust« trúarfrelsi og samvizku-
frelsi.
»lsafold« kallar það »frjálslegan
mentunaranda« að halda því fram, að
heilög ritning sé allsendis óáreiðanleg
bók, full af »þversögnum og missögli«,
full af »þjóðsögum og ævintýrum«, og
að frelsarinn sjálfur hafi dregið sig og
aðra á tálar, þegar hann vitnar í
spádómsbækur þeirra Jónasar og Dan-
íels, og segir yfir höfuð: »ritningin get
ur ekki raskast«.
það er þetta, sem V. lj. hefir ver-
ið að þeyta básúnu sína fyrir af öll-
um mætti upp á síðkastið.
»Fríkirkjan« kallar þetta »vantrúar-
guðfræði«; og meðan það er kent, að
öll biflían sé trúarbók vor,
sem kristnir erum«, eins og gert er í
»Kristilegum barnalærdómi eftir lút-
erskri kenningu« (höf. H. H.), þá er
naumast unt að telja það rangnefni.
Hún fer að »raskast«, ritningin, og
býsna-mikið að skerðast, þegar hin
»hærri kritik« hefir farið höndum um
hana og strikað út það, sem henni
sýnist.
þ>ar ætla eg að »ísafold« leggist
nokkuð djúpt, er hún fullyrðir, að sú
skoðun á ritningunni, sem útgef. V.
lj. »hefir í blaði sínu frætt Islendinga
um«, sé nú ríkjandi við»flesta háskóla
mótmælenda í menningarlöttdum ver-
aldarinnar«. Eg verð að efast um að
þetta sé rétt; og nokkuð er það, að
dr. Passavant, sem engin mun telja
verið hafa »afdráttarlaust fjandsam-
legan vísindalegri rannsókn ritningar-
innar«, þakkar guði fyrir, að hann
hafi hingað til *af miskunn sinni varð-
veitt lútherska kirkju í Ameríku frá
þessari rangnefndu hærri biflíu-rann-
sókn«.
f>að er ekki í fyrsta sinni, að slík
rangnefnd biflíu-rannsókn kemur fram
og »ríkir» um tíma; en hún hefir ávalt
orðið sér til skammar á endanum fyr-
ir s annri vísindalegri rann-
sókn, og er ekki ólíklegt að svo fari
enn.
»Fríkirkjan« hefir aldrei »haldið því
að mönnumi né »gefið í skyn, að
prestar hér á landi ættu við óhæfileg
sældarkjör að búa«, svo það er óþarfi
fyrir »ísafold« að láta sig »sannast að
segja« furða á, að hún »hafi samvizku*
til þess.
En í sömu andránni segir »ísafold«,
að »slík ummæli teljum vér eingöngu
sprottin af hugsunarleysi og ógætni«,
og koma þau orð óneitanlega illa heim
við furðuna á samvizkuleysinu, og er
þetta vanhugsaðra en menn eiga að
venjast úr þeirri átt.
þ>á verð eg að síðustu að segja, að
mér þykir næsta undarlegt, að tala
um, að »Fríkirkjan« vilji »sníða krist-
indómi Islendinga þröngan stakk«,
hún sem einmitt vill losa kristindóms-
líf þjóðarinnar úr hinum þrönga stakki
þjóðkirkjunnar, og heldur fram ótak-
mörkuðu trúar- og samvizkufrelsi.
»Burt með kreddu-klafa,
kristið fólk, úr landi.
Engin höft skal hafa
himinborinn andi«.
jpetta eru orð úr »Fríkirkjunni«, og
mega teljast hennar »motto«.
Rvlk 9. apríl 1900.
L. E.
Vér vonum að síra L. H. hafi ver-
ið mjög ljúft að fá tilefni til að leið-
rétta þann misskilning manna, að
hann só mótfallinn skemtunum og
skáldsagnalestri. |>ví að enginn vafi
er á því, að sá misskilningur hefir átt
sér stað hjá fleirum en ísafold. Og
sjálfsagt hefir margur misskilningurinn
komið upp, sem örðugra er að gera
sér grein fyrir, hvernig myndast hafi.
Síra L. H. hefir á prenti farið afar-
hörðum orðum um það háttalag að
halda samsöng í dómkirkjunni til þess
að bæta úr fjárskorti, sem kirkjan
sjálf var í til orgelkaupa, jafnvel þótt
slíkt sé alsiða í öllum kristnum lönd-
um, með öllum kristnum kirkjudeild-
um. Svo hörðum orðum fór hann um
það atferli, að hann benti á, að
þetta væri að gera guðshús að ræn-
ingjabæli.
Honum hefir þótt ástæða til að
vara menn á prédikunarstólnum við
»gegndarlausum þorsta« í sjónleika,
jafnvel þótt gegndarleysið hafi ekki
verið meira en svo í vetur, að tekist
hefir að leika 6 mjög góð leikrit rúm
20 kvöld, með litlum eða alls engum
ágóða, að því er bezt verður séð nú,
áður en reikningarnir eru samdir, og
með því einu móti, að leikendur fái
ekki líkt því sæmilega þóknun fyrir
starf sitt.
Og honum hefir fundist nauðsyn á