Ísafold - 11.04.1900, Qupperneq 2

78
að fara mjög hörðum orðum um óhóf-
legan skáldsagnalestur í blaði sínu,
jafnvel þótt varla verði sagt, að Is-
lendingar eigi nokkura skáldsögu til á
sinni tungu cg það beri tiltölulega ör-
sjaldan við, að útlend skáldsaga sé
keypt hér á landi.
Af þessu hefir mönnum svo skilist,
sem sfra L. H. sé í raun og veru
andvígur samsöngvum, sjónleikum og
skáldsögum. En vitanlega kemur oss
ekki til hugar að rengja yfirlýsing
hans um, að þetta sé misskilningur.
Aftur á móti gengur oss því miður
ekki jafn-greitt að sannfærast um, að
stefna sú í trúarmálum, er síra L. H.
heldur fram, sé með öllu óskyld »innri
mis8Íóninni« dönsku. Hér skal beUt á
fáem atriði, með svo fáum orðum, sem
unt er.
Sá skilningur, er síra L. H. leggur
í samband kristinna manna við lög-
mál Mósesar, kemur nú ekki fram hjá
neinum guðfræðingum á Norðurlönd-
um, nema þeim, er heyra »innri missí-
óninni« til, og svo »píetistunum«
norsku, sem standa »innri missíóninni«
mjög nærri.
Sama er að segja um þann skilning
hans á gamla testamentinu, að það
eigi, alveg eins og nýa testamentið,
að vera mælisnúra fyrir breytni vorri,
og að í öllum greinum eigi að gera
þeim jafnhátt undir höfði, svo að
jafnvel gjöld til presta á íslandi á, eftir
hans skoðun, að sníða eftir því,
hverníg ísraelsmenn lögðu fram fé til
að reisa tjaldbúðina í eyðimörkinni.
Einmitt þessi skilningur á gamla testa-
mentinu er eitt af aðaleinkennum
•innri missíónart.
þá er sú megna óvild til kaþólsku
kirkjunnar, er svo þrásinnis kemur
fram hjá síra L. H. Sú óvild er al-
veg í anda »innri missíónar«. Hvorir-
tveggju tala um kaþólsku kirkjuna
eins og hún sé og hafi ávalt verið
fjandsamleg málefni Krists, virðast al-
veg hafa gleymt eða þá ekki meta
það að neinu, að hún ein hefir um
margar, margar aldir varðveitt krist-
indóminn í veröldinni. Sumt það, er
í »Fríkirkjunni« hefir verið sagt í ka-
þólsku kirkjunnar garð, líkist rauna-
lega mikið þeim ummælum Vilhelms
Bechs, forstöðumanns »innri missíón-
ar«, er hann kallar páfann »lygalaup-
inn mikla í Rómaborg*.
Loks er óbeitin mikla, er síra L.
H. hefir á »biblíukritíkinni«. Hún á
sér nú hvergi stað á Norðurlöndum
meðal guðfræðinga, nema danskra
•innri missíóns«-manna og norskra
»píetista«.
Ekki hefir sira L. H. heldur getað
sannfært oss um það með ofanprent-
aðri grein, að ísafold hafi farið rangt
með, þar sem hún hefir talið þá
stefnu, er hann heldur fram, fjand-
samlega vísindalegri rannsókn ritning-
arinnar. Vitaskuld er það satt, að
hann telur blað sitt gefið út »til stuðn-
ings frjálslyndum kristindómi«. En
hvað skilur hann svo við »frjálslyndan
kristindóm«? »Fríkirkjan« ber það með
sér nærri því á hverri blaðsíðu.
Frjálslyndur er eftir hans skoðun sá
kristindómur, sem enginn þarf að
styðja nauðugur og ekki nýtur neinn-
ar aðstoðar af veraldlegu valdi. En
eftir því ætti kristindómurinn að vera
einkar frjálslyndur t. d. hjá »norsku
synódunni* í Vesturheimi. Vér leyf-
um oss að skírskota því máli tilmanns,
sem bæði ísafold og síra L. H. bera
hina mestu virðingu fyrir, síra Jóns
Bjarnasonar í Winnipeg. Hann hefir
frætt menn greinilega um »frjálslynd-
ið« í því kirkjufélagi.
Satt er það og, að »Fríkirkjan« lýsti
yfir því í iungangsorðum sínum, að
hún væri með »frjálsri rannsókn«
ritningarinnar. En ekki er jafn-mikið
undir því komið, hvað hún segist vera
eins og hvað hún er. Einu vísinda-
legu rannsókn ritningarinnar, sem
hreyft hefir verið hér á landi, telur
hún vantrú og synd — rannsókn, sem
allir helztu guðfræðingar mótmælenda
telja réttmæta og til eflingar guðsríkis.
(Dr. Passanant er vitanlega ekki í
þeirra tölu, þó að hann væri ágætis-
maður í sinni grein).
Hvernig er þá sú frjálsa, vísinda-
lega rannsókn, sem síra L. H. telur
leyfilega?
Hér skal ekki míklu rúmi eytt til
að deila um það, hvort »rangnefni« sé
að kalla það alt »vantrúarguðfræði«,er
kemur í bág við þá kenningu, að »öll
ritningin sé trúarbók vor«. Að eins
getum vér ekki bundist þess, að láta
þá hugsun uppi, að örðugt muni verða
að fá marga hér á landi til að sam-
sinna því, að hver grein ritningarinnar
eigi að vera undirstaða undir trú
vorri. Flestir íslendingar munu líta
svo á, sem það geti ekki aðrir kaflar
verið en þeir, sem eru trúarlegs eðlis.
Og vitanlega eru margir kaflar í ritu-
ingunni og ýmsar hliðar á henni, sem
ekki koma neinni trú við.
Annars virðist oss síra L. H. sjálfur
hafa fyrirfram svarað mæta vel þess-
um vantrúar-aðdráttunum í 1. tölubl.
•Fríkirkjunnar með eftirfarandi orðum:
»Eg hneigist mjög til frjálsrar rann-
sóknar á kristindóminum yfir höfuð
........ slíka rannsókn álít eg með
öllu nauðsynlega til að viðhalda hinu
sanna trúarlífi bæði hjá einstaklingun-
um og söfnuðunum.
Margir snúast öndverðir gegn allri
slíkri rannsókn og skoða hana jafnað-
arlega sprotna af vantrú, þar sem það
þó er og hlýtur að vera eðli hinnar
sönnu trúar, að vilja ekki trúa í blindni,
heldur leitast við að gera sér sem
ljósasta grein fyrir innihaldi trúarínn-
ar og grundvelli.
Komist einhver við þessa rannsókn
að einhverri annari niðurstöðu en áð-
ur befir kent verið eða haft fyrirsatt,
og gjöri þessa niðurstöðu heyrum
kunna, þá mun oftast mega heyra
raddir um vantrú, guðleysi og árásir
á kristindóminn. þetta er gamalt og
nýtt mein í kirkjunni«.
Svona fórust síra L. H. orð, áður
en hann fekk tilefni til að sýnaíverk-
inu ást sína á frjálsri rannsókn ritn-
ingarinnar. Oss liggur við að ætla,
að þau séu nú farin að fyrnast hon-
um.
þ>á eru að lokum mótmæli síra L.
H. gegn því, að hann hafi gefið í
skyn, að prestar hér á landi ættu við
sældarkjör að búa. Hin hörðu uramæli,
sem blað hans hefir flutt um tilraun-
irnar til að bæta kjör prestanna, hafa
oss skilist á þá leið, sem honum fynd-
ist þjóðkirkjuprestarnir eiga að minsta
kosti fullgott. Sé hann á gagnstæðri
skoðun, furðar oss stórlega á þvf, að
hann, jafn-mannúðlegur og vænn mað-
ur og hann er, skuli geta fengið af
sór að spilla fyrir þeim tilraunum.
Sitt hvað — leið og takmark.
Hr. ritstjóri! Jafnframt þessum lín-
um fær ísafold sjálfsagt fréttir af
Húsavíkurfundinum. Sá fundur lýsti
yfir þeim eindregnum vilja sínum, að
alþingi haldi framvegis staðfastlega
fram sjálfstjóruarkröfum þjóðarinnar á
grundvelli hinnar endurskoðuðu stjórn-
arskrár (1886 og 1894), og að þegar á
næsta þingi, eða svo fljótt sem unt
er, verði samþykt stjórnarskrárfrum-
varp, er fari í sömu átt, sem »stjórn-
arskráin endurskoðaða«.
Eg geri ráð fyrir, að ísafold muni
eitthvað til muna minnast á þessa
fundarsamþykt, svo að það verði að
bera í bakkafullan lækinn, ef e g fer
að senda henni athugaseradir um það
mál.
Samt get eg ekki stilt mig um það.
Og það er vegna þess, að þótt eg sé
þessari fundarsamþykt ósamdóma, þá
lít eg samt annan veg á málið en eg
geri ráð fyrir að ísafold muni á það
líta.
Eg er sem sé gamall »Benedikts-
sinni«. Og um það, sem eg að minsta
kosti tel aðalatriðið, hefi eg stöðugt
verið Benedikt heitnum Sveinssyni
samdóma.
Og aðalatriðið fyrir mér er i n n-
lend stjórn — æðsta stjórn sér-
mála vorra, búsett í landinu sjálfu.
Eg geri mér enga von um, að vér Is-
lendingar höfum ástæðu til að vera
þolanlega ánægðir með stjórnarfar
vort, fyr eu öll stjórnin er komin inn
í landið.
íslendingar verða aldrei lengí á-
nægðir með »valtýskuna« — triiið þér
mér. þegar ráðgjafinn er kominn inn
á þing, fá fyrst fara menn að finna
til þess að marki, hvað andhælislegt
8é að hafa hann annars úti í Dan-
mörku. þegar samvinna er byrjuð við
hann á þinginu, þá fara menn, að
minni hyggju, að finna til þess nærri
því daglega, að þörf er á miklu meiri
samvinnu utan þings en fengist
getur með því, að hann eigi heima úti
í löndum.
Ekki svo að skilja, að mér standi
nokkur ótti af ríkisráðinu, sem
að mestri grýlucni hefir verið gert.
Eigum vér á annað borð að una því,
að ráðgjafi vor eigi heima úti í Kaup-
mannahöfn, þá vil eg miklu heldur
hafa hann í ríkisráðinu en utan
þess. Sé stjórn sérmála vorraí Kaup-
mannahöfn, þá geturn vér ekki með
nokkuru móti afstýrt afskiftum dönsku
stjórnarinnar af málum vorum, ef
henni ræður svo við að horfa. Og eg
vil margfalt heldur, að þau afskifti
fari fram á lögbundinn hátt og í em-
bættisnafni en í pukri og með undir-
róðri. Ekki er mér heldur ljóst, hver
fengur væri í því fyrir oss, að flæma
ráðgjafa vorn út úr hópi annara ráðu-
nauta konungs, gera hann að utan-
veltu-rolu, sem ekki mætti gera kon-
ungi grein fyrir skoðunum sínum á
virðulegasta mannfundinum, sem lög-
skipaður er í ríkinu.
Nei. |>að er ekki ríkisráðsafskiftin,
heldur fjarvist ráðgjafans,
sem að minni ætlun er aðalgallinn á
tilboði stjórnarinnar frá 1897. Henn-
ar vegna g e t u r ekki fyrirkomulag
ið, sem þá var bóðið, orðið til fram-
búðar. Mér stendur á sama, þótt ráð-
gjafinn verði íslenzkur og sitji á al-
þingi, og þó að samgöngur aukist og
ritsími komi, svo að auðveldara verði
til hans að ná en nú — íslendingar
verða aldreí ánægðir með það til
lengdar, að láta stjórna sér frá Kaup-
mannahöfn. Og ánægjan verður eins
og eg sagði áðan, þeim mun minni,
sem skilningurinn á samvinnu milli
stjórcar og þjóðar fer vaxandi.
Að alinnlendri stjórn verðum vér
því að keppa. Alt annað er ný bót
á gamalt fat. Fyrir það á Ben.
Sveinsson heiður skilið, að hann hélt
þeim kröfum stöðugt hátt á lofti.
Hvað sem sögulegri lögspeki líður, þá
er það réttmæt sanngirniskrafa af
hálfu þessarar þjóðar, eins og a 11 r a
þjóða.
Osagt skal látið, hvort alfeg réttur
grundvöllur er lagður með »stjórnar-
skránni endurskoðuðu«. En enginn
hefir enn bent á neinö betri grund-
völl fyrir alinnlendri stjórn. Og þang-
að til það verður gert, held eg fyrir
mitt leyti fast við gamla grundvöll-
inn.
Eg er, í stuttu máli, sannfærður um,
að hér á landi verður að kalla má
stöðug óánægja með stjórnarfyrirkomu-
lagið, ef ekki látlausc stjórnarskrár-
rifrildi, þangað til annaðhvort »bene-
dizkant eða eitthvert fyrirkomulag
henni náskylt verður hér ofan á.
Eg geri nú ráð fyrir, að ísafold
muni segja eitthvað á þá leið, að
þetta sé ekki annað en fimbulfamb,
Úr því að alinnlend stjórn $é ófáan-
leg, þá sé ekki til neins að vera á
henni að stagast.
f>ví svara eg á þessa leið:
|>að má gera kröfur íslendinga um
alinnlenda stjórn að fimbulfambi —
fara svo illa með þær. En það má
líka fara með þær á þann hátt, að
þær verði að viti og vonum hygginna
manna.
Og því miður hefir Húsavíkurfund-
urinn, að því er mér virðist, lagt sinn
skerf fram til þess, að gera málið að
fimbulfambi og hégóma.
Mig greinir ekki á við hann um
takmarkið — alinnlenda stjórn. En
mig greinir stórlega á við hann um
leiðina.
Hann hugsar sér að ná takmark-
intt sömu leiðina og fariu var, meðan
Bened. Sveinsson var aðalleiðtoginn.
Getur það verið, að menn séu ekki
búnir að átta sig á því, að sú leið er
með öllu ófær? Slíc sljóskygni er
mér sannast að segja með öllu óskilj-
anleg.
Gætum fyrst að reynsluuni!
Hver' svör fengum vér hjá stjórn-
inni, meðan sú leið var farin. Afsvar,
afdráttarlaust afsvar hvað ofan í ann-
að — og ekkert annað. Ekki að eins
afsvar um það, sem vér fórum fram
á, heldur og afsvar um allar stjórnar-
skrárbreytíngar, sem vér kynnum að
fara fram á.
Og hvernig fór þjóðinni?. Hún
þreyttist; allmikið af áhuga hennar á
málinu var orðið að leiðindum og von-
leysi á þingmálafundunum 1895.
Og hvers er líka von? Hér er að
ræða um það framfaramál vort, sem
að sjálfsögðu á lang-örðugast uppdrátt-
ar í Kaupmannahöfn. Er nokkur von
til þess, að unt sé fyrir lítilmagna að
sækja jafn-torsótt mál í hendur ofjarla
sinna, meðan engin samvinua og sam-
komulagsleið er til önnur en skrif-
stofuleiðin — meðan því fer svo fjarri,
að þingið hafi tangarhald á stjórn
sinni, að það fær hana ekki einu
sinni til viðtals? Eða vita menn
nokkur dæmi þess nokkursstaðar í
veröldinni, að annað eins hafi tekist á
þann hátt, sem hér er um að ræða?
f>á er ekki örðugra að skilja þreytu
þjóðarinnar. Hvernig á annað að
vera en hún,í allri fátæktinni, þreyt-
Í8t á að halda fram máli, sem áratug
eftir áratug , stendur nákvæmlega í
sama stað?
Nei. Sé 088 það áhugamál að fá
alinnlenda stjórn, þá verðum vér að
feta oss áfram stig af stigi. Með
engu öðru móti er það hugsanlegt.
og fyrsta stigið er alveg vafalaust
það, að fá ráðgjafann til viðtals á
þinginu. Gerum vér það, er ekkert