Ísafold - 21.04.1900, Blaðsíða 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. VerfT árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
TJppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurst.rœti 8.
XXVII. árg.
Reyhjavík laugardaginn
21. apríl 1900.
22. blað.
I. O. O. F. 814208'/2^_________________
Forngripasafnið opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þiiðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. og 3 mánud. hvers mán. kl. 11—1.
.^t>L .^t^ .^t*..^t^..^t£..*t*..^t£..^t>..^t>..^t>L
xiv iriv' *v;x* ■ " 7;x'
Eina ráðið.
Vitanlega er ekki til neins að tala
um kosti þeirrar stjórnarbótar, sem
oss er boðin, við þá menn, sem eru
staðráðnir í að spyrna móti öllum
breytingum á núverandi stjórnarfari
voru.
Bnginn býst við því, að menn, sem
gerðir eru af öðrum út í leiðangur,
muni láta sannfærast af neinum rök-
um. Hver von er þá til þess af
rnönnunum, sem boðið er út af skrif-
stofuvaldinu dansk-íslenzka og kaup-
félaga-stórmenninu? þeir eru ekki
sendír út í leiðangur til þess að sann-
færast um, hvað hinni íslenzku þjóð
sé fyrir beztu. þeir eru gerðir út til
þess að halda öllu í sama horfinu
með einhverju móti. það erindi reka
þeir, eftir því, sem þeir eru mennirn-
ir til. Við öðru verður ekki búist af
þeim.
Á herðum frjálsra mauna og sjálf-
stæðra verða stjórnarbótarvonir þjóð-
arinnar að hvíla — manna, sem ekki
þurfa annað erindi að reka og ekki
vilja fyrir nokkurn mun annað erindi
reka f stjórnmálum en heill og hag
ættjarðar sinnar. Og þeir menn
hafa, æ fleiri og fleiri, verið að
sannfærast um það síðustu 2—3 árin,
að vór megurn með engu móti hafna
því færi, sem oss gefst nú kostur á,
til þess að fá umbætur á stjórnarfari
voru.
þeir menn lsggja ekki allir aðal-
áherzluna á sömu hhð stjórnarbótar-
málsins.
Sumir eru sérstaklega óþolinmóðir
út af öllu þrefiuu og stappinu.
þeir llta einkum á það, að þrefið
sundrar kröftum þiugs og þjóðar,
dregur hugina frá óhjákvæmilegum
nauðsynja- og framfaramálum og spill-
ir allri samvinnu á alþingi. f>eir sjá
ekkert annað ráð til að fá um stund
hvíld frá þessu þrefi og geta af al-
efli farið að sinna öðrum nauðsynja-
málum en það, að þiggja þá stjórn-
arbót, sem oss stendur til boða. Og
þess er engin von, að þeir sjái neitt
annað ráð. |>ví að ekkert annað ráð
er til, hvernig sem að því er leitað.
Aðrir eru þeir, sem mest blæðir það
í augum, hvernig atvinnumál vor
liggja í rústum. þeir festa fremur
öðru sjónar á því, við bve mikla örð-
ugleika landsmenn eigi nú að stríða.
þeir hafa trú á því, að þetta land
mundi geta alið sómasamlega miklu
fleira fólk en það, sem hér er nú og
á margt við þröngan kost að búa.
Bn þeir sjá jafnframt, að í öllum efn-
um erum vér langsamlega eftirbátar
keppinauta vorra með öðrum þjóðum;
og þeir eru þess fullvissir, að með
sama háttalagi munum vér dragast
aftur úr æ meira og meira, kappleik-
urinn verði sífelt óvænlegri frá voru
sjónarmiði, þangað til að því reki, að
veruleg hætta fari að stafa af taum-
lausum útflutningum, svo að til land-
auðnar geti horft. f>eir kenna þetta
því, öllu öðru fremur, að vér höfum
ókunnuga, áhugalausa, framkvæmdar-
lausa, ónýta stjórn. Og þeir sjá eng-
in ráð til þess að fá þolanlega stjórn,
er geri að minsta kosti eitthvað af
því, er gera þarf landinu til viðreisn-
ar, önnar en þau, að þiggja þá stjórn-
arbót, sem oss er boðin. Enginn
maður hefir heldur bent á neitt ann-
að ráð.
f>á eru þeir, sem mest þykir vert
um þjóðarvaldið, þingvald-
ið. þeir sjá það — sem ekki leynir
sér heldur — að meðan ráðgjafi vor
er í 300 mílna fjarlægð, meðan hann
þarf aldrei að gera löggjafarþingi voru
reikningsskap ráðsménsku sinnar, með-
an hann á ekki einu sinni kost á að
beyra talað um nokkurt Islenzkt mál
frá neinu öðru sjónarmiði en sjónar-
miði ábyrgðarlausra skrifstofu-embætt-
ismanna í Kaupmannahöfn, meðan
getur hann ekki að eins virt vilja
alþingis vettugi í flestum greinum,
heldur gerir það og að sjálfsögðu
þrásinnis. f>eir finna sárt til þeirrar
lítilsvirðingar, er þjóð vor og þing verða
stöðugt fyrir á þennan hátt. Og þeir
sjá glögt tjónið, sem af því hlýzt —
ekki að eins beina tjónið, sem oft
hlýzt af því, að þjóðin fær ekki á-
hugamálum sínum framgengt, heldur
og, eigi síður, óbeina tjónið, sem staf-
ar af þeirri meðvitund þingsins, að
það þarf ekki að bera ábyrgð á kröf-
um sínum og öðru atferli, vegna þess,
hve vald þess er af skornum skamti.
þeirn dylst það ekki, að hvorki virð-
ingu þingsins né þroska getur verið
öllu lakar borgið en á þann hátt, að
farið só með það að staðaldri likast
keipóttum börnum. Og þeir sjá það í
hendi sér, sem líka er bersýnilegt, að
eina ráðið til að firra þing og þjóð
hneisunni og tjóninu er það, að fá
ráðgjafann inn á þingið.
Loks eru þeir, sem af einlægni gera
sór í hugarlund, að fullkomin bót verði
aldrei ráðin á stjórnarhögum þjóðar
vorrar, fyr en hún fær a 1 i n n 1 e n d a
stjórn. »Norðlingur« hefir í grein
sinni hér í blaðinu — grein, sem þeg-
ar hefir vakið mikla athygli hér um
slóðir og vafalaust opnar augu margra
manna úti um laud alt — gert svo
rækilega grein fyrir, hvernig gætnirog
skynsamir menn úr þeim flokki líta á
málið, að óþarfi er að fjölyrða um það
að þessu sinni. Röksemdum hans
verður ekki með nokkuru móti haggað.
Til þess að láta sannfærast um, að
þjóð vor rnegi nú 9kki fyrir nokkurn
mun hafna þeirri stjórnarbót, sem
hún á kost á, þarf nuður vitaskuld að
vera frjáls maður og sjálfstæður —
hvorki bundinn á klafa skrifstofuvalds
né kaupfélagavalds. Og maður þarf
að lofa skynsemiuni að ráða — ekki
að láta fylla huga sinn með tálglamri
og tortrygnisrausi þeirra, sem eru að
reka erindi skrifstofuvaldsins.
En meira þarf ekki til þess að taka
að sjálfsögðu í málið á þann hátt, sera
þjóð vorri er heillavænlegt. |>ví að á
hverja hlið málsins sem litið er, hverj-
ar sem þær umbætur svo eru, sem
fyrir mönnum vaka, er það bersýni-
legt, að stjórnarbótin er eina ráðið og
eina leiðin.
Um latækramál
Og
þurfa m ann astofn anir.
ii.
(Siðari kafli).
þess var getið í fyrri hluta þessar-
ar greinar, að þurfamannavinnuhús
þyrftu helzt að vera víðar en á ein-
um stað. þau ættu, ef vel væri, að
vera í hverri sýslu landsins, og fleiri
en eitt í sumum. í Reykjavík ætti
að koma á fót stofnun, sem nægði
fyrir bæinn. þangað ætti að láta alla
þá, sem hefðu sýnt, að þeir kynnu
eigi að fara með fé eða ráða sér sjálf-
um. Sömuleiðis ætti að koma
þeim á þessa stofnun, sem taldir eru
latir og þrjózkir, eða eru illa látnir
vegna óreglu og annara óknytta, og
erfitt er að ráða við. þessa menn ætti
svo að nota til vinnu undir stjórn og
umsjón manns, sem til þess væri hæf-
ur. Verkefnið er nóg, bæði í Reykja-
vík og annarsstaðar. þeir ættu að
vinna að því að taka upp grjót og
höggva, bæði til húsagjörða og til út-
flutnings. þá mætti og láta'þá vinna
að jarðabótum og garðrækt. þá mætti
fara að slétta mógrafirnar, og breyta
þeim í frjósamt graslendi. þá yrðu
þær ekki lengur bænum til óprýði,
skaða og skammar, eins og nú eru
þær.
þessum stofuunum fyrir þurfamenn
ætti einnig að korna upp í hverri
sýslu á landinu, einni og tveimur í
hverri. Hver sýsla kostar sínar stofn-
anir, hvort sem þæreru ein eða fleiri,
og ætti sýslunefndum að vera gert að
skyldu að hafa umsjón með þeim og
eftirlit.
Stofnanir þessar þurfa að vera á
þeim jörðum, þar sem næg eru verk-
efni til ýmissa umbóta. þurfa jarð-
irnar að vera stórar, og ætti sýslufé-
lagið að eiga þær. Einnig mætti velja
til þess þjóðjarðir, ef þær væru að
öðru leyti vel til þess fallnar, og ætti
þá sýslunefndin að fá á þeim ótak-
markaðan ábúðarrétt. Sýslunefndin
eða sýslumaður í umboði hennar ræð-
ur mann til þess að standa fyrir stofn-
uninni og stjórna búinu. Laun sín
ætti ráðsmaðurinn að fá að einhverju
leyti af afrakstri búsins. Mundi það
gefa honurn hvöt til þess að standa
vel í stöðu sinni, og fara hæfilega
sparlega með eigur stofnunarinnar.
En valda menn þarf til að stjórna
þessum stofnunum. það má hvorki
beita of mikilli vægð né of mikilli
hörku við þetta fólk, sem þangað væri
látið. það yrði að sýna því tilhlýði-
lega nærgætni, en leitast þó við um
leið að hafa sem bezt not af því.
Vinuan þarf að vera hæfilega ströng
og reglubundin, og venja yfir höfuð
fólkið við reglusemi í öllum hlutum.
Hugsast gæti og, að gera mætti samn-
ing við einhvern bónda eða bændur
um, að taka að sér þessar stofnanir,
annaðhvort að þær værn settar á
jarðir þeirra, eða þeim útveguð jörð,
sem hentug þætti til þess. En þá
yrði um leið að gæta þess, að rnaður
sá, er samið væri við, beitti eigi of-
mikilli hörku við þurfalingana, hvorki
í vinnu né öðru.
Á þessar stofnanir ætti að láta alla
þá, sem eru í öðrum og priðja flokki,
samkvæmt skiftingu Páls Briern í
»Andvara« 1889.
Eins og nú er, þá er í mörgum
sveitum lítið eftirlit haft með þessum
mönnum. þegar þeir þykjasc ekki
geta haft ofan af fyrir sér, leita þeir
til sveitarstjórnarinnar, sem tekur þá
vanalega þegar upp á arma sveitar-
innar, án frekari umsvifa. þeim er
þá ýmist lagt heim til þeirra eða tek-
in eru af þeim eitt eða fleiri börn og
látin á sveitina. Síðan eru menn
þessir látnir eiga sig sjálfir, ekkert
eða þá mjög ófullkomið eftirlit haft
með þeim, og fjárráðin hafa þeir að
kalla má óskert eftir sem áður. þeir
eyða því oft meiru og minna af því,
sem þeir afla, fyrir ýmsan munað, án
þess að því sé gaumur gefinn af
sveitarstjórninni. Eru jafnvel dæmi
til um þurfalinga, að þeir hafa selt
töluvert af vertíðarafla sínum fyrir
kaffi, tóbak og brennivín. Og hvers
er annars að vænta, þegar enginn er
settur til þess að hafa eftirlit með
þeim og afla þeirra? þegar í harð-
bakka slær síðan fyrir þessum mönn-
um, og eigi er lengur neitt til að lifa
á, þá fara þeir til hreppsnefndarinnar
á nýan leik, og heimta, að hún hjálpi
sér. Hreppsnefndin hjálpar á kostnað
sveitarinnar, og áminningin, er þurfa-
lingurinn fær um leið fyrir ráðlag sitt,
er oft harðar ávítur eða skammir,
sem eigi gera nema ilt verra. þar er
verið að sakast um orðinu hlut, og
oft á þann hátt, að það spillir, en
bætír ekki. Betra hefði verið »að
byrgja brunninn áður barnið datt of-
an í«. þegar þurfalingarnir sæta slík-
um aðfinningum og ónotum, fyllast
sumir þeirra þrjózku og hafa í heit-
ingum við hreppsnefndina, hóta henui
að hrúga börnum á sveitina o. s. frv.
En væru nú til stofnanir fyrir þurfa-
menn, svípaðar því, sem minst hefir
veríð á, mundi þetta verða alt öðru-
vísi. þá væru þessir menn látnir um-
svifalaust á stofnunina, hreppsnefndin
hefði þá ekki beinlínis frekar yfir þeim
að segja, en þeir yrðu að sætta sig
við að vera sviftir frelsi og fjárfor-
ræði um lengri eða skemri tíma.
Mundu þá færri en nú beiðast styrks
af sveitarsjóði, en leitast heldur við
að bjarga sér í lengstu lög, til þess að