Ísafold - 30.05.1900, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXYII. árg.
Beykjavík miðvikudaginn 30. maí 1900.
83. blað.
Forngripaxafnið opið md, mvd. og ld.
11—12.'
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl it—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkau dag
12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
■og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Póstar fara: norður og vestur föstud. 1.
jnní, austur md. 4- júní.
Botnvörpu- eimskipaútgerð
Breta.
Lesa má í nýustu fiskiveiða-árs-
skýrslu Drechsels kapteins í Khöfn
mikið fróðlega ritgerð um botnvörpu-
útgerð Breta, eftir fiskimálafulltrúa
Dana í Hull, A. Sölling.
|>eir byrjuðu ekki fyr en 1880 á að
nota gufuskip til fiskiveiða. Settu
gufuvél í seglskútu, er Se(]uel hét, og
létu fara með botnvörpur frá Hull
það sumar. Höfðu ímyndað sér áður,
að skarkalinn úr skrúfunni mundi
fæla fiskinn. Tveimur árum síðar
var fyrsta botnvörpuskip smfðað í
Grimsby.
Síðan var viðkoman þetta 1, 2, 4,
5, 6—8 fyrstu árin 8, og 10 árið 1889,
en 23 árið 1890 og 55 næsta ár (1891);
þá kringum 20 á ári næstu árin þar
á eftir. Um árslok 1899 áttu 340
botnvörpuskip heima í Hull.
Viðlík var viðkoman í Grimsby.
þ>ar voru smíðuð flest 44 slík skip á
ári (1891) og flotinn allur orðinn 370
í árslok 1899; þó veiða sum þeirra
að eins með lóðum og hafa brunn til
að flytja í fiskinn lifandi. — Tala
gufuskipa til fiskiveiða alls um 1200
á Englandi og Skotlandi.
Alveg hætt við seglskip til fiski-
veiða í Hull og Grimby; — það eru
langmestu fiskiveiðabæirnir á Englandi,
standa báðir við Humrumynni, Hull
að norðan og ofar, en Grimsby að
sunnan og miklu nær sjó, Englands-
hafi. Seglskúturnar hafa verið seldar
til Danmerkur, Íslands og Færeya,
og eru nú þá og þegar á þrotum,
með því ekki eru smíðaðar neinar
nýar. Enda þser fáu sem eftir eru
farnar að verða dýrar.
En í Lowestoft, Yarmouth og Sund-
bæunum (sunnantil á Engl.) halda
Englendingar enn trygð við seglskút-
urnar. þær eru fengminni, en lfka
margfalt kostnaðarminni.
• Rimbotnverpingar eru mjög dýr
fiskitóln, segir höf., »og það þarf mjög
mikla atorku og hyggindi til þess að
láta þau svara kostnaði. Slíkt skíp
kostar þetta frá 90,000 til 130,000 kr«.
Um meðalafla á slíkt skip um árið
segist hann hafa komist það næst, að
hann nemi rúmum 60,000 kr. þar af
fararúm 14,000 kr. í kaup handa skips-
höfmnm og nokkuð á 4. þúsund í
vistir. |>að verða nær 18,000 kr.
handa skipshöfninni eingöngu. Af
kolum eyðist nær 1500 smál. eða nær
10,000 skpd. um árið; það verða
nær 22,000 kr., með því verði sem nú
er á kolum. Skipin fara sem sé 30—
35 fiskiferðir á ári og eyða að meðal-
tali í kringum 300 skpd. í hverri ferð.
|>á fara í reiðabönd, stálreipi og net
rúmar 6,000 kr á ári og um 4,500 kr.
fyrir ís. Nú bætist þar á ofan vá-
trygging, viðhald, slit og hafnargjöld;
og þá verður ekki rnikið eftir af þess-
um 60,000 kr.
#Síðustu árin einkanlega hefir alt,
sem notað er til eimbotnverpinga,
hækkað mjög í verði, en jafnframt
hefir og fiskurinn hækkað til muna í
verði«.
»Vegna þess mikla annmarka á
seglskipum, að ekki er hægt að kom-
ast nógu fljótt til lands með aflann í
logni, eru Bretar nú teknir til að
hafa smágufuskip til síldarveiða, og
gefst mætavel; eru slík smágufuskip
smíðuð eingöngu til að veiða síld og
makríli«.
»Áður voru dráttar-gufuskip látin
fylgja síldarskútunum skozku, sem
veiði stunduðu út undan ánni Tyne;
fylgdi 1 gufuskip hverjum 5 síldar-
skútum. Gufuskipið dró skúturnar
út á miðin á kvöldin, var þar á vakki
hjá þeim um nóttina og dró þær svo
aftur til lands daginn eftir með afl-
ann; miðin sum 15 mílur danskar
undan landi, og hefði ekki verið gam-
an að eiga að komast það í logni«.
Höf. segir, að útgerðarmenn beri
sig illa út af landhelgisbrots-sektunum,
sem skip þeirra fái við ísland og Fær-
eyar. Skipstjórarnir þykist alt af
geta svarið, að þeir hafi verið utan
landhelgi, »og er þó alls enginn þeirra
fær um að tiltaka, hve langt þeir séu
frá Iandi«. þeir kvarta mest undan
því, hve lögin séu ógegndarlega ströng
við þá, útgerðarmennina; sekt og
upptekt veiðarfæra komi eingöngu
niður á þeim, en hinum seku, skip-
stjórunum, sé ekkert gert. J>eim
kemur því ósjálfrátt í hug, að þetta
sé eingöngu gert til þess að hafa fé
út úr Englendingum, og álykta þeir,
að ef skipstjórum væri hegnt líka,
annaðhvort með fangelsi eða sektum,
þá mundi brátt taka fyrir öll land-
helgisbrot.
»Eftir skozkum lögum frá 1890 má
dæma skipstjóra á botnvörpueimskipi
í 100 pd. sekt fyrir að veiða í land-
helgi eða 60 daga fangelsi, ef sektin
er eigi greidd tafarlaust*.
»Fyrir hér um bil 6 árum var ensk-
ur eimbotnverpingur með dönsk-
um skipstjóra tekinn við f>ýzka-
lands strendur og sakaður um land-
helgisbrot, farið með hann til Bremer-
hafen og öll veiðarfæri tekin frá
honum; skipstjóra var snarað í
fangelsi, en stýrimaður látinn fara
með skipið til Englands. Skipstjóra
var fyrst haldið í varðhaldi 1 mánuð
og síðan dæmdur í 3 mánaða fang-
elsi við takmarkað fangaviðurværi.
Síðan hefir aldrei nokkur enskur
eimbotnverpingur hitst í landhelgi
við |>ýzkaland«.
»það er eitt til marks um, hve
mikilsvert og arðsamt er talið á Eng-
landi að stunda veiði við Island, að
áður bönnuðu ábyrgðarfólögin eim-
botnverpingum að fara þangað mán-
uðina nóvember, desember, janúar og
febrúar, en hafa nú í vetur að eins
bannað þeim íslandsferðir miðsvetrar-
mánuðina tvo, desember og janúar;
og líklegast fer svo bráðlega, að þeim
verður leyft að vera þar árið um
kring, með því að aflinn í Englands-
hafi er alt af að verða rýrari og rýr-
ari, einkum á vetrum, bæði að tölu
og stærð fisksins*.
Verð á heilagfiski frá íslandi var
sumarið sem leið 3 sh. 9 d. — 1 sh.
6 d. fyrir 12£ pd. danskt (= 27—11
a. pd.) og fyrir kola 26—10 a., en í
vetur hafa kolar komist upp í 75 a.
pundið (10£ sh. fyrir 12£ pd.), þar
sem verðið á enskum kola (úr Eng-
andshafi) er annars þetta frá 28—42
a. pundið. Vanaverð á heilagfiski á
vetrum er 50—72 a. pd., en kemst
stundum upp í 83 og 108 aura (12
og 15 sh. pr. stone). Vanalegt er að
selja smærra heilagfiski en 50—60 pd.
eftir þyngd, en stærra hins vegar svo
og svo rnikið fyrir hverja spröku.
Sumarverðið á þeim er 9—22i kr.
Kaupfélagsskapur Tor.
Eftir Civis.
IV.
Hingað til hefi eg gert ráð fyrir, að
þeir Zöllner & Co. væru umboðsmenn
í vanalegum skilningi hér^á landi,
nefnilega þjónar kaupfélaganha, alveg
að sínu leyti eins og deildarstjórar
þeirra og afhendiugarmeun.
í raun og veru mun þó eigi svo
vera.
Eg get nefnilega ekki séð annað en
að þeir séu það sem Danir kalla
»Commissionærer«: sjálfstæðir menn,
sem hafa þá atvinnu, að kaupa og
selja fyrir hvern sem vill og gjöra það
í sínu nafní. Um þesskonar umboðs-
menn gilda töluvert aðrar reglur en
umboðsmenn í þrengri merkingu, og
miða allar í þá átt, að mínka á-
byrgð hans gegn umbjóðandanum,
sérstaklega ef hann verður gjaldþrota,
og stendur þetta í sambandi við, að
hann er álitinn að táka talsvert af
verzlunararðinum.
|>etta eitt, svo eg sleppi öllu öðru,
að umboðsmaðurinn selur og kaupir
í sínu nafni, er mjög mikilsvert atriði.
þar af leiðir sem sé, að hans nafn á-
vinnur vörunni traust og álit, en eigi
umbjóðandans, og gæti því þetta orðið
kaupfélögunum til stórhnekkis, undir
eins og þau skiftu um umboðsmenn.
Reynsla vor Islendinga sýnir og, að
þess konar verzlunarumboðsmenn eru
gallagripir. það má tína til mörg
dæmi þess, að þeir hafa haft sérstakt
lag á að gera íslenzka kaupmenn
gjaldþrota að raunalausu, sérstaklega
þá, sem vantað hefir verzlunarkunn-
áttu, og jafnvel hina líka. f>eir hafa
fyrst fest þá á skuldaklafann og svo
haldi.ð þeim bundDum við hann alla
tíð. Alveg sama aðferðin og kaupfé-
lagsmennirnir segja að kaupmenn beiti
við sína viðskiftamenn.
Dæmin eru þess líka deginum ljós-
ari, að þeir hafa ýmist tapað svo tug-
um þúsunda skiftir í þrotabúum ís-
lenzkra kaupmanna eða gefið þeim
upp annað eins. Bendir þetta á, að
þeir muni hafa meira upp úr umboð-
inu en hina venjulegu 2%; því eggjöri
ekki ráð fyrir, að neinum heilvita
manni detti í hug, að þeirmuni fleygja
þúsundum króna úr eigin vasa til
íslenzkra kaupmanna, af eintómri
hjartagæzku!
En, kunna menn að segja, það er
engin ástæða til að ætla þeim Zölln-
er & Co. slíkt.
Á annað bendir samt samkepni
þeirra við kaupfélögin, sem áður er
lýst, og það, að óreglan í vörusending-
unum hefir verið svo mikil upp á -síð-
kastið, að slíkt mun einsdæmi; og
veit eg ekki til, að neinn umboðsmað-
ur kaupmanna hafi leyft sér annað
eins.
í fyrra sumar komu engin ljáblöð og
brýni til neins af kaupfélögunum fyr en
seint í ágústm. Um sama leyti kom
líka þakjárn til Stokkseyrarfélagsins.
Engin lúka af salti né kolum kom til
þess félags, og að eins lítill hluti af
steinolíu.
Eg átti einu sinni tal við einn af
okkar fremstu kaupmönnum um verzl-
unarumboðsmennina. Meðal anuars
sagði hann mér frá, að þeir væru al-
mentálitnirsamasem kaupmenn, af því
þeir tækju vitanlega talsvert af verzl-
unararðinum, og hefðu vanalega meira
gjaldtraust, því bæði væri verzlunar-
magnið stærra hjá þeim og áhættan
minni; en ekki væri umboðsmenskan
álitin »fín forretning«.
þetta hygg eg eigi fullkomlega við
þá félaga; og er þá komið aðþví, sem
eg benti á í upphafi greinar minnar:
að kaupfélögin eru orðin selstöðuverzl-
un þeirra félaga, og það engu síðuren
smákaupmennirnir íslenzku. Munur-
inn er að eins sá, að þau standa ver
að vígi en kaupmaðurinn, afþvíverzl-
unarkunnáttan er þar enn minni og
gjaldþolið meira, en þar af leiðir, að
þeir herrar verða miklu ófyrírleitnari
við þau.
Samkvæmt öllu þessu, sem nú hefir
verið sagt, get eg fullkomlega tekið
undir með almenningsálitinu, en það
er, að kaupfélögin séu algjörlega í
»vasa Vídalíns«.
V.
það er vonandi, að öllum sé nú ljóst,
að kaupfélagsskapurinn, þetta álitlega
blóm hinnar vaknandi þjóðmenningar
vorrar, er á mjög ísjárverðum glapstig.
En því miður er hér ekki ein báran
stök.
|>að hefir einhversstaðar verið sagt,
að kalla mætti verzlunina blóðrás
þjóðlíkamans; og er það hverju orði
sannara. Nú vitum vér allir, að sjúkt
blóð gjörir líkaman sjúkan og læsir
sig um hann allan. Svo er og um
verzlunina; þegar ólag hefir verið á
henni, hefir andlegt og líkamlegt líf
þjóðarinnar verið í niðurlægingu; og
má hér minna á einokunaröldina.
Eins er því farið um þá Zöllner &
jCo. Frá þeim er runnin ólyfjan inn
í alþjóðarlíf vort, svo að þjóðin hefir
glatað virðingunni og trúnni á marga
af sínum beztumönnum; og má þá bú-
ast við, að þess verði eigi langt að
bíða, sem stórkvartað er um í Ame-
ríku, að margir góðir drengir og stór-
nýtir menn forðist eins og heitan eld-
inn að koma nærri landsmálum.
Eg þarf ekki að lýsa því, hverjum
óhug hefir slegið á þjóðina síðan er
hún varð þess vör, hver áhrif annar
margnefndra umboðsmanna og nokk-