Ísafold - 02.06.1900, Blaðsíða 1

Ke.mur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 .*/» doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Auxturst.rœti 8.
XXVII. ársr.
Reykjavík langardaginn 2. júni 1900.
34. blað.
Forngripasafnið opið md, mvd. og ld.
41—12.'
Landitbanhinn opinn Uvern virkan dag
kl .'—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Lanasbokasafn opið bvern virkau dag
kl. 12-2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og Id. til útlána.
Okeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. bvers mánaðar
kl. 11-1-
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræt.i lb
1. og 3. manud. hvers mán. kl. 11 — 1.
Póstur fer austnr md. 4. þ. m
Hjaiteyrar-fundurinn.
Lítið atkvæðamagn stjórnarbótarfjanda.
Ein flekunartilraunin enn.
Einkennileg heimastjórnar-þingmannaefni.
Eyfirðingar héldu þingmálafund að
Hjalteyri 21. apríl þ- á. Futidurinn
fásóttur — einir 25 kjósendur á fundi
— með fram vegna influenzunnar að
sögn.
Einkennilegt tímanna tákn er það,
að jafnvel þótt sýslumaður og alþing-
ismaður Eyfirðinga, Klemens Jónsson,
réði annars lögum og lofum á fundi
þessum, fengust ekki nema 10 af þess-
um 25 kjósendum, sem fundinn sóttu,
til þess að greiða atkvæði gegn stjórn-
arbótinni. ]i>að er ein sönnun þess,
sem vitanlegt er, að jafnvel þar sem
mestur gauragangur er gegn henni fer
því mjög fjarri, að mótþróinn sé ein-
dreginn, þó að vilji hinna gætnari
manna og sjálfstæðari verði að lúta í
lægra haldi fyrir ríki skrifstofu- og
kaupfélagavaldsins.
Svo alkunnugt er þetta atriði nú
orðið, að ef fundur þessi hefði ekki
verið að neinu öðru leyti athugaverð-
ur, væri naumast ástæða til að minn-
ast á hann.
Flekunartilraunin nýa, sem þar kom
fram, er margfalt merkilegri.
Klemens sýslumaður Jónsson lýsti
sem sé yfir því, eftir þvi sem »Bjarka«
er skrifað, »að hann hefðs í vetur, á-
samt nokkurum öðrura ónefndum þing-
mönnum, gjört mann á ráðgjafafund
til þess að spyrjast fyrir um það,
hvort scjórnin væri ófús á að ganga
að nokkurum viðbótarákvæðum við
Valtýs-frumvarpið, er gerðu fjárráð
þingsins og ráðgjafaábyrgðina tryggi-
legri. Hefðu þeir bent ráðgjafanum á,
að þetta mætti gera með tvennu móti,
annaðhvort með því að fækka þeim
konungkjörnu um eða með því að
breyta 28. gr. stjórnarskrárinnar þann-
ig, að ekki þyrfti nema helmingur úr
hvorri deild að taka þ4tt { atkvæða-
greiðslunni í sameinuðu þingi til þess
að fullnaðarályktun yrði garðj { stað
þess að nú þarf f«.
Eins og nærri má geta, neitaði ráð-
gjafinn algerlega þessari málaleitan.
Hún kemur frá mönnum, sem afsagt
höfðu á síðasta þingi að semja minstu
vitund við stjórnina um stjórnarskrár-
málið — engu svarað öðru þeirri ný-
stárlegu yfirlýsing landshöfðingja, að
frá stjórnarinnar hálfu væru öll atriði
stjórnarskrármálsins samningsatriði, að
þeim einum undanskildum, er snertu
8töðu Islands í ríkinu. Káðgjafanum
var því fullkunnugt um, hver alvara
og tinlægni mundi vera í þessari mála-
leitan. Hann var ekki svo skyni
skroppínn, að hann sæi ekki í hendi
sér, að tæki hann henni vel, mundu
þessir menn, sem svo áþreifanlega
höfðu sýnt á síðasta þingi, að þeir
vilja afstýra allri stjórnarbót, nota þær
undirtektir til þess að færa sig æ
meira og meira upp á skaftið og tefja
með því framgang málsins um hver
veit hve mörg ár enn. Honum gat
ekki dulist það, að þessir menn mundu
þá segja sem svo við þjóðina:
»þetta höfum við nú fengið stjórn-
artilboðið rýmkað, ekki liprari en við
höfum verið í samningunum. þ>á má
geta nærri, hve ruiklu meiru alt al-
þingi mundi fá áorkað.«
f>eir eru engin börn, Klemens sýslu-
maður og félagar hans, þó að lands-
höfðingi teldi atferli þeirra á síðasta
þingi barnaskap. þeir vissu mjög vel,
að ráðgjafinn gat ekki svarað mála-
leitan þeirra nema á einn veg. Og
þeir hafa sýnilega búist við því, að
sér yrði nokkur hagur að því að fá
þetta nei frá ráðgjafanum, sem var
alveg sjálfsagt.
Annars hefðu þeir naumast gripið
tii þess úrræðis, að fara að leita sarnn-
inga við stjornina á bak við þingið,
sem þeir hafa mest vitt dr. Valtý
Guðmundsson fyrir — munurinn sá
einn, að dr. V. G. leitar samninga
við stjórnina í því skyni að koma á
samkomulagi milli hennar og þingsins,
Kl. J. og hans félagar hefja málaleit-
an við stjórnina í því skyni að afstýra
því samkomulagi.
Annað mál er það, hvort stjórnar-
bótarfjöndunum heör ekki skjátlast í
þetta sinn, eins og svo oft endranær
— hvort þeir hafa ekd enn sem fyr
treyst um of á sljóskygni íslendinga,
þegar þeir voru að taka ráð sín sam-
an um þessa flekunartilraun.
Klemens sýslumaður dró á Hjalt-
eyrarfundinum þá ályktun út af þess-
ari sjálfsögðu neitun stjórnarinnar, að
nú væri það ráð eitfc fyrir hendi að leggja
enn út í baráttuna fyrir alinnlendri
stjórn, benedizkunni svo nefndu.
Hann virðist ætlast til að íslending-
ar aðhyllist þá röksemdafærslu, að
fyrst ráðgjafinn hafi verið ófáanlegur
til þess að gefa mótstöðumönnum
stjórn^rbótarinnar þann höggstað á sér,
er ef til vill kynni að ríða málinu að
fullu, þá séu líkindi tíl að stjórnin
verði fáanleg til að gera þær breyting-
ar á stjórnarfarinu, sem hún hefur af-
sagt jafnt og þétt síðan stjórnarskrár-
baráttan hófst!
f>ví að sé engin von, engin
likindi til þess að vér fáum kröf-
um vorum framgengt, hvers vegna
ættum vér þá að vera að eyða stórfé
og spilla tíma þingsins með því að
halda þeim fram?
— Enn er eitt atriði einkennilegt í
fréttunum frá Hjalteyrarfundinum:
Jón A. Hjaltalín skólastjóri lýsir yfir
því, að hann muni leita kosningar
þar.
Allir vita, að sá maður er mótfall-
inn allri baráttu fyrir breytingum á
stjórnarskránni. Og á þessum fundi,
sem samþykkir það, að vér getum
ekki gert oss ánægða með neitt minna
en algerða heimastjórn, gerir hann
það heyrum kunnugt, að hann telji
sig vel fallinn til fulltrúa fyrir kjör-
dæmið. Hann skilur bersýnilega kjós-
endurna svo, sem heimastjórnar-reki-
stefnan sé yfirvarp eitt; hitt sé aðal-
atriðið, og eina atriðið að koma stjórn-
arbótinni fyrir kattarnef—alveg eins og
síra Arnljótur Olafsson, annar stjórn-
málamaðurinn, sem aðhyllist þá stjórn-
arbót eina að auka landshöfðingja-
valdið, skilur.aðsögn, þingeyska roðann
á þann hátt, sem hann muni sjálfur
eiga þar fylgis að vænta með sínar
skoðanir við kosningarnar í haust.
|>eir eru ekki sjónlausir, karlarnir,
þótt aldurhnignir séu — fara ofboð
nærri um það, sem býr undir háværu
kiöfunum frá skrifstofuvaldinu og
kaupfélagaliðinu um frekari stjórnar-
bót en hugsanlegt er að vér g’etum
fengið framgengt.
Og allir skynberandi menn á land-
inu fara líka nærri um það.
Hvernig banki
má e k k i haga sér. .
Eins og hér er ástatt, hefir lands-
bankinn svo lftið veltufé, og mun hafa
svo lítið, þó veðdeildiu bætist við, að
hætt er við, að hann hljóti að hafa
mjög skaðleg áhrif á viðskiftalífið í
landinu,' eins og hann hefir haft síð-
ustu árin undanfarin, síðan mönnum
fór að lærast að taka peningalán, en
draga úr búðarláuum. Hin skaðlegu
áhrif bankans hafa að mestu leyti
verið því að kenna, að fjármagn hans
hefir 8Íðari árin ekki staðið 1 nsinu
viðunanlegu hlutfalli við lán-þörfina.
Leiðir þær, sem bankinn hefir orð-
ið að fara fyrir skort á veltufé síðustu
árin, eru sumar stórskaðlegar fyrir
viðskiftalífið og mundu ekki teknar í
mál af banka, sem hefði nægt starfs-
fó. Ég bendi hér að eins á þessar
þrjár leiðir:
I. Bankinn hefir gert sér það að
meginreglu síðustu árin, að lána mönn-
um minna fé en þeir hafa beðið um
og þurft á að halda.
II. Bankinn hefir veitt mönnum
lánin um skemmri tíma en þeir báðu
um og þörfnuðust.
III. Bankinn hefir lánað fé sitt
fremur til þess að firra menn vand-
ræðum í svip, heldur en til verulegra
og arðvænlegra fyrirtækja.
Alt þetta hátterni bankans er af því
sprottið, að hann skortir veltufé til að
fullnœgja peningaþörfinni. Og alt er
það stór-skaðlegt fyrir viðskiftalífið og
menningu þjóðarinnar.
Vil eg nú leitast við að skýra þessi
atriði lið fyrir íið með fáum orðum.
I.
Afleiðingin af því, að bankinn hefir
haft þá reglu, að lána mönnum minna
en þeir þurftu og báðu um, hlýtur
nálega ávalt að hafa verið sú, að lán-
takandi hafi ekki haft full not af lán-
inu. Sá, er peningaláns beiðist, hlýt-
ur annaðhvort að þarfnast þess til
þe8s að greiða tiltekið gjald, tiltekna
skuld, eða að hann ætlar að ráðast í
eitthvað það, sem tiltekna fúlgu þarf
til. J>að er ekki líklegt, að menn biðji
að jafnaði um meiri lán en þeir þurfa,
sízt peningalán.
Sé nú þörf á láninu, sem venjulega
mun vera, hvort sem það fer heldur
til þess að standa í skilum við aðra,
eða til þess að koma einhverju áleið-
is, er lántakandinn telur sér arðsvon
að, þá má lántakandi til að verða
annaðhvort meiri eða minni svikari,
eða þá að þróttur hans til nývirkja
veíklast meir en bankinn getur ef til
vill gert sér í hugarlund. Féð á ef
til vill að vera máttarstoð einhvers
nytjafyrirtækis. |>ess vegna er alt af
réttara af lánveitanda, hvort heldur
hann heitir banki eða kaupmaður, að
lána lánbeiðanda annaðhvort það, er
hann þarfnast, sé lánið nægilega trygt,
eða þá að lána honum alls ekki neitt.
því að eins getur lánið komið að full-
um notum, en annars ekki.
II.
jpá hefir það ekki síður skaðleg á-
hrif, er bankinn veitir mönnum lán,
ekki sízt skyndilán, um skemmri
tíma en lánbeiðandi þarfnast. Lán-
beiðanda hlýtur jafnan að vera kunn-
ugast um, hv8 nær hann getur borgað,
en bankanum ekki. þegar bankinn
skuldbindur mann til að borga fyr en
hann treystir sór til, þá hlýtur lán-
þegi að taka lánið með þeim huga,
að láta greiðsluna reka á reiðanum
nokkurn tíma fram yfir gjalddaga.
f>að freistar hans til að hirða ekki um
ákveðinn gjalddaga og treysta því, að
bankinn líði sig dálítið lengur, ef hann
ber upp á sker. Hann borgar svo
lánið á endanum; en fær síðan aftur
lán, og hirðir þá enn minna um að
borga á réttum tíma. Gengur þetta
svo koll af kolli. Loks verður lán-
þegi svo innrættur, að honum finst
hann standa í góðum skilum, ef hann
veit með sjálfum sér, að bankinn fái
einhvern tíma peninga sína með vöxt-
um.
jpetta hefir afar-skaðleg áhrif á við-
skiftalífið, og getur bankinn ekki með
þessum hætti komist hjá að ala upp
óskilvísa viðskiftamenn, en þar af leið-
ir aftur, að bankanum verður ókleift
að gera sennilega áætlun um hag
sinn á þeim og þeim tíma.
Stœrð lánsins og lánsfresturinn verð-