Ísafold - 02.06.1900, Blaðsíða 2

134
ur að vera á valdi lántakanda, en
bankans er, að ganga að eða frá við-
skiftunum.
Eg þekki matm, sem' bað einu sirmi
um 800 kr. víxillan í 6 rnánuði. Að
ábyrgðarmanninum var ekkert fundið;
en bankastjórinn sagði þó, að hann
vildi ekki veita lánið nema um 4 mán-
uði, og ekki meira en 500 kr. Lán-
beiðandi sá fram á, að hann gat ekki
haft not af peningunum; honum fanst
það og vera fyrir utan verkahring
bankastjórans, að tiltaka lánsþörfina
og gjalddagann. Hann þáði því ekki
lánið. þegar bankastjórinn sá, að
hann vildi ekki þiggja þetta 500 kr.
lán, þótt honum sér misboðið, og
spurði, hvort lánbeiðandi ætlaði að
setja bankanum stólinn fyrir dyrnar.
III.
Bankalánum er oftast varið til ein-
hvers af þessu þrennu:
1., til þess að losa menn við fjár-
þröng í svip, skuldir eða annað:
2., til þess að styðja miður arðvœn-
leg fyrirtæki; o^
3., til þess að styðja arðvcenlej fyr-
tæki.
Með arðvænlegum fyrirtækjum tel eg
fiskiveiðar, verzlun og annan atvinnu-
rekstur; en miður arðvænleg fyrirtæki
tel eg húsagerð í kauptúnum og þess
háttar, sem veitir seinan og lítinn arð.
Nú hefir fé bankans farið að mikl-
um mun til húsagerða, einkum í
Beykjavík, og í annan stað til þess,
að firra menn algerðum vandræðum í
svip, en sízt til framleiðslu- og at-
vinuu-fyrirtækja, nema að því Ieyti,
sem hann studdi menn um tíma nokk-
uð til þilskipakaupa hér við Faxaflóa
með ábyrgðarlánum. Hitt var og er
hvorttveggja nauðsynlegt og hefir gert
töluvert gagn. Til dæmis mundi
Beykjavík miklu minni en hún er nú
orðin, ef engin lán hefðu fengist út á
hús þar. En það eru ekki húsin ein,
sem einstaklingarnir lifa á, heldur
atvinnan. Bankinn hefir með öðrum
orðum orðið að töluverðu liði að því
er miður arðvænleg fyrirtæki snertir;
en hann hefir vantað fé til þess að
styrkja menn til að komast út fyrir
húsdyrnar til þess að sækja það, sem
gerir þeim kleift að eiga húsið og að
haldast við í því. En þetta á eðli-
lega rót sína 1 því, að bankinn hefir
svo lítið starfsfé, að hann verður að
forðast að veita lán til verulegra at
vinnu- og verzlunar-fyrirtækja, sem
þarfnast langt um meira fó en smá-
hokurs-viðskifti þau, er hann fæstvíð.
Einhver hin bráðnauðsynlegustu arð-
vænleg atvinnulán eru lán til þilskipa-
kaupa, og hefir þingið hvað eftir ann-
að lýst þilskip veðhæf handa lands-
sjóði, séu þau löglega virt og vátrygð
hér.
En í staðinn fyrir að lána fé út á
þau, hefir bankinn lánað í kyrþey hjá
landssjóði á hlaupareikning það, sem
hann (landssjóður) hefir getað mist
eða meira en það, gegn l°ý(?) vöxtum.
Og er almenn skoðun manna hér, að
landssjóður hafi einmitt fyrir þá sök
ekki haft fé til þess að lána út á þil-
skip og til fleira, þeim til óbærilegs
baga og vonbrigða, er höfðu hugsað
til að auka og bæta atvinnu fyrir sig
og aðra með miklum þilskipakaupum
þetta ár.
Meðan bankinn fær að gripa til
peningabirgóa landssjóðs, getur hann
borið sig mannalega og látið almenn-
ing ímynda sér í svip, að ekki sé þörf
á banka með meira veltufé en hann
hefir.
Til þess að sanna, að þetta bræðra-
band sé á. milli landssjóðs og bank-
ans, vil eg benda á, að bsnkagjald-
kerinn lýsti yfir því á almennum fundi
hér í fyrra, að landssjóður hefði þá
lánað bankanum meira en 200 þús.
krónur. Hitt er merkilegt, að þessa
láns sést þó hvergi getið í bankareikn-
ingnum síðasta.
Bankamennirnir munu ef til vill
bera það fyrii sig, að bankalögin frá
18. sept. 1885 geri ekki ráð fyrir, að
lánað sé út á þilskip. En það er
ekki beldur bannað þar, auk þess sem
þá voru svo að kalla engin þilskip til
hér og ekkert hérlent ábyrgðarfélag.
Og gagnstætt tilgangi bankalaganna
hefði það ekki verið, að lána fé gegn
veði í þilskipum. því að í 1. grein
þeirra segir svo:
•Tilgangur hans (bankans) er að
greiða fyrir peningaviðskiftum í land-
inu og styðja að framförum atvinnu-
veganna*.
Og innan handar hefði auk þess ver-
ið fyrir bankastjórnina, að fá heimild
hjá þinginu til þess að mega veita lán
út á þilskip, ef nún hefði verið í nokk-,
urum vafa og getað það fyrir veltu-
fjárskorti; svo langt er síðan þilskipa-
ábyrgðarsjóðurinn komst á stofn.
Svo er að sjá, sem andstæðingar
áflmeiri banka en vér höfum nú hafi
þá skoðuD, að nóg sé að hafa banka
handa þeim, sem sízt eru færir um
að hjálpa sér sjáltir, svo að þeir geti
fengið lán, þegar hægt er að veita það,
til þess að þeir lendi ekki beint í
snörunni fyrir skuldir, og að þeir geti
hróflað upp kofum yfir sig, sem næst-
ir erubankanum, þóct þeir veiti nauða-
lítinn arð. Með öðrum orðum: þeir
virðast hugsa sér banka nokkurs kon-
ar ölmusustofnun og annað ekki. Að
veita einstaklingum lán til þess að
þeir geti grœtt á pví, geti lifað á lán-
inu, — til þess líta þeir svo á sem
bankinn þurfi ekki eða eigi ekki að
hafa neitt fé.
Meðmælendur hlutafélagsbankans
vilja á hinn bóginn hafa banka, sem
fær sé um ekkí einungis að veita þeim
mönnum fé að láni, sem miður geta
hagnýtt sér það til verulegs arðs, held-
ur að hann sé einnig fær um að lána
þeim fé, og það að mun, sem mátt
hafa og kunnáttu til að hagnýta banka-
lán sjálfum sér og öðrum til ábata.
jpetta er það, sem þá greinir á um,
meðmælendur og andmælendur hluta-
félagsbankans, að því leyti sem þeir
geta talist með málsmetandi og skynj-
andi mönnum. — Eg á ekki við ó-
sköpin hin, sem ekki bera annað á
borð í röksemda stað en hrakmæli og
íllkvitnis-getsakir, og enginn mætur
maður getur þvi fengið sig til að eiga
nokkurn orðastað við.
Mercator.
Róðrarvél
hefir Guðbrandur porkelsson í Ólafs-
vík (bróðir dr. Jóns, Eyólfs gullsmiðs
og þeirra systkina) hugsað upp. Sveit-
ungar hans gera sér beztu vonir um
að hún muni verða að stórmiklu gagni
og hafa lofað að skjóta saman nokk-
uru fé til þess að hjálpa hugvitsmanni
þessum til að búa til sýnishorn af
vélinni. Sýslunefnd Snæfellsnessýslu
hefir og heitið nokkuru til hins sama.
Við hafís
hefir vart orðið nýlega fyrir Vest-
fjörðum. Bak|hroða inn á Onundar-
fjörð og Dýrafjörð fyrir tæpum hálfum
mánuði og fylti Súgandafjörð. En
Djúpið íslaust.
Utan úr heimi.
Með gufuskipinu Moss hafa nýlega
borist blöð til 23. f. m.
jpar er það að frétta af viðureign
B ú a o g B r e t a, að Búar voru yf-
irleitt á undanhaldi norður að ánni
Vaal, er ræður landamærum Óraníu-
ríkis og Transvaak. Meðal annars
hafði Buller hershöfðingja tekist að
stökkva þeim burt úr fjallskörðunum
fyrir norðan Ladysmith, þar er þeir
höfðu lengst haldist við, og hélt svo
rakleiðis norður eftir.
jpá höfðu Búar í annan stað orðið
að létta umsátinni um Mafeking, vest-
ur af TraDSvaal, er þeir höfðu haldið
í herkví frá því í haust, og héldu full-
tingissveitir Breta innreið sína í þá
borg 16. f. m., orustulaust, 3200 liðs-
manna, og fyrir þeim Mahon ofursti.
Segja sum símskeyti, að töluvert Búa-
lið hafi gefist upp fyrir honum þar
utan borgar, en önnur bera það aftur.
Loks segja síðustu símskeyti sunnan
að, að Bretar hafi náð á sitt vald eða
höndum tekið hinn nýa yfirhershöfð-
ingja Búa, er Botha heitir, og eitthvert
lið með honum. það á að hafa gerst
17. f. mán., 6—7 mílur danskar út-
norður frá Kroonstad í Óraníu. En
eigi var þetta þó sannfrétt talið.
Enn er ein fréttin þess efnis, að einn
Búahershöfðinginn í Oraníuríki, de
Wett, hafi ritað Bóberts marskálki og
boðist að ganga hoDum á hönd með
sitt lið, 1000 manna, ef því yrði leyft
að fara 1 friði hverjum til sinna heim-
kynna. En Bóberts vildi ekki heyra
annað nefnt en skilmálalausa uppgjof.
Lengra var ekki þeirri sögu komið.
þá á og Kriiger forseti að hafa ritað
Bóberts bréf þess efnis, að ef Bretar
léttu nú eigi þegar hernaðiuum og
gæfu grið Búum þeim í Natal og
Kapnýlendu, er veitt hefðu frændum
sínum norður frá í ófriði þessum,
mundi hann láta sprengja námurnar
hjá Johannesburg í Transvaal; en þær
eru geysi-auðugar og mikið af þeim
eign brezkra manna, sem eru þar fjöl
mennastir (í Johannesb.); mundi að
líkindum mikið af borginni þá fara
sömu leið. Eigi var búist við að Ró-
berts mundi hirða neitt um þær hót-
anir.
Loks á Krúger að hafa sent Salis-
bury lávarði símskeyti, þar sem leitað
er hófa um frið, og tilnefndir friðar-
kostir; en lengra eigi komió því máli.
Haft er eftir frönskum mannvirkja-
fræðing, er Leon heitir, og nýkominn
var sunnan frá Transvaal, að Bretar
muni vera búnir að missa alls kring
um 40,000 manna frá því í haust, en
Búar að eins 6000, — og ekki nema
600 af þeim fallnir; þeim er ótrúlega
sýnt um að komast hjá miklu mann-
falli. Hann fullyrðir og, að ekki muni
Bretum' veita neitt af 150,000 setuliðs
í löndunum báðum, Transvaal og Ó-
raníu, er þeir séu búnir að vinna þau
undir sig, til þess að halda þeim í
skefjum. Hann segir Búa alráðna í
að gefast ekki upp, þótt Bretar vinni
Pretoríu, höfuðborgina í Transvaal,
sem eigi mun reynast þeim áhlaupa-
verk, með því hún er ramlega víggirt.
|>á hugsi þeir sér, Búar, að leita sér
hælis í ógengum fjöllum norðan til í
landinu, og þar muni Bretar aldrei fá
unnið þá.
Hún var komin til Washington,
sendinefndin frá Búum, er leita skyldi
fyrir sér um milligöngu bæði hér í
álfu og þar vestra. En forseti og
ráðgjafar hans kváðust eigi fá frekar
aðgert; stjórnin enslca hefði vísað harð-
lega á bug í vetur hvers konar mála-
leitun í þá átt. Hins vegar fögnuðu
þingmenn og alþýða manna nefndinni
forkunnarvel; fullyrti einn þingmaður
í etri deild, að níu tíundu hlutir alls
landslýðsins í Bandaríkjunum væri Bú-
um sinnandi af alhug, og höfðu sumir í
bótunum að kúga stjórnina til að lið-
sinna þeim.
Oeirðir á Spáni um iniðjan f.
mán. Uppreisnartilraunir gegn stjórn-
inni í nokkurum borgum, út af þungum
álögum vegna ófriðarins síðasta við
BandameDn og öðrum ólestri.
Hroðalegur glæpur urminn
í f. mán. í Svíþjóð. ]par voru gufu-
skip á ferð á Leginum hjá Stokkhólmi
sem vandi er til, með farþega að
skemta sér, og er því veitt eftirtekt,
að eitt þeirra er mannlaust orðið til
að sjá. það heitir Prins Carl. Legg-
ur annað skip að því, að grenslast eft-
ir, hvað um væri að vera, Kemur þá
maður þar í ljósmál með marghleypu
í hendi og lætgr sem hann ætli að
skjóta á skipstjóra á aðkomuskipinu.
En hann hirti eigi um það, helduríer
yfir í Prins Carl. Hraðar þá marg-
hleypumaður sér á brott á bát og
stefnir til lands. En á Prins Carl
finst skipstjóri þess myrtur og tveir
menn aðrir, en stýrimaður sár og
nokkurir hásetarnir, sumir tilólífis, og
lokaðir niðri í lest; en farþegar lokað-
ir inni þar, sem þeir höfðust við.
Marghleypumaður náðist skömmu síð-
ar á járnbrautar8töð; var á strokleið
af landi burt. Hann játaði þegar á
sig manndráp þessi og illvirki, og var
hróðugur af. Kvaðst hafa myrt skip-
stjóra til fjár, og tekið af honum
dauðum 800 kr. í peningum. Hann
heitir Johann Filippus Nordlund og
hafði verið slept nýlega úr tugthúsi í
Stokkhólmi að aflokinni hegningu þar
fyrir brennur og manndráp.
Oscar Svíakonungur var á ferð á
Englandi og þar fagnað með miklum
virktum. Háskólinn í Cambridge
gerði hann að dr. í lögum.
Viktoría drotning heim komin fyrir
nokkru úr írlandsför sinni. Sendi
Dýflinnarbúum fagra kveðju og 1000
pd. sterl. til glaðnings fátækum mönn-
um í borginni. Láta Irar vel yfir,
sem líklegt er.
Mannalát. þessir merkismenn
nýlega látnir: í Wien Munkaczy, mál-