Ísafold - 13.06.1900, Síða 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/» do)l.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
TJppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austunttrœti 8.
XXVII. árg.
Keykjavík miðvikudaginn 13.
júní 1900.
37. blað.
1. 0. 0. F. 826159. +_+___________
JForngripasafnid opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl D—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu iengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Af Búa-ófriðmum.
Pretoría á valdi Breta.
Vörn Búa á þrotum
Oraniuriki innlimað i Bretaveldi.
Bnn af nýu flytur ísafold að eins
viku-gamlar fréttir sunnan úr Trans-
vaal.
|>að var ósatt, símskeytið, sem ensk
blöð fluttu 31. f. mán., að Pretoría
væri unnin og Krtiger flúinn. |>að
var Johannesburg, er upp gafst fyrir
Bretum þann dag, 31. maí, eða gekk
réttara sagt þeim á vald orustulaust.
Bn fám dögum síðar, eða fyrra
þriðjudag, 5. júní, fór eins um Pre-
toríu.
Meginherinn enski, undir forustu
Róberts marskálks, var kominn kveld-
ið áður í námunda við borgina, og
hafði stökt áður Búum af höndum sér,
þar sem þeir veittu eitthvert viðnám.
Um nóttina snemma komu 2 fyrir-
liðar úr föruneyti Botha Búahers-
höfðingja út f herbúðir Breta með
bréf frá honum til Eoberts marskálks,
þar sem hann fór fram á vopnahlé, með-
an þeir semji um skilmála fyrir upp-
gjöf höfuðborgarinnar. En Eóberts
krafðist skilmálalausrar uppgjafar og
vildi fá svar þegar í stað; kvaðst hafa
lagt fyrir herinn að leggja að borginni
í dögun.
Botha svaraði, að hann hefði afráðið
að verja ekki bæinn og kvaðst treysta
Þvfi að Bretar béldu verndarhendi
yfir börnum, konum og eignum manna.
Bretar lögðu upp snemma morguns;
komu þá í móti 3 helztu embættis-
menn bæarins og báru griðamerki.
Samdægurs, stundu fyrir nón, héldu
þeir Eóberts og hans menn innreið
sína í borgina.
Var þá Botha og herinn Bú-
anna allur á brott, en Krtiger forseti
farinn áður og fært stjórnarsetrið
norður í l&nd.
Konur þeirra beggja, Krtigers og
Botha, voru kyrrar í borginni.
f>að munu þeir láta enn í veðri
vaka, höfðingjar Búa, að vörn muni
uppi haldið af þeirrahendi þrátt fyrfr
þetta, enda allmiklu liði á að skipa
enn; þeir hafa varast að hætta því til
muna, sízt í neina stórorustu. En
fáir munu treysta þeim til þess, úr
því sem komið er, að ekkert varð um
vörn í Pretoríu, svo digurmannlega
sem þeir hófðu látið um hana áður.
Fögnuður ákafur heima á Englandi
yfir þessum tíðindum, og þar talið
engum efa bundið, að þar með sé ó-
friðnum lokið eða sama sem lokið.
Afmælisdag Viktoríu drotningar, 24.
maí, var Óraníuríki hátíðlega innlim-
að í Bretaveldi, og breytt um leið
nafni þess — skírt Óraníufljóts-nýlenda.
Pretyman heitir hershöfðingi sá, er
þar var skipaður landshöfðingi.
Farsöttir í Reykjayík.
I. Inilúenza.
Hún kom hingað með strandbátun-
um litlu fyrir miðjan maímánuð.
Lögðust 14. maí tvær manneskjur,
er komið höfðu með Skálholti af Vest-
urlandi. Næsta dag sá egenganívið-
bót, en 16. maí sá eg 3 nýa sjúklinga,
og úr þvf fjölgaði dag frá degi þeim,
sem mín var vítjað til, svosemsjámá
þessu yfirliti: Mai 14. 2 Maí 27. 49
— 15. 0 — 28. 57
— 16. 3 — 29. 34
— 17. 4 — 30. 25
— 18. 7 — 31. 13
— 19. 11 Júní 1. 14
— 20. 18 — 2. 10
— 21. 39 3. 4
— 22. 36 — 4. 14
— 23. 44 — 5. 8
— 24. 36 — 6. 2
— 25. 28 — 7. 2
— 26. 43 — 8. 1
Síðan 8. júní hefir engiun mér vitan-
lega tekið sóttina. Alls hefi eg því séð
5 0 2 sjúklinga; af þeim hafa 20 verið
börn yngri en eins árs, 33 á aldrinum
1—5 ára, 91 á aldrinum 5—15 ára,
345 á aldrinum 15—65 ára, og 13
gamalmenni eldri en 65 ára.
Hér eru ekki taldir þeir, sem aðrir
læknar hafa vitjað, og ekki þeir, sem
einskis læknis hafa leitað, en eg hygg
nærri sanni, að hér um bil 90°/» af bæ-
arbúum hafi fengið sóttina.
Af þeim 502 sjúklingum, sem eg
hefi séð, hafa 32 fengið lungnabólgu
og hafa 7 dáið; af þessum 7 voru 5
veikir undir af öðrum sjúkdómum.
Auk þess hafa 3 manneskjur dáið án
þess að lungnabólgu hafi verið um að
kenna. Hafa því dáið 10 af þeim 502
sjúklingum, sem eg hefi séð, = 2%
Kunnugt er mér, að fleiri hafa dáið en
hér er getið, en ekki veit eg tölu á
þeim.
Ekki virðist nein þörf á að lýsa
því, hvernig veikin hefir hagað sér —
allir þekkja hana. þess skal að eins
getið, að allmargir sjúklingar hafa
fengið rauða flekki á kroppinn hingað
og þangað og fáeinir jafnvel á allan
líkamann. þetta rauða útþot hefir
stundum líkst mislingaroða, stundum
skarlatsroða, en jafnan hefir fylgt því
kláði; oft hefir hörundið hreistrað lítils
háttar á eftir. Menn hafa hér í bæ
gefið þessu mikinn gaum — margir
haldið að þeir hefðu skarlatssótt. í
öðrum löndum hafa læknar oft tekið
eftir þessum roða og Begja, að hann sé
stundum algengur fylgifiskur inflúenz-
unnar.
þegar von var á strandb. snemma í
maím., var mikið umtal meðal manna
um það, hvort eigi mundi vinnandi
verk, að verja bæinn fyrir sóttinm.
Slíkt hefði auðvitað aldrei lánast. f>eg-
ar bátarnirkomu hingað, var inflúenz-
an komin landveg vestur í Húnavatns-
sýslu og hefði haldið áfram óstöðvandi
hingað eins fyrir því, þótt bátarnir
hefðu verið brendir hér á höfninni með
öllu kviku og dauðu, sem í þeim kom.
Annað mál er það, að aðalatvinnuveg-
ur bæarins, þilskipaútgerðin, hefir beð-
ið svo mikið tjón af inflúenzunni, að
sjálfsagt nemur mörgum tugum þús-
unda. f>au voru hér öll inni þilskip-
in, þegar bátarnir komu. Ef bátunum
hefði verið scíað frá landi vikutíma,
meðan þilskipin voru að búa sig á
stað eftir lokin, þá hefði þessu tjóni
verið afstýrt. Nú hefir frétst að vest-
an, aðsóttin hafi komið upp í flestum
skipunum, eftir að þau voru lögð út.
f>ví miður var engin lögheimild til
þess að króa strandbátana, eins og á
stóð — veikin á næstu grösum á landi.
Inflúenzan kemur jafnan frá útlönd-
um. Hún á ekki fast heimili hér á
landi, eins og aðrar kvefsóttir. Htin
kemur ávalt sjóveg til landsins. |>ess
vegna æ 11 i oft að vera hægt að verja
landið fyrir henni með því að hefta
útlend skip, ef grunur leikur á, að þau
flytji með sór inflúenzu.
Nái hún landgöngu, þá er erfiðara
við hana að fást, ekki útlit fyrir að
unt sé að hefta för hennar úr einu
héra>i í annað, nema stórir þröskuld-
ar séuí milli, eins og Skeiðarársandur
sunnanlands og Mývatnsöræfi að norð-
an. f>að er víst, að inflúenzan hefir
Undanfarin ár komið á Austfirði og
stöðvast — bér um bil af sjálfsdáðum
— við þessa þröskulda. En á sumr-
um fara strandskipin í kring um þá.
Læknar eru ofc spurðir að því, er
farsóttir ganga, hvort ekki sé hægt að
fá einhverja »inntöku« til þess að verja
sig.
Eg hefi orðið þess var, að sumir ætl
uðu að verjast inflúenzunni með kam-
fóru; aðrir töldu konjak óyggjandi varn-
armeðal; en hvorirtveggju féllu f val-
inn, bæði konjakskarlarnir og kamfóru-
konurnar. f>að er algeng hjátrú í Dan-
mörku, að áfengir drykkir séu varnar-
lyf gegn farsóttum, og hefir sú trú
lengi verið boðuð hér á landi, margir
látið skírast. Sannleikurinn er sá, að
áfengismönnum er yfirleitt meiri hætta
búin af öllum farsóttum en bindindis-
mönnum.
Ymsir hafa þrifið til þess, að taka
inn kínín (Sulfas chinicus — 30 til 50
centigrömm á dag) til þess að verja
sig inflúenzunni. Mér er nær að halda,
að í því sé einhver vörn. Nokkurir
útlendir læknar hafa og þá skoðun.
En enginn ætti að neyta þessabragðs
án þess að tala við lækni.
Inflúenzan er ekki eins meinlaus
kvilli og margur hyggur. Hún er ein
af þeim farsóttum, sem skilur fáa eftir.
Fólkið legst hrönnum. f>á dagana,
sem mest bar á henni hér í bænum,
var svo fátt manna á ferli, að ekki
sáust fleiri úti um hádegi en ella um
lágnætti. Nokkrir deya, margir missa
heilsuna. Mjög er það algengt, að
menn leggjast tvisvar eða þrisvar, og
seinni legan er jafnan verri hinni fyrri.
Allur þorri manna er lengi eftir sig,
ná sér ekki margir fyr en að nokkur-
um vikum liðnum. Óll þessi illu af-
drif eru aðallega því að kenna, að
menn fara ekki nógu varlega með sig
fyrst framan af, meðan á veikinni
stendur.
Inflúenzan kemur aftur — það má
telja víst — áður en mjög langt líður
og ættu því aþir að festa sér í minni
þessar meginreglur um meðferð sjúk-
dómsins :
1. Sjúklingarnir eiga að
vera í rúminu, þangað til
a 11 u r h i t i (feber) er horfinn.
2. f>eir eiga ekki að fara
undirbertloft, fyrenhósti
er horfinn.
3. Enginnmáveraskemur,
innien 8 daga, hversu létt
sem veikin legst á hann.
fæssar reglur hefi eg sett þeim, sem
til min hafa leitað og allir þeir, sem
hafa getað og viljað hlýða þeim og
verið heilbrigðir undir, hafa sloppið
vel og náð sér furðufljótt. — Er
enginn efi á því, að þessi varúð er
yfirleitt miklu meira virði en öll þau
meðul, sem alment eru notuð. —
f>ar með er engan veginn sagt, að
meðul séu gagnslaus.
Farsóttirnar koma hart niður á
læknunum, þó að þeir veikist ekki.
Síðan inflúenzan byrjaði, hefi eg ekki
átt marga næðis-stund; sjálfur hefi eg
komist undan henni. Menn hafa
á hverjum degi margir saman spurt
mig að því, hvort eg væri ekki upp-
gefinn af þreytu, viljað vita hvernig á
því stæði, að eg kæmist yfir svo mik-
ið annríki og léti ekki á sjá. fæssum
spurningum hefi eg aldrei svarað, af
því að eg hefi ekki viljað gera fólki
gramt í geði, meðan það var veikt; en
nú eru veikindin að mestu um garð
gengin og svarið er þetta :
f>að er orðið al-kunnugt og viður-
kent um allan heim, að þeir, sem
leggja á sig þunga þraut, svo sem
kappleiki, kappgöngu eða kappróður,
klifra upp á jökla eða leita uppi
heimsskautið o. s. frv., endast þá
lang-bezt, reynast bæði röskvastir og
þolnastir, ef þeir gæta þess, að hafa
holla og kjarngóða fæðu og neyta alls
engra áfengra drykkja.
þessum reglum fylgi eg, og ræð
öðrum til að reyna þetta, þeim er
annríkt eiga.
f>etta er allur leyndardómurinn.
Maturinn er mannsins megin; áfeng-
ið ómegin.
II. Skarlatssótt.
Síðan 5. maí (sbr. Isafold 9. maí)
hefir ekkert orðið vart við þessa far-
sótt, þar til er mín í gærkveldi var
vitjað til unglingspilts á Efri-
Vegamótum hér í bænum. Hann hafði
veikst deginum áður, og er enginn efi
á því, að hann hefir skarlatssótt. —
Mér er ekki unt enn að gera grein