Ísafold - 20.06.1900, Blaðsíða 1

Kemur út vmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l>/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXVII. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 20. ]úní 1900.
39. blað.

H. 0. 0. F. 826159. + +_____________
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11—12.
handsbankinn opinn hvern virkan dag
,t— 2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Jjanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12-2 og einni stundu lengur (til k). 3)
md., civd. og ld. til útlána.
Okeypis lsekning á spítalanum á þriðjud.
0g föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-L
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lb
I. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
SUNNANFARI VIII 4
er út kom 15. þ. m., hefir inni aS halda:
Tveir íslandsráögjafar: C. S. Klein og
C. Goos, m y n d i r þeirra og æviágrip.
Flugan, saga eftir E. H., frh. Frá
hirð Friðriks konungs sjöunda, frh.
M y nd af Búum, er biðjast fyrir á und-
,an orustu, og önnur af Flugumyrar-
kirkju innan, ásamt grein um þær
myndir. Gaman og alvara.
Sunnanfari kostar 2 kr. 50 a. árg.
(12 arkir) hór á landi ; en 1 dollar í
Ameríku.
Verndin.
Afturhaldaliðið hefir tekið sér fyr-
ir hendur að vernda oss íslendinga —
vernda oss fyrir allsherjar-nauðsynja-
vöru hins siðaða heims.
Vernda oss fyrir peningum!
það gengur að því vísu, að engu sé
kostaudi upp 4 ættjörð vora, meiru en
nú er S61^- Ekkert skip hafi neitt út
á ajóinn að gera umfram þau, sem
nú er haldið. Enginn blettur sé
ræktandi umfram þessa smábletti, sem
•nú er,;verið að bera á. Engin vara,
gem vér þurfum að kaupa, geti orðið
ódýrari, hvernig sem verzilunarskilyrð-
in eru. Allur vor hagur hljóbi að vera
í sömu niðurlægingunni eins og þann
er nú.
Og það gengur að þvf vísu, aftur-
haldsliðið, að ver ísleudingar séum
ekki annað en skrælingjar. Eignumst
vér peninga, þá eyðum vér þeim í
ekkert annað en einbera vitleysu.
Enda er svo sem auðvitað, að vér get-
um ekki eytt þeim 1 neitt annað, ef
landið okkar er slíkt afhrak allra
landa, sem afturhaldspostularnir auð-
sjáanlega og ómótmælanlega gera Bér
1 hugarlund.
Peningar verða oss þá hefndargjöf
að eins. f>ejr hafa þá engin önnur
áhrif á oss en sökkva oss æ dýpra og
dýpra í sknldafenið. Að lokum hljóta
þeir að setja oss algerlega á höfuðið.
Og jafnframt koma þeir landinu í
hendur þeirra útlendinga, sem lána
os8 alla peningana. Enda leikurinn
til þess gerður af slægvitrum útlend-
ingum og illgjörnum íslendingum, að
Bvíkja landið 1 hendur dönskum Gyð-
ingum!
Vér látum ósagt, eftir hverju þessir
útlendingar eiga að vera að slægjast
— hvað þeim getur gengið til að vera
að ásælast þetta land, annað einB af-
hrak alla landa eins og það er eftir
allri rökfærslu atturhaldspostulanna.
Vera má, að það vaki eitthvað óljóst
fyrir þessum hagfræðingum vorum, að
landið sé vitanlega notandi, ef Gyð-
ingarnir eigi með það að fara, þó að
íslenzkir skrælingjar geti ekki með
nokkuru móti gert það lífvænlegt og
ekkert fremur fyrir það, þó að þeir
eigi kost á nægum peningum. í þessu
efni virðist rökfærslan nokkuð óljós
hjá afturhaldsiiðinu, sem kann að stafa
af því, að það á ekki sem pennafær-
ustum mönnum á að skipa.
En hvað sem því líður, er enginn
vafi á, hvern greiða mennirnir þykjast
ætla að gera þjóð sinni. |>eir vilja
vernda hana gegn peningunum.
f>eir geta ekki hugsað Sér, að pening-
ar eigi neitt annað erindi hingað til
Iands en að koma mönnum í skuldir.
Og gegn þessari skuldahættu vilja þeir
vernda þjóðina.
Óþarfi er að taka það fram, að vér
mótmælum þessari kenning afturhalds-
liðsins svo afdráttarlaust sem framast
er unt. Oss dylst það ekki, að með
henni er afneitað öllum framförum
þessarar þjóðar á ókomnum tímum.
Eða réttara sagt allri framtíð hennar
hér á landi. f>ví að ekki þarf nema
heilbrigða skynsemi til að sjá og skilja
jafn-einfalt mál og það, að séum vér
með öllu óhæfir til að byggja þetta
land sómasamlega með nœgum pening-
nm, þá er með öllu vonlaust um að
088 gangi það betur með tvær hendur
tómar. f>jóð vor getur þá ekki átt
aðra framtíð í vændum en útflutning-
inn. Og ætfcjörð vor hlýtur þá ann-
aðhvort að verða að eyðiskeri eða
byggjast af útlendingum — líklegast
aí þessum dönBku Gýðingum, sem aft-
urhaldsmálgagnið hefir nú fengið mest-
an beiginn af, þó að ritstóri þess hafi
sjálfur átt þátt í að fá þá hingað til
lands með tilboð sitt og hafi sótt það
mál með slíku kappi, að hann vildi
vinna til að leggja með lögum veð-
band á allar jarðeignir landsmanna!
(sbr. síðustu ísafold).
f>essi kenning afturhaldsliðsins er
því jafn-mikill voði fyrir þjóð vora
eins og hún er mikil smán fyrir hana.
Hún er ekki annað en seyðið af öllu
vonleysinu, framkvæmdarleysinu, vol-
inu og vílinu, sem hér hefir svo lengi
legið í landi. Óhollari og ógeðslegri
súpu getur ekki.
En hvað um það — þetta er nú
kenning afturhaldsliðsins. Og þetta
er meira að segja eina kenningin, sem
það flytur þjóð vorri. f>ví að allar
hugmyndir þess um nauðsynjamál vor
eru á eina bókina lærðar. Stjórnar-
bófc megum vér ekki fá, af því að vér
erum þeir skrælingjar, að vér erum
með engu móti færir um að tala við
ráðgjafa. Ritsíma megum vér ekki fá,
af því að vér getum ekki mannast svo
mikið að færa oss hann í nyt eins og
aðrar þjóðir. Peninga megum vér ekki
fá, af því að þá komumst vér í skuldir.
En vilji nú afturhaldsliðið sýna
nokkurn lit á að vera sjálfu sér sam-
kvæmt, þá hlýtur það að halda miklu
lengra út á þá braut, sem það nú
telur einu leiðina til að bjarga þjóð
vorri.
það hygst að forða íslendingum frá
bankaskuldum með því að afstýra því
að peningar verði á boðstólum —
nema svo sem \ hluti þess, sem lands-
menn þarfnast.
Nú eru peningar ekkert annað en
ein af nauðsynjavörum manna. Og
bankaskuldirnar eru sannarlega ekki
einu skuldirnar, sem landsmenn geta
lent í. Allir þekkja kaupstaðarskuld-
irnar. Ekki eru þær betri, heldur
snöggum mun verri en bankaskuld-
irnar. Engar skuldir sljóvga meir til-
finning landsmanna fyrir áreiðanleik
og vönduðum viðskiftum. Og þær
hafa spilt svo allri verzlun hér á
landi, að íslendingar fá ekki undir
risið.
Sé nokkurt vit í að gera varnarráð-
stafanir gegn bankaskuldum, þá er
sýnilega sjálfsagt að taka kaupstaðar-
skuldirnar til greina á sama hátt.
Nái það nokkurri átt að verja menn
bankaskuldum á þann hátt, sem aft-
urhaldsliðið hygst að gera það, með
því að afstýra því að nauðsynjavara
sú, er peningar nefnist, sé flutt inn
í landið, þá hlýtur það ómócmælan-
lega að vera Dráðnauðsynlegt að girða
fyrir kaupstaðarskuldirnar með því að
hefta aðflutning af þeim nauðsynja-
vörum, sem í kaupstöðunum fást.
það er fráleitt neitt smáræði, sem
kornflutningarnir hingað til lands hafa
aukið verzlunarskuldirnar. Skulda-
hættan hlyti að verða miklu minni;
ef afturhaldsliðið sæi um, að ekki
væri flutt hingað nema J hluti þess
korns, sem landsmenn vilja fá.
|>á má svo sem geta því nærri,
hvort kolaskorturinn, sem hér hefir
verið undanfama vetur, hefir ekki forð-
að þeim frá kolaskuldum, sem engin
kol hafa getað eignast. Vonandi tek-
ur afturhaldsliðið þá mikilsverðu
reynslu til greina og reynir að draga
til stórra muna úr aðflutningi þeirrar
vörutegundar.
Ekki væri heldur smáræðis vernd
gegn skuldum í því að hefta sykur-
flutningana hingað. Að vér nú ekki
nefnum kaffið, sem margir telja ekki
einu sinni nauðsynjavöru.
Afturhaldsliðinu kann að þykja
þetta nýstárleg kenning. En vér get-
um ekki að því gert. f>að stafar
eingöngu af því, að það hefir ekki
nægilega þroskaða vitsmuni til þess
að hugsa sínar eigin kenningar út í
æsar.
þess vegna getur ekki hjá því farið,
svo framarlega sem nokkurfc samræmi
eigi að vera í framkomu afturhalds-
liðsins, að það komi á næsta þing með
varnarráðstafanir gegn aðflutningi á
öðrum nauðsynjavörum en peningum.
Að öðrum kosti verðurþað hverjum
manni bersýnilegt, að barátta þess
gegn peningunum er alveg gripin úr
lausu lofti.
því að hvers ættu peningar að gjalda
fremur öðrum nauðsynjavörum?
Bimreiðin
VI 1-2
það er fyrri helmingur þ. á. af því
tímariti og er með álitlegra móti, mik-
ið myndarlegt rit og fjölbreytileg, og
nú með miklum myndum.
Veigamesta greinin er hin fremsfca f
heftinu, um kosningar, eftirPál amt-
mann Briem, samanburður á kosning-
arlögunum í ýmsum ríkjum, og gerð
góð grein fyrir, eftir hverjum megin-
reglum þau eigi að vera sniðin, svo
að réttlæti sé sómi sýndur. Telur höf.
kosningarlögum vorum til alþingis
allmjög áfátt í þeirri grein. þau ríði
í bága við þrjár áríðandi meginreglur:
1, að kjósendum sé vel auðið og hér
um bil jafn-auðvelt að neyta kosning-
arréttar síns; 2, að þeir geti kosið
framboða eftir sannfæring sinni; 3, að
atkvæði hvers kjósanda hafi fult hlut-
fallslegt gildi. Til þess að gera skil
fyrstu meginreglunni vill höf. hafa
kjörstað í hverjum hreppi og jafnvel
tvo í stórum hreppum; annari með
hulinni atkvæðagreiðslu, aðdæmi flestra
Norðurálfuríkja; og hinni þriðju með
því að afnema kjördæmaskiftingu og
meiri hluta kosningu, heldur sé land-
ið alt eitfc kjördæmi og kjósi hver
kjósandi einn fulltrúa af öllum þeim,
er gefa kost á sér, 'en fullfcrúar séu
misgildir á þingi eftir atkvæðafjölda
þeim, er þeir bafa fengið.
það er mikið mál, sem við er hreyft
með grein þessari, og varhugavert að
ýmsu leyti — nóg umtalsefni í margar
blaðagreinar.
j?á koma nokkur kvæði eftir
þá Stgr. Thorsteinsson og Matth. Joc-
humsson, er óhætt mun að segja það til
lofs, að þau séu höfundunum samboó-
in. Svo er lagleg smásaga eftir Guðm.
Friðjónsson: Dóttir mín. f>á er
nýtt s ö n g 1 a g eftir Svb. Sveinbjörns-
son, við kvæðið: »Hvar eru fuglar, sem
á sumri sungu«.
f>ví næst hefir Helgi Pétursson nátt-
úrufræðingur gert stutta grein fyrir
nýungum í jarðfræði íslands,
er vera munu all-merkilegar, svo sem
að móbergið sé ekki eldfjalla-aska,
heldur fornar jökulurðir, en það breyt-
ir mjög eldri kenningum um það, hve/n-
ig landið hefir til orðið. Hefir höf.
gert hinar merkilegu rannsóknir sínar
þar að lútandi með fjárstyrk bæði úr
háskólasjóði Dana og frá kirkju- og
kenslumálastjórn þeirra.
Langlengsta ritgerðin í þessu hefti
eða hátt upp í helming þess er
Reykjavík um aldamótin 1900
eftir mag. Ben. Gröndal,
4r/4 örk, og er þó ekki nema fyrri
kaflinn, með 14 all-góðum myndum af
ýmsum hlutum bæarins eða einstök-
um húsum, auk 3 landsuppdrátta af
kaupstaðnum, er hver er frá sínum
aldamótum, 1700, 1800 og 1900. —
þar er fyrsti kaflinn um landnám
Reykjavíkur og þá um útsýni frá
Skólavörðunni, en því næst farið yfir
bæinn f köflum og lýst götum og hús-
um flestum, hver þau hafi smíðað og