Ísafold - 23.06.1900, Page 2

158
leiðtogaroir sáa ekki fyrir, eru að koma
upp, og öfl þau, er þeir vildu að stjórn-
in léti afskiftalaus, valda ástandi, er
þjóðin getur ekki unað við, jafn-rík
og roannúðin er orðin í huguru henn-
ar.
Sroátt og smátt eru menn komnir
að raun um það, að stjórnmálafrelsið
eitt, sem frjálslyndi flokkurinn hefir
kept að, nægir ekki til þess að vernda
lítilmagnann gegn eymdinni í ýmsum
myndum. Orbirgðin er ógurleg með-
al tiltölulega mikils hluta þjóðarinnar.
Stjórnfrelsið hefir ekki gefið lítilmagn-
anum það færi, sem við var búist, á
því að standa auðmönnunum á sporði.
En það hefir að hinu leytinu óbein-
línis valdið grimmustu deilum með
auðmönnum og verkamönnum, er mesti
voði stendur af. jpjóðarviljinn dregur
æ meira og meira taum lítilmagnans
og hallast æ ákveðnara að því að af-
neita afskiftaleysis-kenningunni.
Meira að segja — svo fráhverfir
eru menn að verða þeirri kenningu,
að farið er að bóla á ríkri tilhneiging
til að efla lítilmagnann gegn æðri og
auðugri stéttunum þannig, að þjóðar-
heildin líði halla af.
Jafnaðarmennirnir (sósfalistar) eru
þar vitaskuld fremstir í flokki. En
hitt er merkilegra, hve mikill hluti
frjálslynda flokksins virðist meira og
meira hallast að kenningum þeirra.
Og það markmið, sem fyrir þeim vak-
ir, er, í sem fæstum orðum, þetta: að
afstýra því, að einstaklingarnir þurfi
að heya þá baráttu fyrir lífinu, sem
háð hefir verið eigi að eins frá byrj-
un manufélagsins, heldur og, í ein-
hverri mynd, frá byrjun alls lífs hér
á jörðunni.
jpessi stefna ríður algerlega bág við
framfarasögu mannkynsins.
Vitaskuld hefir verið að því kept,
að gera lítilmagnanum auðveldara að-
stóðu andspænis þeim, sem meiri mátt-
ar eru. Og þrátt fyrir alt, sem á
vantar, nefir mikið orðið ágengt, miklu
meira en menn ávalt gera sér Ijóst.
fegar frelsishreyfingarnar hefjast,
naut múgurinn meðal Norðurálfuþjóð-
anna svo að kalla engra réttinda í fé-
lagsefnum og stjórnarefnum. Aragrúi
manna svalt heilu hungri, hvenær sem
nokkuð bar út af. Hermenskuvaldið
var nær því eina lögmálið, sem þjóð-
félögin viðurkendu. Og þrælahaldió
hafði ekki að eins valdið við að styðj-
ast, heldur var og æðsta mentunin,
sem þá var til í heiminum, afdráttar-
laust hliðholl því. Engin bönd voru
lögð á eðlishvatir þær, er koma mönn-
um til að hafa hver annan að féþúfu.
Ríkin kúguðu hvert annað sér til fjár.
Lendir menn rændu nágranna sína,
hvenær sem þeir gátu höndunum und-
ir komist, svo að styrjaldarhörmung-
arnar dundu yfir svo að Kalla hverja
sveit alt af öðru hvoru.
Ekki nær nokkurri átt að loka aug-
unum fyrir eymd alþýðunnar fyr á
öldum hér í álfu. Líf hennar var,
þegar bezt lét, þrældómur í heldur
vægara lagi. Kjörin voru að öllum
jafnaði naumast boðleg skynlausum
skepnum, fæðan óholl, skorturinn al-
mennur. Vafalaust hafa drepsóttirn-
ar, sem geisuðu um alla Norðurálfuna
langt fram á miðaldir, en nú eru
horfnar, staðið í nánu sambandi við
eymdarkjörín, sem menn áttu við að
búa. Eftir að lénsmannavaldið var
brotió á bak aftur, var hagur alþýð-
unnar hér um bil samur og jafn eins
og áður. Hún var kúguð með alls
konar sköttum og öðrum fégreiðslum.
Iðnaður, verzlun og landbúnaður voru
rúin með afarþungum álögum, sem
ekki var létt af mönnum í vesturlönd-
um fyr en um síðustu aldamót og á
þessari öld.
Hagur alþýðunnar hefir ómótmælan]
lega batnað að miklum mun á þess-
ari öld. Á Englandi hefir snauðum
mönnum svo að kalla stöðugt fækkað
síðan 1855. I nær því öllum atvinnu-
greinum fá menn nú hærra kaup og
geta meira keypt t'yrir það fé, er þeim
er goldið. Innlög í sparisjóðina fara
svo mjög vaxandi, að furðu gegnir.
Hýbýlin eru betri og vinnukjörin
öll betri. Margfalt meiri gangskör er
nú að því gerð en áður að sjá börn-
um fyrir uppeldi og fátækum mönnum
fyrir skemtunum og hressingu.
Sams konar breytingar hafa átt sér
stað á Frakklandi. Á síðustu öldum
var þar því nær stöðugt hallæri, jafn-
frjðsamt land og það er; nú þekkja
menn það ekki nema að nafninu. Á
12. öld var þar hallæri meira en 50
sinnum. Á dögum Loðvíks 14. 1663
og 1690, og árið 1790 lá við, að heilar
sveitir eyddust af hungn. Fyrir hundr-
að árum sultu franskir bændur stöð-
ugt. Hveitibrauð þektu þeir ekki;
þeim þótti ríkmannlegt að fá að
smakka flesk einu sinni eða tvisar á
ári, á stórhátíðum. Annars var kál-
meti svo að kalla eina fæðan. Nú
þarf ekki annað en líta á verkafólk
við vinnu sína til þess að sjá, hver
breyting er á orðin; nú er fólkið vel
klætt, þar sem það gekk áður í verstu
görmum. I sumum atvinnugreinum
hefir kaupið þrefaldast, fjórfaldast,
fimmfaldast, jafnvel tífaldast. Áður
gat verkamaður unnið sér inn 1—2
franka á dag og það ekki nema með
versta striti; nú fær hann fimm, seks,
átta og stundum tíu franka á dag.
Mannsævin er að meðaltali orðin
lengri, matvælin og hýbýiin betri,
klæðnaðurinn hollari og nautn áfengra
drykkja minni.
Sama er að segja af öðrum menn-
ingarþjóðum.
En þó að kjör múgsins hafi tekið
miklum breytingum, fer því mjög
fjarri að dregið hafi úr samkepninni,
baráttunni fyrir lífinu, sem jafnaðar-
menn hugsa sér að afstýra. Straum-
urinn hefir einmitt stefnt f gagnstæða
átt. í þeim löndum þar sem um-
bótabreytingarnar eru mestar, kveður
jafnframt mest að þeirri baráttu.
Búnaðarsýning íÓðinsvé.
Landbúnaðarfélagið danska, er jafn-
an hefir verið oss einstaklega góðvilj-
að, ritaði í vor bingað stjórn Lands-
búnaðarfólagsins nýa og bauð því að
leggja fram úr sínum sjóði 300 kr.
styrk handa 3 ungum og efnilegum
íslendingum, er fara vildu á landbún-
aðarsýning þá, er haldin verður í Óð-
insvó á Fjóni dagana 30. júní—9. júlí og
tekur yfir alla landbúnaðarmuni í
Danmörku, lifandi pening og dauða
muni. þar að auki hafði félagið út-
vegað þessum 3 íslendingum ókeypis
far fram og aftur hjá Gufuskipafélag-
inu sameinaða.
Lands-búnaðarfólagiðtók þessu kosta-
boði vel og þakklátlega, og lagði fram
úr sínum sjóði 300 kr. til fararinnar.
Hafði þá hver sendimannanna 200 kr.
til ferðarinnar, auk ókeypis fars.
Félagið kaus í ferð þessa fyrst og
fremst dýralækni Magnús Einarsson,
og skyldi hann hafa það erindi á hendi
sérstaklega, að kynna sér berklaveiki í
nautgripum og ráð við henni. Hann
fór því á undan hinum, til þess að
hafa lengri tíma fyrir sér; lagði á stað
héðan 18. f. mán.
Hina vildi félagið hafa annan sunn-
lenzkan, en hinn norðlenzkan. Norð-
lenzka manninn hafði það ekki ráð-
rúm til að útvega sjálft og fól það því
Páli amtmanni Briem, og er ekki
kunnugt, hvern bann hefir tíl kvatt
eða fengið. En héðan af Suðurlandi
fór Sigurður bóndi Guðmundsson í
Helli, höf. »Búreikninga« m. m. Hann
sigldi héðan 7. þ. m.
f>á hafði í annan stað stjórn Býn-
ingarinnar í Óðinsvé boðið stjórnend-
um Landsbúnaðarfélagsins^ til sýning-
arinnar sem gestum sínum, og fór af
þeirra hendi um daginn með póstskip-
inu lektor pórhallur Bjarnarson á fé-
lagsins kostnað hér.
V örn ,ÞjóðóIf s‘-mannsins.
Eins og nærri má geta, kann þjóð-
ólfs-maðurinn illa ídýfunci, sem hann
fekk á miðvikudaginn var fyrir afskifti
sín af hlutafélagsbankamálinu á undan
síðasta þingi og reynir að klóra í
bakkann.
»Vörnin« er í þvi fólgin, að þó að
hann hafi beðið forgöngumenn fyrir-
tækisins að koma með tilboð sitt til
þingsins, eins og sannað var í síðustu
ísafold, þá hafi hann aldrei lofað að
styðja það mál.
Dáindis-falleg vörn!
Hann veit um málaleitan, sem hann
telur — jafnvel eftir að hún hefir tek-
ið stórkostlegum breytingum til batn-
aðar — landráð, ef framgengt verði,
svívirðilegustu féflettinyartilraun gegn
landsraönnum, viðleitni við að svíkja
landið í hevdur Dönum og þar fram
eftir götunum.
Hann veit, að málaleitan þessi hefir
þegar fengið að minsta kostí einn fylgis-
mann á þingi þjóðarinnar, og hann ekki
af lakara taginu, ekki að eins einn af
leiðtogum þingsins, heldur og leiðtoga
þjóðólfs sjálfs — svo að því fer fjarri,
að hún sé hættulaus, ef hún er ann-
ars ísjárverð í sjálfu sér.
Og svo biður hann um það með
undirskrift sinni, ættjarðarvinurinn,
að þessi landráða-tilraun komist fyrir
hvern mun inn á löggjafarþing vort!
Og þegar svo forgöngumenn fynr-
tækisins verða við beiðni þjóðólfs-
mannsins og alt þincjið tekur þessari
málaleitan vel, þó að það komi mál-
inu í heillavænlegra horf fyrir landið
en það var f, þegar þjóðólfs-maður-
inn var að biðja um það — þá gerir
hann öll þessi landráð að ofsóknar-
efni gegn ísafold!
það er hreinn óþarfi að fjólyrða
frekar um þetta hátterni og þessa
*vörn«. Hver sjáandi og skynjandi
maður hlýtur að eiga auðvelt með að
átta sig á hvorutveggja.
Póstvagnaferðirnar
austur í Rangárvallasýslu hófust
uúna í byrjun vikunnar. þær annast
hr. þorsteinn Davíðsson, skýlisvörður
á jpingvöllum. Hann var 5 dægur í
ferðinni alls austur að Odda; vagn-
braut ekki lengra en að Ægissíðu.
Torfærur reyndust engar á leiðinni,
nema í Flóanum; ofaníburður horfinn
þar á löngum kafla nokkuð: Vagninn
einn að eins, með 2 hestum fyrir, en
stór nokkuð, flytur 6—800 pd. Von á
miklu stærra vagni, frá Amerfku, og
þó ekki þyngri til dráttar.
Hegningarlagavöndimi
• er hann að panta á sig núna í síð-
ustu blöðunum tveimur, afturhalds-
málgagnsscjórinn, út af hinni snjöllu
og skorinorðu lýsingu »alþýðumanns-
ins« á málgagninu því um daginn í
ísafold. Vísast, að honum verði veitt
sú velgerð áður langt um líður. Hann sér
um það vel og vandlega, að þau ein
skifti hér um bil sé mætum mönnum
við hann hafandi. Annað leyfir sjaldn-
ast orðbragð hans og önnur framkoma.

Blindur dæmir um lit.
Motto.*
»Séð hef eg köttinn syngja á bók«.
Séð hefi eg nú stundum ráðgjafa-brotið-
okkar danska flónska sig, en sjaldan hefir
því betur tekist að gera sig að athlægi en
núna í vetur i Stjórnartiðindununi. Þar
stendur á 1. bls. i B-deildinni þ. á., að
ráðgjafa-brotið hafi skipað landshöfðingj-
anum »að Jeiða athygli að eftirnefndum
(!»efternævnte«) kenslubókum sem vel l'ög-
uðum til notkunar við barnakenslu í
skólum og lieimahúsum á Islandi. Bæk-
urnar eru: Barnabækur alþýðu, 1. bók.
Stafrofskver, samið af J. J. (með skrifletri
og myndum). Kaupm.höfn 1899, á kostnað
Bókasafns alþýðu. Barnabækur alþýðu, 2.
bók. Nýasta barnagullið Kaupm höfn
1899, kostnaðarmaður Oddur Björnsson<i.
Þegar eg las þetta, rak eg upp hlátur,
langan og hollan — reglulegan heilsubót-
ar-hlátur! Það er til islenzkur málsháttur
um köttinn og sjöstjörnuna; hann gefur í
skyn, að kötturinn muni ekki hafa mikið
vit á sjöstjörnunni. En fjarstæðulaust er
það, að meira vit hefir ekki ráðgjafa-brot-
ið okkar á islenzkum barnabókum heldur
en kötturinn á sjöstjörnunni eða hlindur
maður á lit.
Eg skal hé.r sem minst um kvergrey þaa
tala, sem hér er verið að mæla með.
Stafrófskverið og Barnagullið eru bæði
prentuð á góðan og gljáan pappir og í
þeim eru allmargar myndir, surnar mjög
laglegar, en í stafrófskverinu fæstar að
vísu i neinu sambandi við efnið. Kverin
eru fögur á að líta, falleg útlits, vel prent-
uð — og eru þá allir þeir kostir upp
taldir, sem þeim verða með nokkuru móti
eignaðir. Þessir eru þeir einu kostir, sem
stafrófskverið hefir fram yfir þau stafrófs-
kver, sem tíðkuðust hér fyrir þriðjungi
aldar, nema ef telja skal þessu kveri það
til kosta, að höf. þess hefir reynt að
hnupla þeim endurbótum, sem stafrófskver
mitt og stafrófskver síra Eiriks Briems
hafa til að bera fram yfir eldri kver; en
eigi hefir það farið sem höndulegast.
Eg byrjaði á því i minu kveri fyrir 38
árum að kenna börnum að þekkja stafina
í annari röð heldur en stafrófsröðinni. Eg
raðaði saman þeim stöfum, sem líkastir
voru að mynd, og endurtók þá svo i ýmsri
röð, svo að auga barnsins skyldi ósjálf-
rátt skerpast og venjast við að greina
sundur sviplíka stafi. Var þetta hygt á
þeirri reynslu, að þegar hörn lærðu á eldri
kverum, þá lærðu þau stafrófið utan að
og þektu stafinn aí þvi, hvar hann stóð i
stafrófinu; þó að þau því gætu nefnt staf-
ina reiprennandi, þegar á þá var bent í
stafrófinu, þá voru þau alls ekki viss i
þeim, þegar þeir komu fyrir í atkvæðun-
um fyrst í stað; hætti við að blanda sam-
an t. a. m. b og d, p og þ, t, f og i, or
ó og ö o. s. frv. Stóru stafina (upphafs-
stafi) sér barnið ekki i minu kveri fyrri en
það hefir lært að kveða að og hefir farið
yfir öll atkvæðin Eg valdi svo atkvæði
í mínu kveri, að hvert atkvæði er sjálf-
Btætt orð, hve stutt sem það er; þar koma
engin atkvæði fyrir, sem eru þýðingarlaus;
atkvæði eins og öt pú he o. s. frv. eru
þýðingarlaus hljómur og óþörf. Eg flokk-
aði nokkuð stafa-samböndin og lét börnin
venjast fyrst við að kveða að samstöfum,
þar sem stafirnir nöfðu veuju-h!jóð sitt; en
síðar voru börnin smávanin við breytt hljóð
stafanna. Eg valdi þegar frá hyrjun at-
kvæðin svo, að tvö eða fleiri atkvæði i
röð mynduðu setningu, létta og auðskilda
fyrir barnið. Hefi eg endurbætt atkvæða-
kaflana jafnan i hverri nýrri útgáfu, sem
eg hefi séð um. Þó er það vafalaust, að
enn yrði kver mitt munum bætt, ef það
væri stækkað nokknð og auknir atkvæða-
kaflarnir, og þeim þá flokkað nokkuð
meira en nú er. Stafrófs-kver mitt var
þegar frá byrjun með nokkrum myndum,
en þær hefðu þó helzt átt að vera fleiri.
Sira Eiríkur gerði þá nýlundu í sínu
kveri, að láta hörnin nema hljóðstafina i
þrem skömtum, en samhljóðendurna ekki
nema einn og einn i senn, og kenna að
kveða að með hverjum þeirra að nokkru
leyti. áður en barnið lærði næsta staf.
Það má vel vera, að þetta sé endurbót; eg
skai ekki um það segja; eg befi ekkireynt
kver hans við kenslu. Það er sýnilega
skynsamleg hugsun, að ofhlaða ekki minni
barnsins með of mörgum myndum i einu.
En aldrei hefi eg orðið þess var, að örð-