Ísafold - 04.08.1900, Blaðsíða 3

195
henni ekki að vera ant um það, þar
sem hann er andvígur öllu því, er
blaðið hyggur að gæti frarnar öðru
komið þjóðmni að haldi ?
Og þá mundi hann jafnframt átta
sig á því, að ísafold hefir minst á
kosningabrall hans með miklu meiri
kurteisi og góðvild í hans garð en
hann hefir nokkurn tíma á ævi sinni
við haft, þegar hann hefir ritað um
mótstöðumenn sína.
Og ekki mundi honum þá síðar
skiljast það, að dómur hans um blaða-
menskuna sé fremur bygðar á tilfinn-
ingum en rökum. Til skamms tíma
hefir ísafold í augum hans verið gott
blað, af því að hún hefir rætt málin
án manngreinarálits — haldið því
fram, sem hún hyggur þjóðinni vera
fyrir beztu, án þess að hirða um,
hvernig það kemur sér fyrir vinihenn-
ar eða óvini. Nú telur hann ísafold
ilt blað — svo ilt, að því er ráða má
af ummælum hans, að hann kinnokar
sér vonzku hennar vegna við að fara á
þing —, af því að hún heldur stefnu
sinni í þessu efni, en svo atvikast
jafnframt, að hún er ekki sama meg-
inn sem bankastjórinn.
þingmenn eins og annara stétta menn,
sem kostur kann að vera á. En svo
fast niegi ekki kjósendur sækja bænda-
þingmensku, að senda heldur á þing
lélegan bónda en t. d. nytan prest.
Þetta skilur afturhalds-málgagnið •
vídalínska svo, sem verið só að bola
bændum af þingi af löngun til að gera
alþingi að »klerkaþingi«. Og eins og
nærri má geta, á það að vera ein af
þeim mörgu óhæfum, sem Isafold só svo
vítaverð fyrir.
í sama tölublaðinu, — því er ut kom
í gær — sem flytur þessa ritstjórnar-
grein um »klerkaþingið«, stendur önnur
ritstjórnargrein um þingkosningarnar
næstu. Þar er talað um þingmannaefni
í 7 kjördæmum landsins.
Nú munu menn ganga að því vísu,
að málgagnið se ekki að mæla með
prestum í þessum kjördæmum.
En svo skemtilega vill nú til, að
afturhalds-málgagnið sjálft, Þjóðólfur,
leggur til að 5 af þessum 7 kjördæm-
um sendi presta á þing ! •
Sú samlcvæmni þarfnast engra skýringa
1 augum heilvita manna.
Bankamálið í Andyara.
kemur með 3 dæmi þvítil sönnunar:
1. Eg hefi að sjálfsögðu lagt til
grundvallar fyrir ritgerð minni frumv.
það, er í fyrstu kom inn á þingið, því
að það er það frumv., sem eftir máls-
venju hlýtur að kallast frumv. það,
»sem þingið nú hefir haft til meðferð-
ar, sbr. þskj. 566 (1899). Eg hefi einn-
ig tekið til athugunar »þær breytingar,
er neðri deild fyrir sitt leyti gjörði á
frumv. þessa. j?að er ekki rétt hjá
ritdóm. »að þingið hafi fært stofnféð
niður um eina miljón«, slíkt hefir mér
aldrei dottið í hug að segja, þvf að
það var neðri deild sem gjörði það.
jpingið hefir ekkert um það samþykt.
En eg hefi sýnt fram á það, að því
meira stofnfé, og þar af leiðandi, því
meiri notkun seðlaútgáfunnar — því
meiri von er um arð af fyrirtækinu
fyrir hlutbafa.
jpað að minka stofnféð verkar því í
öfuga átt við hagsmuni bankans? það
skín þvi út úr röksendafærslu minni,
að eg álít þessa breyting neðri deildar
til hins lakara — einnig skoðað frá
sjónarmiði landssjóðs, ef hann er hlut-
hafi. Bankinn verður ekki að neinum
mun íslenzkari við það eitt, þótt stofn-
fé hans sé að eins 5 milj. — nema
að því leyti, að hann á erfiðara með
að græða mikið.
2. j?að er ógnar-eðlilegt, að eg beri
saman stofnfé erlendra banka við stofn-
fé hlutafélagsbankans. Hitt hefði ver-
ið ósamkvæmni, að bera saman veltu-
fé sumra baDka við stofnfé hans, því
að enginn skyldi efa, að hlutafólags-
bankinn muni geta haft meira veltufé
en stofnféð eitt, dregið til sín fé á
hlaupareikning og á dálk (Folio) eins
og aðrir bankargera. Eg vil alls ekki,
eins ogritdóm., gera ráð fyrir því, að
kaupmenn og aðrir, er geyma fé sitt
hjá bönkum, muni verða svo hræddir
við hann, að þeir trúi honum eski til-
tölulega eins og öðrum bónkum til þess.
Eg hefi betri trú á hlutafélagsbankan-
um en ritdóm.
3. Ritdóm. þykir kynlegust óná-
kvæmni mín, er eg segi að ísland hafi
um 20 þús. kr. árlegan arð af | milj.
kr. í seðlum. f>etta finst honum fjar-
stæða. Eg vil þó biðja hann að hugsa
sig betur um. Getur honum ekki skil-
ist, að arður Landsbankans mundi
minka um 3—4"/. vexti af \ milj. kr.,
ef landssjóður tæki einn góðan veður-
dag af honum alla seðlana, því að á
eftir mundi hann hafa ^ milj. kr.
minna fé á vöxtum? Eg hygg að
honum muni skiljast þetta. Af því sést,
að við það að hafa J milj. kr., þótt í
seðlum sé á vöxtum, eykst árlega arður
bankans um vextina af þessari £ milj.
Og þessi arður er seðlunum að þakka.
Til hvers Landsbankinn notar þennan
arð, kemur ekkert málinu við. Lands-
sjóður hefir t. d. 70—80 þús. kr. árl.
arð af því, að tóbak er fiutttil lands-
ins, enda þótt hann noti þennan arð
til að inna af hendi ýms gjöld, sem á
honum hvíla. Væri tóbakstollurinn
upphafinn, yrði landssjóður 70—80þús.
kr. árl. fátækari. Eg hefi hvergisagt,
að landssjóður hafi 20 þús. árl. arð af
seðlum sínum, heldur segi eg á bls.
98: »Landssjóður hefir fengið þar af
(o: af arðinum) 5000 kr., en hitt hefir
bankinn sjálfur fengið. En landssjóð-
ur og Landsbankinn eru báðir eign
hins opinbera, svo að segja má, að
ísland græði nú árl. um 20 þús. kr.
við það, að hafa seðlana í veltu; seðla-
útgáfan gefi nú Islandi um 20 þús.
kr. arð«. Eg segi hvergi: gefi lands-
sjóði 20 þús. kr. arð.
Árlegur arður íslenzku seðlanna eru
vextir þeir, sem þeir gefa, án tillits
til þess, til hvers vextir þessir eru
notaðir. Ef landssjóður notaði seðl-
ana á þann hátt, að leyfa landshöfð-
ingja að lána þá út gegn tryggu veði,
yrðu vextirnir af þeim útlánum arður
fyrir landssjóð einan, um 20 þús. kr.
Árlegur arður af atvinnu meðritstjóra
ísafoldar og árlegur arður af atvinnu
bankagjaldkerans eru laun þau, sem
þeir hvor um sig fá fyrir starf sitt árlega
— óg arðurinn af atvinnunni, starfinu,
minkar ekki lifandi ögn við það, eða »
er jafnmikill, hvort sem þeir brúka
hann allan árlega til fæðis, klæðis og
annara lífsnauðsynja, eða leggja hann
allan á kistubotninn.
það er auðvitað, að bankinn leggur
ekki upp allau arðinn af útlánum seðl-
anna, því að á honum hvíla ýms gjöld,
er hann þarf að inna af hendi, en
hann hefir einnig tekjur af fleiru en
seðlunum, svo sem hlaupareikningsfé,
sparisjóðsfé o. s. frv., enda er veltufé
Landsbankans fjórfalt meira en seðla-
fúlgan, eins og ritdóm. getur sannfært
sig um af jafnaðarreikningi hans 1899,
er prentaður er í 28. tölubl. ísafoldar
þ. á., og væri því einnig fjarstæða að
gera ráð fyrir því, eins og ritdóm.
gerir, að arður seðlanna eigi að borga
allan kostnaðinn við bankahaldið.
þess vógna er einnig sú kenning rit-
dóm. fráleit, að seðlaútgáfurétturinn
eigi að borga allan kostnaðinn við hald
hlutafólagsbankans — að ísland með
seðlaútgáfuréttinum, sem það leggur
til, beri allan kostnaðinn en aðrir
hluthafar engan; þeir eiga að eins að
fá gróðann. (Niðurl. næst).
Bréf til að sýna.
þe8s var getið nýlega í ísafold, að
Mr. Vídalín gengi hér raeð bréf upp
á vasann, er hann sýndi hverjum
manni, frá félaga sínum hr. Zöllner í
Newcastle, þess efnis, að hver maður,
sem það les, hlyti að ganga úr skugga
um, að þeir félagar væri saklausir
eins og nýfædd börn af allri íhlutan
við þá Parker & Eraser um fjárkaupa-
viðskiftin fyrirhuguðu.
Sú viturlega fyrirbyggja, að búa sig
út í tíma með slíkt sönnunargagn,
jafn-óyggjandi og hver maður sér að
það er, hefir ekki fallið í ófrjóvan
jarðveg, hvorki beinlínis né óbeinlínis.
Fylgiliði Mr. Vídalíns, þjóðólfsmað-
urinn, hefir óðara hagnýtt sér hug-
myndina, og það með þeim fimleik og
því hugviti, sem honum er lagið.
Hann befir sezt niður og rítað
sendiherra sínum við Olfusbrúna bréf,
þar sem hann, þjóðólfsm., lýk-
ur lofsorði á ísafold fyrir,
hve duglega hún hafi tekið
ofan í lurginn á Vídalín!
Hvort þetta lof um ísafold muni
ekki hafa kostað sjálfsafneitun, munu
flestir fara nærri um.
En mikið skal til mikils vinna.
Bréfið er með ráði gert og samið.
það er, þetta bréf, sem Símon geng-
ur nú með upp á vasann og sýnir, —
það er gert eingöngu til afnota við at-
kvæðasmölunina, til þess að sýna
kjósendum og sanna fyrir þeim, að
þingmannsefni þetta hið glæsilega hafi
meðal annars þann fágæta kost til að
bera, að vera alls ekki skósveinn Vída-
líns. Hefir þefað það, að sú staða
hjá kaupfélagajarlinum muni um þessar
mundir vera miðlungi vel þokkuð
meðal almennings.
Þilsbipafloti
bæjarins hefir komið hór inn mestall-
ur undaufarna viku, með mikið góðan
afla, 20—30 þús. yfirleitt, frá því um
Jónsmessuleiti, sum minna. Fiskurinn
vænn, eins og vant er um þennan tíma
árs.
Sami arflnn.
Innanum mikla gnott af vitsmuna-
og prúðmenskuhjali í málgagni sínu
í gær um kosningarnar m. m. fer
þjóðólfsmaðurinn fram á, að ísafold
sanni ágizkun 3Ína um daginn um að
havn hafi látið prenta og sent austur
áskorunar- og skuldbindingarskjalið um
þingmensku hans, hann hafi beðið
Símon sinn fyrir að smala á það o.
s. frv.
það er allajafna sami arfinn, sem
sprettur' í heilatúni vitringsins þess,
þjóðólfsmannsins.
Hann býst við, að til séu þeir græn-
ingjar meðal landa sinna og sérstak-
lega meðal lesenda málgagnsins síns,
að þeir geri ráð fyrir, að hann hafi
sent 8kjalið austur í votta viðurvist,
talað við Símon sinn eða skrifað hon-
um með tilkvöddum vitundarvottum
og að þessum vottum hafi enn fremur
verið falið sérstaklega á hendur að
flytja ritstjórn ísafoldar sem skjótast
það, er fram hefir farið við þau tæki-
færi.
Fullvita mönnum nægir annars yfir-
leitt sú sönnun fyrir makkinu þeirra
á milli, fyrnefndra félaga, að Símon
hefir sagt svo frá í óspurðum fréttum,
að vinur sinn, þjm-> hefði það í skil-
yrði fyrir að gefa kost á sér, að hann
fengi áskorun um það. Viðbótina,
skuldbindinguna um að koma á kjör-
fund og kjósa hann, er þá líklega
ekki of djarft að gera ráð fyrir, að
hann, þjm., hafi prjónað sjálfur aftan
við um leið og hann gerði skjalið úr
hendi til prentunar.
þess skal getið, að prentsmiðjunafn
mun ekki á skjalinu standa.
SamkTæmni.
ísafold hólt því fram í síðustu viku,
sem auðvitaS hver heilvita inaöur á
landinu er henni samdóma um, að minsta
kosti í orði kveðnu, að þaö só sjálfsagt
að bændur kjósi stóttarbræður sína á
þíng, að öllu öðru jöfnu, — hve nær
sem þeir geti fengið á þing bændur,
sem líkindi sóu til að verði jafn-n/tir
Athugasemdir
frá
Halldóei Jónssyni.
I.
»ísafold« flutti í 45. tölubl. ritdóm
um grein mína, »Hlutafélagsbankinn«,
er prentuð var í »Andvara« þ. á. Eink-
ura vegna þess, að »Andvari« er svo
nýlega prentaður, að hann mun ekki
vera kominn almenningi í hendur,
verð eg að biðja um rúm til þess að
gjöra nokkurar athugasemdir við þenn-
an ritdóm.
Ritdóm. byrjar á því að segja, að
eg hafi tekið til máls í því skyni að
kveða niður hlutafélagsbankann vænt-
anlega«. þetta er alls ekki rétt, eins
og sérhver getur sannfært sig um, þá
er hann les ritgerð mína. Hvorki mér
né öðrum getur verið ljóst, hvernig
hlutafélagsbanki »er væntanlegur«. Síð-
asta alþingi. fól stjórninni málið, og
hún hefir enn ekki, svo kunnugt sé,
látið uppi álit sitt á frumv. því, er lá
fyrir síðasta alþingi. Eg get því alls
e'kki haft neina hugmynd um, hvernig
sá hlutafélagsbanki muni verða, sem
er »væntanlegur«, og ætla mér þess
vegna alls ekki þá dul, að fara að
kveða hann niður — svona fyrirfram.
Enda er það einnig hulið í myrkr-
um framtíðarinnar, hvernig hlutafélags-
banka næsta alþingi, nú eftir nýar
kosningar, vill láta verða «væntanlegan«.
Ritgerð mín er skrifuð »í því skyni«,
að skýra þeim, er ekki áður vissu, frá
fyrirkomulagi helstu seðlabanka Norður-
álfunnar, svo að þeim gefist kostur á að
bera fyrirkomulag þeirra saman við það
frumv. um hlutafélagsbankann, er síð-
asta alþingi hafði til meðferðar. Eg
hefi svo fundið ýmislegt að því frv.,
og breytingum þeim, er á því urðu í
neðri deild alþingis, »í því skyni« að
þeir agnúar, S9m eg bendi á, verði
lagaðir, ef hlutafélagsbanki er stofnað-
ur. En eg hefi hvergi eitt orð ritað í
því skyni, að kveða niður hlutafélags-
banka vfir höfuð — því síður hinn
»væntanlega«, af þeirri einföldu ástæðu,
að hvorki eg né aðrir vita, hvernig
hann muni verða — en eg vil, að svo
vel sé búið um alla hnúta, að hinar
glæsilegu vonir, sem menn gjöra sér
um áhrif bankans, bregðist ekki síðar.
II.
Ritdóm. hefir miklar dylgjur um ó-
nákvæmni í röksemdum mínum, og