Ísafold - 25.08.1900, Qupperneq 1

Keybjavík laugardagmn 25. ágúst 1900.
Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., eriendis 5 kr. eða
l‘/» doli.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXVII. árg:.
I. 0. d. F. 82979.____________________
Forngripasafnid opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Grýlurnar.
Nú er flest orðið að voða í stjórn-
arskrármálinu hér á landi.
Síðasti voðinn, sem uppgötvaður
hefir verið, er sá, að alþingi — sam-
þykki fjárlög! Maður nokkur á Aust-
fjörðum hefir fyrstur gert uppgötvan-
ina og i.'Austri« flytur lesendum sínum
spekina.
Samkomulag manna á Eangárfund-
inum í Norðurmúlasýslu hefir orðið
tilefnið til þess að þessi frábærlega
djúphygni var gerð almeuníngi kunn
— samningurinn um að styðja stjórn-
arbótina, sém oss stendur til boða,
með þeirri viðbót, að ekki þurfi að
vera nema helmingur þingmanna úr
hvorri deild viðstaddur á sameinuðu
þingi til þess að fundur verði lögmæt-
ur, að því leyti, sem um fjárlög er að
ræða, í stað þess sem nú þurfa að
vera á fundi tveir þriðjungar þing-
manna úr hvorri deild.
|>að er þessi viðbót, sem á að vera
hin mesta hætta fyrir land og lýð,
eftir kenningunni í Austra.
Vitanlega geta menn litið á það
misjafnlega, hve mikil þörf sóáþess-
ari viðbót. En alkunnugt er, hvað
vakað hefir fyrir þeim mönnum, er
hafa haldið henni fram. þeir hafa
óttast, að ráðgjafi, er sæi fram á. að
von væri á fjárlögum, er honum væri
mjög ógeðfeld, kyn ni að geta feng-
ið konungkjörna menn í efri deild til
þess að sækja ekki fuíd, þegar fjár-
iögunum ætti að ráða til lykta og á
þann hátt girða fyrir það, að þinginu
yrði unt að samþykkja uokkur fjár-
lög.
í vorum augum er þetta nú ekkert
annað en ímyndun. Ekki að eins öll
íslenzka þjóðin, heldur og allur hinn
siðaði heimur mundi telja það stráks-
legan glæp af ráðgjafa, að fá þing-
menn til að afstýra samþykt fjárlag-
anna með fjarveru sinni. Harla ólík-
legt er það, að nokkur sá maður kæm-
ist í ráðherrasess, sem gæti gert sig
sekan í öðru eins. Og þó er hitt enn
ólíklegra, að hann mundi geta fengið
ð konungkjörna menn í lið með sér
til þess fantabragðs, þar sem fyrir
konungkjörinu verða að öllum jafnaði
menn í æðstu virðingarstöðum lands
ins.
En þó að viðbótin sé í vorum aug-
um ó þ ö r f, þá efumst vér mjög um,
að margir séu því ímyndunarafli gædd-
ir, að þeir geti gert sér í hugarlund,
hvernig hún á að vera skaðleg —
hvaða tjón það á að geta gert oss, að
girða fyrir hættu, þó að sú hætta só
svo ósennileg, að hún sé alt að því
óhugsandi.
En hvað sem því líður, hvort þeir
eru margir eða fáir, þá þykist höf. í
Austra sjá þennan voða. í hans aug-
um er það »hinn mesti dýrgripur í
stjórnarbót vorri«, að ekki skuli þurfa
nema rúman þriðja hluta úr ann-
arihvorri þingdeildinni til þess að girða
fyrir það, að þingið geti samþykt
nokkur fjárlög.
Hitt á að vera »meiri hluta harð-
stjórn í hennar verstu mynd«, aðþingið
skuli eiga að geta látið nokkur fjár-
lög frá sér fara, ef 5 menn í efri deild
eru svo ósvífnir og strákslegir, aðþeir
ganga af fundi til þess að afstýra því,
að f járlögin sjálf gati orðíð afgreidd af
þinginu!
Ometanleg hlunnindi eiga það að
vera fyrir þjóð vora, að 5 menn skuli
geta ónýtt fjárúeitingarvald alþingis
og lagt það í hendur stjórnarinnar!
Margvíslegir og undarlegir taka að
gerast »dýrgripirnir« í stjórnarskrá
vorri.
Margvíslegar og undarlegar taka að
gerast hugmyndir Islendinga um frelsi
og harðstjórn.
Annað eins og þessi uppgötvun í
Vopnafirðinum hefði naumast verið
prentað fyrir svo sem þremur árum.
Nú er því tekið fegins hendi sem ó-
venjulega mikilli speki.
það er eins og tilfinning afturhalds-
blaðanna af því að flytja hið óvirðu-
legasta fjarstæðubull og hinar ógeðs-
legustu kúgunarskoðanir sé stein-
dauð, hafi nokkuru sinni lífsmark með
henni venð.
Manni hlýtur að blöskra, þegar hug-
anum er rent , yfir alla þá vitleysu,
sem borin hefir verið á borð fyrir ís-
lenzka alþýðu í þessari baráttu, sem
hófst á þingi 1897 og endar nú von-
andi farsællega í næsta mánuði.
En ekki er ófróðlegt að rifja upp
fyrir sér helztu fjarstæðurnar, sem
reynt hefir verið að beita til þess að
afstýra stjórnarbótinni.
Eraman af var ríkisráðsseta
íslandsráðgj afans aðalkjarninn
í mótbárunum.
Einhver fyrsta grýlan var sú, að vér
lögíestum ráðgjafann í ríkisráðinu,
ef vér færum að semja við hann áður
en honum yrði þaðan kipt. — |>eim,
sem því héldu fram, gleymdist með
öllu, að vér höfum verið að semja við
ráðgjafann um fjórðung aldar, svo að
ef unt er að Iögfesta hann í ríkisráð-
inu með samningum um landsmál, þá
er hann fyrir löngu lögfestur þar. —
|>etta skilur nú hvert mannsbarn á
landinu. Lögfestingin hefir um lang-
an tíma ekki verið nefnd á nafn.
Jafnhliða þessari lögfestingargrýlu
kom sú speki, &ð vér gætum ekkimeð
nokkuru lifandi móti lögsótt ráð-
g j a f a n n fyrir hæstarétti, ef hann
væri í ríkisráðinu, af því að engin
heimild væri til þess í grundvallarlög-
um Dana. — Alveg athugalaust gengu
mennirnir fram hjá því, að stjórnar-
skrá vor heimilar þá lögsókn, að
samkvæmt heuni er íslandsráðgjafinn
skipaður, að hún ein kveður á um
öll réttindi íslenzku þjóðarinnar and-
spænis honum og að grundvallarlög
Dana eru málinu gersamlega óviðkom-
andi. — Afdrif þessarar grýlu hafa
orðið hin sömu sem lögfestingarinnar.
Hún er álíka rík í hugum manna nú
eins og snjór sá, er lá á jörðunni
fyrir mörgum árum.
f>á var atkvæðagreiðslan í
ríkisráðinu ekki lítið áhyggjuefni
afturhaldssálunum um tíma. Öll
stjórnarbót átti að vera ónýt vegna
þessarar atkvæðagreiðslu. J>ví að
ekkert gagn væri að því, að ráðgjafinn
Jofaði alþingi fylgi sínu í áhugamál-
um þess. J>egar hann kæmi með þau
til ríkisráðsins, yrðu þau feld þar með
atkvæðagreiðslu. Og svo hefði hann
engin önnur ráð en að koma til næsta
þings og tjá því, að málin hefðu verið
feld fyrir sér með atkvæðagreiðslu. —
En þegar svo var farið að athuga
þessa röksemdafærslu, reyndust þeir
agnúar á henni, að þessi atkvæða-
greiðsla, sem mönnum stóð slíkur voða-
stuggur af, var engin til í ríkisráðinu,
að aldrei hafði komið til orða að láta
nokkurn mann annan en íslandsráð-
gjafa og konung fjalla neitt um nokk-
urt alíslenzkt mál í ríkisráðinu, og að
konungur getur ekki, samkvæmt stjórn-
arvenju Danmerkur og allra annara
landa, sem stjórnarskrá hafa, synjað
staðfestingar nokkurri stjórnarráðstöf-
un, sem hlutaðeigandi ráðgjafi mælir
með, án þess að víkja þeim ráðgjafa
tafarlaust frá völdum. Með öðrum
orðum: engin heil brú reyndist í þeirri
mótbáru, og nú reka menn upp hlát-
ur um þvert og endilangt landið, þeg-
ar á hana er minst — allir aðrir en
þeir, sem hana fluttu á sínum tíma;
þeir vilja sem minst láta á hana
minna8t.
Um tíma átti að vera loku skot-
i ð fyrir allar frekari umbætur á
stjórnarfarinu, svo framarlega sem
stjórnarbótinni yrði ekki hafnað. —
Nú sér hver heilvita maður jafn-auð-
sætt mál og það, að með því að koma
ráðgjafanum inn á þingið til samvinnu
og samninga eru margfalt meiri líkur
en ella fyrir því, að stjórnarskrár-
breytingum fengist framgengt, eins
og öllum öðrum breytíngum, sem þjóð
og þingi kynni að leika hugur á.
Enn settu nokkurir menn fyrir sig
um tíma valdfærsluna útúr
I a n d i n u. Einhver þokuslæðingur
frá þeim skýjum virðist enn vera að
sveima í hugum einstöku manna á
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
53. blað.
Austurlandi. En óhætt er að fullyrða,
að allur þorri manna á landinu hefir
fyrir löngu látið sér skiljast það, að
þegar verið er að koma ráðgjafanum
inn á þingið, undir áhrif alþingis,
neyða hann til þess að standa þar
fyrir máli sínu, þá er verið að færa
valdið inn ílandið, en ekki útúrþví.
J>á voru áhyggjurnar út af 61. gr.
stjórnarskrárinnar ekki neitt
smáræði á sínum tíma. í augum
ýmsra manna var þá kosturinn, sem
þjóðinni gefst á því að löðrunga
sjálfa sig með aukaþingskostnaði, þeg-
ar hún getur engum löðrungi komið
á stjórnina og engu um þokað fyrir
henni, álíka mikill dýrgripur eins
og það er nú í augum austfirzka
mannsins í Austra, að geta látið 5
menn svifta alþingi fjárveitingarvald-
inu! En áreiðanlega er nú mjög far-
ið að falla á þann dýrgrip í augum
þjóðarinnar.
Eina vonin afturhaldsliðsins er nú í
raun og veru orðin sú, að þjóðin láti
telja sér trú um, að hún sé svo gjör-
sneydd allri mannrænu og manndáð,
að hún geti ekki sent aðra menn á
þing en þá, er ofurselji velferðarmál
hennar í hendur stjórnarvaldsins, hve
nær sem ráðgjafinn eigi kost á að tala
við þá. Yitanlega léti þjóðin þarmeð
telja sér trú um, að hún ætti engan
rétt á sjálfstjórn, vegna þess, hvert
úrþvætti hún væri, og að forlög henn-
ar um ókomnar aldir geti ekki orðið
önnur en þau, »að lifa og deyja upp á
kongsins náð«.
Allar grýlurnar hafa verið rækilega
niður kveðnar, að þessari síðastnefndu
undanskildri. Hana getur enginnkveð-
ið niður nema þjóðin sjálf.
Og væntanlega gerir hún það í
næsta mánuði.
Alþýða smánuð.
J>akklátur er eg alþýðumanninum
sem ritar í 36. bl. Isafoldar: »AIþýða
smánuð«.
J>að eru ekki svo margir, sem taka
öllu rösklegar málstað okkar alþýðu-
mannanna, og sýna J>jóðólfsmanninum,
hver hann er í raun og veru.
En það hefir nú líka fokið í góð-
mennið í 30. bl. J>jóðólfs. Má þar
sem endranær sjá órækan vott um,
hvert happaverk við alþýðumennirnir
höfum unnið, er verið var að klekja
þessum manni gegn um skólann með
ölmusustyrk.
J>að er mjög líklegt, að þessi alþýðrn
maður hafi lagt sinn skerf til þess.
J>jóðólfur ber það líka með sér, að
ritstjóri hans, sem nú er, hefir ebki
til einkis bomist í skóla; t. d. er í
svari hans til »alþýðumannsins« þessi
smekklegu orð: »Ljósfælið leigutól*,
»skriðdýr, »myrkrapúki«, »atvinnuróg-
beri«.
Aumingja-alþýðumaðurinn, að verða
fyrir slíkum ósköpum, og eiga svo á