Ísafold - 08.09.1900, Blaðsíða 2

218
sera þingmenska bankastjórans og
ýmissa annara stjórnarbótarfjanda nú
er að drukna í. Hann fagnaði mjög út
af því, að hafa losnað undan fargi
benedizkunnar, og kannaðist við að
Btjórnartilboðið væri spor í rétta átt
og að það gæti orðið landinu að miklu
liði að þiggja það. En honum stóð
stuggur af því valdi, er ráðgjafinn gæti
haft á þingi, ef stjórnin mætti einsog
að undanförnu skipa helming efri
deildar. Samkvæmt því lagði hann þá
spurning fyrir þingmannaefnin, hvort
þau vildu styðja stjórnartilboðið með
þeim viðauka, að skipan efri deildar
verði breytt.
Jón Jensson lýsti yfir því, að stefna
sín í stjórnarskrármálinu væri óbreytt
frá því sem verið hefði. Hann vill
styðja allar verulegar umbætur á
stjórnartilboðinu, þar á meðal þá
breytingu, sem Jón Jak. mintist á.
En hann taldi ekki agnúann, sem J.
J. setti fyrir sig, svo hættulegan, að
hann vildi gera breyting á skipun
efri deildar að beinu skilyrði fyrir
Stjórnarbótinni; með þau miklu hlunn-
indi, er henní væru samfara, vildi
hann ekki tefla á tvær hættur.
Tryggvi Gunnarsson aftur á móti
vildi engar breytingar á stjórnarskránni
að sinni. Hann vildi ekki einu sinni
láta stjórnina staðfesta stjórnarskrár-
breyting, þó að þingið samþykti hana,
ef ekki væru s/4 hlutar þingmanna
henni samþykkir, eða að minsta kosti
2/3. Kvaðst hafa sjálfur fært það í
tal við Hörring, meðan hann hefði
verið Islandsráðgjafi, og hann verið á
sama máli. Auðheyrt var, að honum
þótti miklu meira um það vert, sem
þeir Hörring kæmu sér saman um, en
það sem meiri hluti þings og þjóðar
samþykti, samkvæmt tilboði stjórnar-
innar sjálfrar.
Jafnframt því sem hann er að segja
frá þessu makki sínu við íslándsráð-
gjafann um að synja væntanlegum
stjórnarskrárbreytingum staðfestingar,
fór haun mjög hörðum orðum um
þann »slettirekuskap« dr. Valtýs Guð-
mundssonar, að h a n n skyldi hafa
garst svo djarfur að eiga tal við ráð-
gjafann um stjórnarmál vort, fá hann
til að hætta. að neita öllum stjórnar-
bótarkröfum vorum, en koma í þess
stað með ákveðið stjórnarbótartilboð!
Fleira var í ræðum hans alveg ó-
trúlega fráleitt og óskiljanlegt, að gam-
all þingmaður skyldi geta látið það út
úr sér. Svo sem það, að oss lægi
ekkert á að fá stjórnarbót, með því
að stjórnarskráin, sem vér hefðum,
bannaði engum að róa, stunda smíðar
og reka aðra atvinnu — eins og nokk-
urt stjórnarfar í veröldinni, hve mikil
kúgun sem því er samfara og hve
mjög sem það stendur þjóðunum fyrir
þrifum, banni það. — Svo mikil var
fáfræðín um þetta stjórnartilboð, sem
hann var að andmæla, að hann hugði,
að í því stæðu einhver fyrirmæli um
samband vort við ríkisráðið, alt önnur
en í stjórnskrá þeirri, sem vór nú
höfum. Frumvarpið ætti að lögfesta
hann í ríkisráðinu!
Svo lét hann, sem hann vildi ólm-
ur fá stjórnarbót — einhvern tíma
síðar, þegar að kalla mætti öll þjóðin
væri orðin sammála um, hvernig hún
ætti að vera. En ekki fyr, ekki þó
einhver dálítill meiri hluti af þjóðinni
vildi fá hana. Og ófáanlegur var bann
til þess að láta þess getið, hverja
stjórnarbót hann sjálfur teldi æski-
lega. Auðvitað gat það ekki dulist
nokkrum heilvita manni á fundinum,
enda á það bent rækilega, að þetta
væri að vilja enga stjórnarbót. Eng-
inn maður er svo ákveðinn stjórnar-
bótarfjandmaður né svo eindreginn
afturhaldssinni, að hann beri á móti,
að rétt kunni að vera að gera ein-
hverjar breytingar á ókomnum tímum,
þegar sú gullöld er upp runnin, að
allir eru orðnir sáttir og sammála um
breytingarnar—sem vitanlega er dæma-
laust um stjórnar8krárbreyting ínokk-
uru landi.
Um smjörlíkistollinn urðu
nokkurar umræður. Bankastjórinn
taldi sér það til mikils lofs, að hann
hefði gert það fyrir hina fyrri kjós-
endur sína, Arnesinga, að vera m e ð
8mjörlíkistolIi. Nú kvaðst hann ætla
að verða m ó t i þ6Ím tolli, og var
auðheyrt, að hann bjóst þá ekki síður
við lofi fyrir það, að ætla sér að liðka
sannfæringuna til á þennan hátt eftir
vilja Beykjavíkur-kjósendanna.
I sambandi við þetta mál kvartaði
Hjálmar Sigurðsson undan þeirri til-
hneigíng, sem bankastjórinn hefði til
þess að bera fremur fyrir brjósti hags-
muni efnairanna en fátæklinga. þ>að
þótti bankastjóranum í meira lagi ó-
sanngjörn og fráíeit ásökun.
Auðsætt er, að hann hefir verið bú-
inn að gleyma ummælum sínum á síð-
asta þingi um þörfina á að f æ r a
niður vinnulaun manna við
sjóinn. Meðal annars til þess, að þau
skuli lækka, þessi gífurlegu laun, sem
hásetar hafi, útvegsmenn skuli neyð-
ast til að færa þau niður, vill hann
leggja toll á smjörlíkið (Alþt. B. 718).
Svo mikið ánugamál er honum þetta,
að hann áréttar það í jpvf.alman-
akinu fyrir næsta ár, sem prentað var
í sumar, vill þar ekki láta sitja við
kauplækkun hjá hásetum, heldur eink-
um færa niður kauphjá skipstjór-
u m og setur það einkum fyrir sig,
að skipaeigendum verði þetta mikla
kaupgjald »yfir megn, þegar fiskverðið
lækkar mjög og afli bregzt*.
Skiljanlega koma þessi ummæli sér
miður þægilega nú, þegar sannfæra
þaif skipstjóra og háseta um það, hví-
lík lífsnauðsyn þeim sé að koma
bankastjóranum á þing. En við því
verður ekki gert og ekki til neins að
vera að þræta fyrir þær skoðanir, sem
maðurinn hefir afdráttarlaust látið uppi
í nýprentuðum bókum.
Vegna þess, bve framorðið var, þeg-
ar bankamálið komst að, var ekk-
ert um það rætt, nema hvað þing-
mannsefnin svöruðu fyrirspurnum.
Jón Jensson kvaðst ekki hafa vilj-
að, að neítt frumvarp fæn frá síðasta
þingi um málið, af því að það hefði
ekki verið undirbúið né rannsakað til
fulls. KannaðÍ8t við það, að tilfinn-
anlegur peningaskortur hefði að und-
anförnu verið í landinu og ekki væri
ástæðulaust að ætla, að þær ráðstaf-
anir til að auka peningaforðann, sem
gerðar hefðu verið á síðasta þingi,
mundu reynast ónógar. Málið væri
nú væntanlegt frá stjórninni fyrir næsta
þing, og eftir þeirri reynslu, sem vér
hefðum af henn einmitt í bankaniál-
um, væru líkindi fcil þess, að vel yrði
unandi við tillögur hennar; því að fyr-
ir undirbúning hennar og tillögur hefði
Landsbankinn verið stofnaður, og hann
hefði gert þjóðinni mikið gagn. En
ekki kvaðst hann geta bundið atkvæði
sitt, á því stigi, sem málið væri nú,
áður en ksmnar væru fram þær rann-
sóknir, sem búist væri við að fram
mundu fara.
Aftur á móti lýsti bankastjórinn yf-
ir því afdráttarlaust, að hann væri
málinu andvígur. Kvaðst staðráðinn í
því, að greiða atkvæði móti því frum-
varpi, sem væntanlegt mundi vera frá
stjórninni. Hann hefði verið með
frumvarpinu, eins og það hefði verið
samþykt í neðri deild — sem öllum
mönnum vitanlega er tilhæfulaust —,
en nú mundi stjórnin ætla að fella
burt fyrirmælin um, að landssjóður ger-
ist hluthafi í bankanum, og fyrir þá
sök greiði hann atkvæði á móti mál-
inu á þingi. þrátt fyrír það, þótt
hann lýsti þannig yfir því, að hann
ætlaði að stemma stigu við eina fær-
inu, sem Islendingum hefir boðist á
því að fá næga peninga inn í landið,
tjáði hann sig, eins og nærri má geta,
afarbliðhollan því, að einhver peninga-
lind opnaðist. En hins láðist honum
að geta, á hvern hátt sú lind ætti
upp að lúkast, með þeirri stefnu, sem
hann hefir tekið í baukamálinu. Með
stofnun veðdeildarinnar taldi hann af-
dráttarlaust 1,200,000 kr. hafa bæzt
við peningaforða Landsbankans; og er
það til dæmis um, hve nákvæmlega
réttorður hann var í þessu máli.
I ritsímamálinu fórust Jóni
Jenssyni svo orð, sem hann teldi því
máli ráðið til lykta með fjárveitingum
þingsins og að við þau úrslit væri
sjálfsagt að una.
Aftur á móti var ekki annað að
heyra á bankastjóranum en hann
vildi skilyrðislaust taka aftur fjárveit-
inguna til landsíma, hætta alveg við
að hugsa um að leggja ritsíma hér um
land, en bíða eftir því að takast kunní
að senda skeyti símalaust — sem eng-
in líkindi eru til að verði um fyrir-
sjáanlegan tíma. Fjárveitinguna til
sæsímans virtist hann vilja láta standa
því að eins, að síminn yrði lagður í
sjó hingað til Beykjavíkur. Honum
er það með öðrum orðum áhugamál
að gera það alt ónýtt, sem nú er bú-
ið að vinna fcil þess að þoka áfram
þessu mikla nauðsynjamáli þjóðar
vorrar.
Samkvæmt því, sem ómótmælanlega
kom fram í ræðum bankastjórans á
þessum fundi, ber alt að sama brunni
fyrir honum eins og margsinnis hefir
verið tekið fram hér í blaðinu. Er-
indi hans á þing er að aftra öllum
helztu framfaramálum þjóðar vorrar,
fá þingið til, að
hafna stjórnarbót, þegar oss loksins
býðst hún;
hafna nægum peningaforða inn í
landið, þegar hann býðst oss loksins;
og
hafna ritsíma, ef vér skyldum nú
loksins innan skamms eiga kosc á
honum.
Nú sýnir það sig á miðvikudaginn,
hvort Bevkvíkingum leikur hugur á
að koma manni á þing í þeim erinda-
gjörðum.
Ht.iórnfræðileg' vísindamenska.
Vísindarit það um stjórnraál vort,
sera Jón Bjarnason emeritprestur hefir
samið, með tilstyrk Þorbjargar Sveins-
dóttur að sögn, er nú alprentað. En
til allrar óhamingju á sá fróðleikur að
líkindum ekki að birtast monnum fyi
en — eftir kosninguna hér. Einar
Benediktsson hefir sem só komist að
þeirri niðurstöðu, að berist þessi vísindi
út um bæinn, sé þar með fokið í öll
skjól fyrir bankastjóranum, að því er
kosningarhorfur snertir, og lagt blátt
bann fyrir, að nokkur maður fengi í
þau að hn/sast. Væntanlega verður
höf. samt ekki til æviloka meinað að
safna sór þeim 25-eyringum, sem ha,nn
í eftirmála eftir ritið mælist til að menn
verði svo »höfðinglyndir« að stinga að sér.
Höf. hefir áfr/jað máli sínu til banka-
stjórans sjálfs, en dómur var ekki upp
kveðinn, þegar sfðast fróttist. Gengið
er satnt að því vísu, að bankastjóranum
muni þykja vissara að draga útkomu
ritsins fram yfir þ. 12. þ. m. Og víst
er um það, að enn eru vísindi þessi
hulinn fjársjóður.
Skarlatssóttin
Tvö börn hafa enn veikst hér í bæn-
um í viðbóo, bæði um helgina sem
leið, annað á nýjum stað í Skugga-
hverfi, hitt í húsi, þar sem veikin
hafði gengið áður, í þingholtum; eru
þó 6—7 vikur síðan, er þar var sótt-
hreinsað eftir hana, enda að dómi hér-
aðslæknis miklu meiri líkur til að
þetta barn hafi fengið veikina úti, í
leik við Skuggahverfisbarnið t. d.
Börn þessi bæði voru þegar látin í
Framfarafólagshúsið, en heimilin sótt-
hreinsuð.
þessa viku hefir enginn veikst.
Nú eru að eins 12 sjúklingar í Fram-
farafélagshúsinu og losna 2 þeirra nú
um helgina; en enginn í heimahúsum
í þessu læknishéraði (Beykjavíkur).
Þjóðólíur, bankastj.
°g
smjörlíkisverksmiðjan.
ÞjóS. gerir sór mikið far um, að
sýna fram á, að smjörlíkisverksmiðja só
stór-nauðsynleg, og ber fyrir sig þau ó-
grynni, sem flytjist út af tólg og hrossa-
feiti árlega til útlanda.
Útflutt var af tólg á árunum 1895,
1896, 1897 og 1898 samtals 153,266 pd.,
en ekki eitt pd. af hrossafeiti, það
verða til jafnaðar á ári, þessi 4 ár, rúm
38 þús. pd. af tólg. En aðflutt voru á
þessum sömu 4 árum 531,743 pd. af
smjöri eða smjörlíki, eða til jafnaðar á
ári 132,937 pd.
Nú átti eftir frumvarpi því, sem lá
fyrir þinginu síðast, að gjalda 15 aura
toll af hverju aðfluttu pundi, og barð
ist bankastjórinn vasklega fyrir því.
Eftir því mundi tollurinn á smjör-
líkinu hafa numið 19,940 kr. 55 a. á ári.
Bankastjórinn vildi með öðrum orðum
leggja ncer 20 pús. króna skatt á
sjávarútveginn, til þess að svaraði kostn-
aði fyrir einhvern stórefnamanninn, t. d.
Vídalín, að koma hór upp smjörlíkis-
verksmiðju, sem gat notað að eins 38
þús. pd. á ári af hérlendu, óhœfilegu efni
t.il þess að búa til úr smjörlíki.
Allir hljóta að sjá, að hann gat ekki
haldið þessu fram til þess, að auka að
mun atvinnu í lar.dinu. Með venjuleg-
um vólum mundu svo sem 1—2 menn
búa þetta smjörlíki til á ári.
Tolhrr þessi gat því ekki verið annað
en gífurleg hlunnindi fyrir einn ein-
stakan mann, líkt og botnvörpu-Iand-
helgisveiðamálið og Batteríismálið, sem
hann var svo hlyntur.
Og svo fast sótti bankastj. þetta mál
á þinginu síðast, að honum farast þannig
orð í ræðu sinni B-deild þingtíðindanna
bls. 719 (leturbreytingin ekki höf.):
'»Eg sé því ekkert óeðlilegt við það,
að þeir, sem sjó stunda, verði að bera
dálítið meiri kostnað en áður, og lcaupa
margarínið dýrara............... Ef
útvegsbœndur þykjast ekki þola þenna
kostnað, þá liggur beint við, að þeir
setji niður kaupið við háset-
ana«-
Það er ekki lítil framsyni, sem þeir
hafa, þessir tollmálamenn, l’jóðólfsritstj.
og bankastjórinn, að vilja verja um 20
þús. kr. á ári til þess að búa til smjör-
líki úr 38 þús. pd. af tólg,— sem mundi
öll vera borðuð hér, ef henni væri dreift
hyggilega til sölu urn landið!!
Eftir því, sem bankastjóranum fórust
orð á fundinum, sem haldinn var á
laugardagskvöldið, virðist hann reyndar
nú horfinn frá smjörlíkistollinum, vegna
þess að ekki muni tiltök að koma hér
upp smjörlíkisverksmiðju. En má eg
spyrja; Hvað er treystandi á aðra eins
yfirlysing og þessa? í ræðu þeirri, sem
bankastjórinn hólt i smjörlíkistollsmálinu
á þingi, minnist hann ekki einu orði á
smjörlíkisverksmiðju. Hann vill þá
fyrir hvern mun fá tollinum framgengfc,
hvað sem verksmiðjunni líður.
í hverju skyni? í því skyni framar
öllu öðru, eftir því sem honum farasfc