Ísafold - 03.10.1900, Blaðsíða 2

542
*
Iagið svo ólíkfc því, sem vér höfðum
vanÍBt, og ekki sízt morgunverðurinn
úti undir berum himni, niðursoðin
matvæli, pylsa, ostur, öl og brenni-
vínsstaup, sem borðað var og drukkið
utan i brekku einni. Blessaðir hestarnir
bitu í makindum við hliðina á okkur.
Blóðið rann hratt í æðum vorum.
Reynt var að fylkja liði, en við það
varð að hætta; það var svo yndislegt,
að njóta frelsisins og vera í algerðri
samvinnu víð hestinn sinn. Auk þess
lék öllum mjög hugur á að fá að sjá
fúngvöll, og vér hertum okkur enn
betur en áður, þegar loksins fór að
glitra á hinn mikla gljáandi flöt á |>ing-
vallavatni. Há fjöll eru umhverfis
það, og á dökkleitum fjallaásunum eru
hér og þar snjóskaflar, sem aldrei
tekur upp. Hestarnir þráðu líka hag-
ana á f>ingvallasléttunni. Nú var
riðið í loftinu; við og við bar smá-
slys að höndum, en á svipstundu var
úr þeim bætt; og svo var aftur haldið
á stað. Allir mændu vonaraugum
eftir hinni nafnfrægu Almannagjá,
sem riðið er eftir ofan á sögustaðinn
f>ingvöll.
Sól var mjög farin að lækka á lofti,
þegar vér loksins komum að merki-
legustu gjánni, sem til er í veröldinni.
f>á varð það kraftaverk, eins og fyrir
eitthvert ósjálfrátt töfraafl, að jafnvel
áköfustu reiðgaparnir og þeir, sem
minst skynbragð báru á söguleg efni,
hægðu á sér, urðu hljóðir og létu
hestana fara fót fyrirfót. Mennvissu
ekki afhestunum sínum eða neinu öðru
og á leiðinni eftir hinni löngu djúpu
gjá, ofan af hrjóstugri hraunsléttunni,
fanst þeim þeir vera að fara inn um
hlið að auðum helgidómi, þar sem
hver blettur bar vitni um leynd öfl
náttúrunnar og geymdi í skauti sínu
þúsund ára gömul afreksverk og æfin-
týri. Stórir svartir hrafnar flögrnðu
uppi yfir oss og áttu góðan þátt í að
flytja huga vorn aftur í heiðnar aldir,
þegar Óðinn drotnaði. Að undanteknu
garginu í þeim var alt hljótt um-
hverfis oss, nema hvað diramur foss-
niður heyrðist álengdar.
En maðurinn lifir ekki á andanum
einum og innan skamms vorum við
seztir að borðum í *Valhöll«, og farn-
ir að gæða oss á gullfallegum og afar-
stórum silungum, nýveiddum. Fáum
stundum síðar vorum vér allir sofn-
aðir sætt og rótt, sumir f rúmunum
í »Valhöll«, aðrir í dúnsængunum á
prestsetrinu og enn aðrir í heyi á
jörðunni inni í tjöJdum vorum.
Daginn eftir fengu hestarnir að
hvílt. sig. Prófessor Finnur Jóns-
s o n var vor andlegi »fylgdarmaður«
og undir forustu hans reikum vér nú
um |>ingvöll — forum Romanum
íslendinga, en að minsta kosti að einu
leyti tilkomumeiri en rómverski stað-
urinn; því að aldur hraunflákanna,
sem vér göngum á, veggjanna miklu,
sem Jpingvöllur er girtur ásamt tóftun-
unum eftir «búðirnar« frægu og
djúpi gjánna, sem fullar eru af vatni
og með dásamlega fögrum litbreyt-
iugum, — hann er ekki mældur á
mælikvarða aldanna, heldur er þetta
alt fram komið af afarmiklum eld-
f jalla-u ubrotum, mörg þúsund ára
gömlum. Örðugt er að segja um,
hvort oss hefir meira þótt um vert
hinar sögulegu endurminningar, sem
prófessor F. J. rakti sunduríyrir oss,
jafnframt því sem hann benti á stað-
ina, þar sem atburðirnir höfðu gerst,
eða árangurinn af þeim byltingum
náttúrunnar, sem hér höfðu fram
fárið. Afleiðingarnar eru hér svo auð-
sæjar, að stundum fanst oss sem
hamrarnir mundu á næsta augnabliki
klofna undir fótum vorura. Hvað
sem um það er, þá varð sá dagur oss ó-
gleymanlegur. Og þegar prófessor F.
J. stóð í flakandi reiðkápu, eins og
lögsögumaður frá þeim tíma, á forna
alþmgisstaðnum, Lögbergi, miklu
hærra en vér allir hinir — eins og
siður var í fornöld — og talaði fyrst
rólega og smátt og smátt meira og
meira hugfanginn um gullöld Islands,
þá fekk lotningin vald yfir oss öllum
ásamt honum.
Vér tókum ofan höfuðfötin og rödd
í brjósti voru hvíslaði að oss : »S á
Btaður, sem þú stendur á, er
h e i 1 a g u r«.
fprjár ógleymanlegar endurminningar
komum vér með úr ferðinni upp að Gull-
fossi. Leið vorlá ekki nemaþrjár mílur frá
hinum ægilega L a n g j ö k 1 i, glamp-
andi í allri sinni geisladýrð bak við
Jarlhetturnar svartar ogbrattar; — svo
er hið eínkennilega íslenzka ferðalag
yfir Tungufljót, sem var alls ekki
hættulaust; vatnið fer fram hjá oss
með járnbrautarhraða og er neðan á
síður á hestunum, sem özla á-
fram með miklum erfiðismunum; —
og svo loks ekki sízt fossinn fagri
(Gullfoss); vér reynum ekki að lýsa
þeirri mikilfenglegu dýrð, sem þar er
fyrir augum. Enginn foss í Norður-
álfu getur jafnast við hann.
Með klökkum hug hurfum vér frá
Gullfossi og héldum aftur á leið til
Geysis. Nú vornm vér komnir alla
leið og ekkert n ý 11 gat nú hrifið
huga vorn. Vér vorum komnir á
heimieiðina.
Meiri furðu þótti oss það gegna en
frá verði sagt, er vér griltum í söðl-
aða hesta á beit gegn um regnúðann
og mannfjölda mikinn, þar á meðal
mikið af kvenfólki; þá áttum vér enn
eftir til Reykjavíkur bvo mílum skifti.
þetta voru vinir vorir frá Reykjavík, er
höfðu boðið veðrínu birginn og lagt á
stað til þess að fagna oss og fylgja
oss síðasta spottann, sem vér vorum
á hestbaki, eins og fyrsta spottann.
Nú voru þeir meira að segja enn fleiri
en áður, svo vér urðum nú samtals
um 300 karlar og konur á hestbaki
— og mátti sannarlega sjá raannaferð,
er vér héldum ofan í bæinn. Fögnuð-
ur óumræðilega hjartanlegur með hvor-
umtveggja yfir að hittast aftur. Auk
þess var komið á móti okkur með vín
og fleira til hressingar, svo að í rign-
ingunni voru ræður haldnar og sung-
in dönsk og íslenzk þjóðkvæði. |>ví
næst var kveðið upp með, að stúdent-
ar í Reykjavík hefðu fyrir búið oss
dausleik sama kvöldið, og þá var enn
lagt upp. í síðasta sinn fórum vér
nú á bak hestum vorum, sem oss var
öllum farið að þykja svo vænt um,
og nú var riðið í loftinu ofan til bæj-
arins. íslenzka kvenfólkið sat ljóm-
andi fallega á hestbaki, með svomikl-
um unaðsþokka og lipurð, að flestar
danskar konur mundu líta slíkt öfund-
araugum, þær er annars kunna að
sitja á hestbaki.
Skamt fyrir ofan Reykjavík stóðu
þeir við, sem á undan voru, og fylktu
lifii komum við svo inn á götur bæj-
arins, sem voru fánum skreyttar. f>að
var sannarleg sigurför. Vasaklútum
veifað, höttum hampað, húrra hrópað
og kvæði sungin! Svo kvöddum við
fylgdarmenn vora með þakklæti og
klöppuðum hestunum í síðasta sinn.
Og þegar vér vorum aftur komnir inn
1 stofurnar hjá þeim, er vór gistum
hjá, þá fanst osb vér vera komnir
heim til sjálfra vor. Einkennilega
þægilegt var það, að vera einni klukku-
stund síðar búinn að þvo sér vel og
kominn í hrein og þur föt. Margir
af oss höfðu um 6 sólarhringa alls
ekki farið úr fötunum, og öllum var
088 orðið svo tamt að lifa náttúrulíf-
inu, að vér vorum hræddir um, að oss
mundi veita ofurlítið örðugt að verða
»sívilíseraðir« menn af nýju. Breyt-
ingin gekk þó greiðara en vér böfðum
búist við, og mesta furðan var það,
að vér fundum svo lítið til þreytu eft-
ir ferðavolkið, að vér dönsuðum við
stúlkurnar langt fram á nótt með svo
mikilli þrautseigju, að það gekk jafn-
vel fram af þ e i m .
Um landbúnað.
Eftir
S i g u r ð búfræðing Sigurðsson,
frá DraflastöSum.
II.
Torfi Bjarnason hefir ritað f And-
vara (X 148—215) mjög fróðlega grein
um áburð. Hann telur áburðinn
meira virði en hér er gjört.
Hér á landi gengur áburður sjaldan
kaupum og sölum; engar tilraunir hafa
verið gjörðar, sem hægt sé að byggja
á, um verðgildi áburðarins; og meðan
svo er ástatt er eigi heldur hægt að
segja um það með vissu, hvers virði
hann er. Eg hefi sett verðið svo lágt,
að tölur þær, sem eg hefi komið með,
munu öllu heldur vera of lágar en há-
ar. þetta hefi eg gjört til þess, að
vera viss um að gjöra eigi of mikið úr
tjóni því, sem stafar af slæmri hirð-
ingu áburðarins.
Eftir því, sem að framan segir, verð-
ur þá tjón það, sem stafar af illri
hirðing á áburði vorum, um 190,000
krónur árlega. Hér er þó að engu
metið, hve hægt væri að fráthleiða af
öðrum áburði í landinu, en það er
hægast í sjávarsveitum, þar sera safna
mætti afarmiklum áburði af fiskiúr-
gangi og þara, sem er mjög góður
áburður, en því miður óvíða notaður.
Hirðing áburðarins tekur mjög litl-
um bótum, enda styður landsstjórnin
ekkert að því. þinginu hefir gleymst
að ákveða í skilyrðum hinnar þörfu
fjárveitÍDgar sinnar til búnaðarfélag-
anna, að láta telja áburðarhús í skýrsl-
unum. Bændur mættu því ætla, að
þau væri gagnslítil, og að eigi svaraði
kostnaðí að hafa þau, eða að vauda
meðferð áburðarins, í samanburði við
aðrar jarðabætur. En fátt er meira
um vert fyrir bændur en að hirða
vel áburð sinn, því að það er hyrn-
ÍDgarsteinn undir velmegun þeirra.
II.
Grasræktin hefir tekið tölu-
verðum framförum hin síðari árin, enda
hefir land88tjórnin stutt að því, með
því að þingið hefir veitfc búnaðarfélög-
unum styrk nokkurn til þess að vinna
ýmsar jarðabætur, sem miða í þá átt,
að auka grasræktina. J>etta hefir og
hepnast; menn eru farnir að slétta tún
meita en áður. Eftir skýrslum bún-
aðarfélaganna, voru siéttaðar árið 1893
um 253 vallardagsláttur á landinu, en
árið 1897 nál. 424 vallardagsláttur, og
má þetta heita allgóð framför.
Ymislegt fleira hefir verið unnið til
að bæta grasræktina, t. d. gerðir varn-
argarðar, flóðgarðar, skurðir og lokræsi
o. fl. En þrátt fyrir alt þetta verður
þó eigi annað Bagt en að vér kunn-
um mjög lítið til grasræktar enn.
Aðferð sú, sem flestir hafa til að
slétta, er mjög seinleg og dýr. Vér
þyrftum að læra að plægja og herfa
jörð vora og sá svo grasfræi, sem gæti
sprottið hér á landi. f>essi aðferð
myndi verða miklu ódýrari en að rista
ofan af og til hennar mætti nota
hestsafl, sem hjá oss er miklu ódýr-
ara en mannsaflið. Vér ættum eink-
um að leggja áherzln á það, að stunda
grasræktina með alúð og reyna að
gera umbætur á henni. Er það gleði-
legt að síðasta þing virðist hafa haft
vakandi auga á þessu. Fyrst með
því að veita fé til búnaðarfélaganna,
eins og að undanförnu, og í öðru lagi
veitti það styrk til að rannsaka fóð-
ur og beitarjurtir landsins, sem er
mjög nauðsynlegt verk, ef því verð-
ur haldið áfram. 1 þriðja lagi veitti
þingið styrk til gróðrartilrauna. En
eg veit eigi, hvernig það hefir hugs-
að sér fyrirkomulag þeirra, svo að
eg leiði hjá mér að tala um það nú.
III.
Garðrækt hefir töluvert aukist
á síðari árum. í Stjórnartíðindunum
er talið þannig:
1850—59, 366 þús. □ faðmar í kál-
görðum á öllu landinu.
1876—80, 265 þús. □ faðmar.
1886—90, 384 þús. □ faðmar.
1897, 672 þús. □ faðmar.
Garðræktin er mest í Suðuramtinu.
í>ar er rúm 496 þús. □ faðmar rækt-
að í görðum; en miklu minna í hinum
ömtunum. Garðræktin ætti að verða
miklu almennari en hún er nú. Vér
ættum að geta aflað þeirra garðávaxta,
sem vér þörfnumst, en árið 1897 hefir
verið flutt til landsins 4646 tunnur af
jarðeplum, sem hafa kostað 36,657 kr.
Sama ár hefir verið aflað í landinu
11,951 tunnu af jarðeplum, en 9480
tunna af rófum, sem er samanlagt
21,431 tunna og verður þá af jarð-
eplum og rófum tæp 2,5 skeppur á
mann. Til samanburðar má geta þess,
að í Noregi er árlega etið að meðal-
tah á manD 288 pund af jarðeplum
og 21 pund af rófum og öðru kálmeti
(sbr. A. Helland: Hvad vi spise
i Norge, og Hvad der spises i Paris,
bls. 57). Af þessu sést, að það á
nokkuð langt í land, að vér öflum
eins mikils af jarðeplum og rófum og
þörf er á. það er þó enginn efi á, að
vér getum aflað oss þess sjálfir. f>að
eru mörg dæmi þess, að hér hefir
fengist eins mikil uppskera af jarð-
eplum og rófum af jafnstóru svæði og
í Noregi. í hinum harðindasamari
sveitum ættu menn einkum að leggja
meiri stund á rófnaræktina. f>ví að
það er víst, að rófur geta þrifist um
Iand alt, hvernig sem árar, ef rétt er
að farið.
það er mikið rnein að því á Norð-
urlandi, hve lítil stund er Iögð á garð-
yrkju víðast hvar. Dæmin sýna þó,
að hún getur orðið þar að miklu gagni.
|>arf eigi annað en benda á garðana á
Akureyri, og gæti víðar sprottið engu
síður en þar. í Axarfirði befir garð-
yrkjan hepnast vel á nokkurum bæjum,
þar sem hún hefir verið stunduð. Á
nokkrum stöðum er jarðhiti, og er þar
einkarvel fallið til jarðeplaræktar, sem
aldrei þarf að bregðast, t. d. í kring-
um hverína I Reykjahverfi í þ>ingeyj-
arsýslu, þar eru góð garðstæði, og
myndi engin galdur að búa svo um
að 1000 tunnur af jarðeplum fengjust
þar árlega. Við Reykhúsalaug í Eyja-
firði eru og góð garðstæði, og svo
mun vera víðar
f>ar sem svo hagar til, að hægt er
að búa til stóia garða, þar sem jarð-
hiti er, ættu bændur að gera félög
með sér til þess að koma þessu í
framkvæmd.
IV.
Nautpeningsræktin er ein
af máttarstoðum búnaðarins. Árið
1897 voru 15,857 kýr og kelfdar kvíg-
ur á íslandi. í Stjórnartfð. er hver
kýr virt á 100 krónur og verður þá