Ísafold - 27.10.1900, Page 1

Kemur ut ýmist einu sinm eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgeíanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXYII. árg.
Keykjavík laugardaginn 27. okt 1900.
66. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTEDS
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
i. 0. 0. F. 82II28V2- H.
Forngripasafnið opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundn lengnr (til kl. 3)
md., mvd. og Id. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjnd.
og föstnd. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjnd. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11 — 1.
Bankavaxtabréf
þau, hljóöandi á 1000 kr.,
500 kr. og 100 krv sem gef-
in hafa verið út samkvæmt
lögum 12. janúar 1900. um
stofnun veðdeildar við
Landsbankann í Reykjavík,
fást keypt á afgreiðslustofu
hankans. Ársvextir af verð-
bréfum þessum eru 4^2 a f
hundraði.
Landsbankinn 26. októbei 1900.
Tryggvi Gurmarsson.
A, xyx xtx. .xfx. .xfx. xfx xfx, xfx ,xtx, xfx, .xfx, ,xf>- ,xfX,
xix' xíx xix' ■ v'' xjx' Xjv’ ■ iriv' ‘xiv' 'xjx 'XfX x+v ■■ r|x' 'xíx
Bækur
Þjóðvinafélagsins.
An(lvarl. Tnttngasta og fimta ár.
Almanak hins islenzka Þjóðvinafélags
1901.
I»jóðmenniiiKarsaga Norðurálfunn-
ar. Frásögur handa alþýðufólki. Ritað
á íslenzku hefir Olafur Olafsson, prest-
nr að Arnarbæli. Fyrsta hefti.
Andvari byrjar á mynd af Bene-
dikt Sveinssyni og æfiá-
g r i p i eftir Hannes |>orsteinsson.
Ritnefnd Andvara lýsir yfir því í
athugasemd, að hún hafi talið »sjálf-
gefið, að um Benedikt heitin Sveins-
son ritaði maður, er honum stóð
nærri í skoðunum«, en að hún beri
engan veg eða vanda afj æfisögunni*.
Með því að slíkur varnagli hefir al-
drei verið sleginn áður í Andvara, virð-
ist svo sem nefndinni hafi fundist
þessi ævisaga nokkuð varhugaverð.
Enda er og allmikill vafi á því,
hvort minning hins látna þingmanns
er gjörður nokkur greiði með öllu því
líkræðulofi, sem þar er á hann borið,
án þess að heita megi, að nokkur-
staðar votti fyrir djúpsettari skilningi
á manninum og málefnum þeim, er
hann hélt fram, en hjá barni, sem
þylur kverið sitfc upp orðrétt utan-
bókar.
Óneitanlega virðist þó svo, sem ævi-
ferill Ben. heitins Sveinssonar ætti að
verða hverjnm þeim, sem um hann
fer að rita, tilefni til nokkurra vóiga-
meirihugleiðinga en lofgjörðar-stóryrða.
Og því einlægari sem ræktarsemin er
við hinn látna því ríkari ætti hvötin
að vera til þess að gera einhverja
sæmilega grein fyrir þeim sífelda ósigri,
sem auðkennir lífsstarf hans.
|>ví að saga Ben. Sveinssonar er
ekki annað en saga af sffeldum ósigri,
að því er afskifti hans af landsmálum
snerti, éftir því sem Andvarahöfund-
urinn segir hana.
Hann telur þessi aðal-áhugamál
hans: stjórnarbótarmálið, lagaskóla- og
háskólamálið, búsetu fastakaupmanna
og Btofnun ullarverksmiðju.
Allir vita, hvernig um þessi mál
hefir farið. í stjórnarskrármálinu
stóð hann að lokum að kalla má einn
uppi á þinginu með sínar skoðanir,
svo að ekki gat komið til nokkurra
mála fyrir hann að halda fram sinni
stefnu í því máli, á tveimur síðustu
þingum. Og út um landið er trúin á
þá stefnu sýnilega að engu orðin. Alt
það, sem stjórnarbótarmáli voru hefir
þokað áfram á síðustu árum, allar
þær vonir, sem glæðst hafa um að
því verði ráðið sómasamlega til lykta,
og allur sá skilningur á því, sem
vaknað hefir meðal þjóðarinnar — alt
hefir það orðið, ekki með aðstoð og
fylgi, heldur þrátt fyrir megnustu
mót8pyrnu þessa látna þingmanns,
sem um nokkur ár var talinn aðal-
leiðtogi þeirra manna, er þrá umbæt-
ur á stjórnarfari voru.
Alda sú, er hann vakti f háskóla-
málinu, hefir hjaðnað niður og er orð-
in sléttasta ládeyða. Úr málinu um
búsetu fastskaupmanna hefir ekkert
orðið, enda andvana fætt; því að aldr-
ei hefir tekist og óhugsandi er að
nokkuru sinni takist að umskapa og
endurbæta verzlunarástand nokkurs
lands með ófrelsislöggjöf um heimilis
fang manna. Og um ullarverksmiðju-
málið er það að segja, hvernig sem á
því hefir staðið, að þá fyrst var farið
að sinna því, er annar maður varð til
þess að bera það fram.
B. S. skorti ekki audlega atgervi,
né heldur áhuga á landsmálum. En
hann brast gæfu til þess að láta þá
atgervi og þann áhuga verða að nokk-
uru verulegu gagni fyrir þjóð vora.
Verði nokkur til að rita um B. S.
það, er nokkuð só í varið, þá hlýtur
það að verða aðalefnið að gera grein
fyrir þessu rauna-atriði.
Auk þess, sem nauðalítið er á ævi-
sögu þessari að græða, frá ’hverju
sjónarmiði sem á hana er litið, þá
eru í henni mjög furðulegar staðhæf-
ingar.
Ein er sú, hvernig á því hafi stað-
ið, að B. S. gekk af þingfundi 1875 í
fjárkláðamálinu með flokk manna,
þegar ræða var um að senda ávarp
til konungs um að setjaþriggja manna
nefnd til að sjá um útrýmingu fjár-
kláðans. f>að á hann að hafa gert
»til að venja löggjafarþingið á að
skoða sig öðruvísi og rétthærra enráð-
gefandi þingin áður, sem ávalt voru
að senda þessar blessaðar, allra auð-
mjúklegustu bænarskrár til konungs*.
Gallarnir á þessari frásögn erutveir.
Annar er sá, að enginn flugufót-
ur er fyrir henni. B. S. gerði hvað
eftir annað grein fyrir því, hvað hann
fyndi þessu máli til foráttu, og mint-
ist ekki á það með einu orði, sem
Andvarahöfundurinn segir, að fyrir
honum hafi vakað.
Hinn gallinn á frásögninni er sá,
að það er ekkert vit í henni. f>ví að
B. S. hefði aldrei getað til hugar
komið að koma inn virðingu hjá þing-
inu fyrir sjálfu sér, koma því í skiln-
ing um, að það sé »rétthærra« en það
hafi meðvitund um, með því að af-
stýra því með valdi, að það gæti gert
þær ráðstafanir, er það vildi gera.
Onnur kynja-staðhæfing höf. er sú,
að óhætt só að fullyrða, að B. S.
hefði orðið hlutafélagsbankamálinu
andvígur, ef honum hefði orðið leugra
lífs auðið. Hann flytur málið inn á
þing, meðan allur þorri þingmanna er
því andvígur, lítur á það tortrygnis-
augum. Að flutningsmaður hefði svo
að sjálfsögðu snúist gegn því, þegar
búið var að sannfæra alt þingið um
nauðsyn þess, það er í meira lagi
hæpin fullyrðing, svo að ekki sé of
djúpt tekið f árinni. Hún kann að
sóma sér nokkurn veginn í f>jóðólfi;
en í Andvara er hún ekki boðleg.
Næsta ritgerðin er skýrsla Bjarna
Sæmundssonar til landshöfðingja um
fiskirannsóknir hans 1899.
Hann skýrir þar frá fiskiveiðum í
Vestmanneyjum og ritar all-langt
mál og fróðlegt um botnvörpuveiðar
og reknetaveiðar o. fl. f>á er ritgerð
Halldórs Jónssonar um H 1 u t a f ó-
lagsbankann, sem áður hefir
verið allmikið ritað um í ísafold. —
Jóhann Halldórsson, orðlögð refaskytta,
sem drepið hefir 700 refi, en nú er
blindur orðinn, ritar um r e f a v e i ð-
ar. — Sigurður Sigurðsson frá Drafla-
stöðum skrifar rækilega um s k ó g-
anaíFnjóskadal að fornu og
nýju. — Og svo rekur Sigurður Thor-
oddsen mannvirkjafræðingur lestina
með alþýðufyrirlestur u m v e g i
og brýnir fyrir þingi og þjóð að halda
áfram að leggja akvegina.
í Almanakinu er ýmis konar hand-
hægur fróðleikur, eins og að undan-
förnu. J(ón) Ó(lafsson) ritar um tvo
helztu Ieiðtoga Búa: Kriiger forseta
og Joubert hershöfðingja. Árbækurn-
ar eru sams konar og áður; mættu
vera miklu styttri, einkum hin út-
lenda. Svo er allmikið af skýrslum:
um sparisjóði, verð á útlendum pen.
ingum, þúfnasléttun, verðlagsskrár,
sjávarhita, þilskipaafla og þilskipaeign.
Við þessar skýrslur hefir formaður
félagsins, Tryggvi Gunnarsson banka-
stjóri, samið nokkurar athugasemdir,
og eru þar ýmsar góðar bendingar.
Meðal þeirra verður þó ekki talin
8Ú endemis-tillaga, sem höf. hefir
jafnframt verið með á þingi, og all-
miklar umræður vakti hérum kosninga-
leytið, að færa niður kaup skipstjóra
og háseta á þilskipum í því skyni,
að þilskipaútvegurinn skuli ekki verða
jafn-örðugur keppinautur fyrir land-
búnaðinn og hann nú er. Vegurinn
til þess að hjálpa landbúnaðinum
hlýtur að vera Bá, að efla hann sjálf-
an — meðal annars með því, að gera
bændum kost á nægum peningum,
stuðla að því, að þeir leggi stund á
að framleiða þær vörur, sem mark-
aður er fyrir í útlöndum, kenna þeim
að gera þær vörur svo úr garði, að
þær séu útgengilegar og útvega þeim
markað fyrir þær, að svo miklu leyti
sem þörf er á og kostur er á — en
ekki hinn, að hnekkja þeim ágóða,
sem fátækir menn geta haft af hinum
atvinnuveginum.
Eiríkur Briem prestaskólakennari
hefir skrifað stutta en góða grein um
breytingarnar, sem orðið hafa hér á
landi á 19. öldinni. — Og fleira er í
Almanakinu, sem er vel þess vert að
það sé lesið.
þjóðmenningarsagan verður sjálf-
sagt kærkominn gestur hjá mörgum
fróðleiksfúsum mönnum. Hún er dreg-
in .saman úr danskri bók, er getið
hefir sér mikla hylli, eftir Gustav
Baug. Fjörug er hún og skemtileg.
En mikið mein er, að ekki skuli vera
í henni myndir; fyrir bragðið hlýtur
að verða miklu minna gagn að henni
en ella hefði orðið. Félaginu hefir
sjálfsagt verið ókleift fyrir kostnaðar
sakir, að hafa myndirnar í bókinni.
Stefnufestan afvelta.
í 45. tölubl. |>jóðólfs víkur ritstjór-
inn nokkurum orðum að framkomu
minni á kjörfundi Árnesinga. Hann
segist að vísu ekki vilja »upp kveða
áfellisdóm yfir henui«, en ber mér að
eins á brýn »furðulega vanstillingu«,
»ósnyrtilegar og ókennimannlegar sam-
líkingarc og »ótilhlýðileg orð um heima-
stjórnarstefnuna«. f>etta finst mér nú
raunar vera eitthvað í þá átt, að geta
kallast áfellisdómur; það eru að eins
dómsástæðurnar, sem vantar; mér finst
fara betur, að láta þær líka sjást, og
því vil eg setja hér orðin, sem að
minni vitund voru þau einu orð mín
á kjörfundinum, er hafa getað gefið
ritstjóranum tilefni til ummæla þeirra
um mig, sem að ofan eru rituð. Ann-
ars kynni einhvorjum að detta í hug,
að ritstjórinn væri ekki alveg óhlut-
drægur dómari um þatta efni, þar sem
við vorum andstæðingar á fundinum.
Til skýringar verð eg að geta þess, að
bæði á kjörfundinum og áður f f>jóð-
ólfi hafði mér verið brugðið um skoð-
anaskifti og stefnuleysi, og þeim brigzl-
um svaraði eg með þessum órðum:
»Ef þeir kalla það hringlanda
skap og skoðanaskifti, að eg fylgdi áð-
ur í stjórnarskrármálinu frumvarpi
Benedikts Sveinssonar, en nú þessu,
sem kent er við Valtý Guðmundsson,
þá svara eg því svo: f>að vita þeir
og allir menn aðrir, að breyttar kring-
umstæður geta gjört stefnubreytingu
— ekki að eins afsakanlega — held-
ur beinlínis nauðsynlega og sjálfsagða.
f>að vita þeir líka — og allir þeir,
sem nokkuð vita um stjórnmál lands-
ins — að horfurnar í stjórnarskrár-
málinu hafa stórum breyzt á síðustu
árum bæði af þjóðarinnar hálfu og
Btjórnarinnar. Af þjóðarinnar hálfu