Ísafold - 24.11.1900, Blaðsíða 2

r
284
Nokkur orð
nm búnað Islands.
Eftir
Pál Brievi.
III.
£g hefi þegar farið Dokkurum orð-
um um, hver nauðsyn beri til að vernda
búnaðinn fyrir öllu því illu, er sið-
menningu fylgir og samskiftum við
aðrar þjóðir. Bn nú skulum vér ræða
um, hvernig íslendingar eigi að færa
sér siðmenninguna réttilega í nyt, og
verður þá fyrst að athuga þekking-
una; því að þekkingin er valf.
•Blindur er bóklaus maður«, segir
máltækið. Bf íslendinga vantar bók-
lega þekkingu, þá eru þeir eins ósjálf-
bjarga og blindir menn. þ>ó að þeir
séu ekki líkamlega blindir, þá eru
þeir audlega blindir, og þeir sem þekkja,
hversu skaðvænlegt það er, að vera
líkamlega blindur, ættu að gera sér í
hugarlund, að það er ekki betra að
vera andlega blindur, og að það er
erfitt að leiða blindan lýð. |>að
varðar mest til allra orða, að undir-
staðan rétt sé fundin. En undirstað-
an verður eigi fundin nema með þekk-
ingu.
Yér skulum nú bera dálítið saman,
hvað gert er til að efla búnaðarþekk-
ingu hér á landi og hjá samþegnura
vorum í Danmörku.
Skulum vér athuga hin helztu fjár-
framlög í Danmörku, eins og þau eru
f fjárlögunum fyrir fjárhagsárið 1900—
1901. í lögunum er veitt fyrir árið:
1. Til landbúnaðarhá-
skólans ...... í. ... kr. 342,321
2. Til landbúnaðarskóla
og lýðháskóla ...... — 321,500
3. Til fyrirlestra í biinað-
arfélögum um búnað-
armálefni ............. — 6,000
4. Til mjólkurfræðslu — 18,000
5. Til búnaðarkenslu
handa húsmönnum — 2,000
6. Til landbúnaðarráðu-
nauta.................. — 51,182
7. Til gróðrartilrauna og
ráðunauta þar ......... — 63,415
8. Til ráðunauts í efna-
fræði.................. — 3,000
9. Til smjörsýninga ... — 36,000
10. Til sýningar í Óðiní-
vé (helmingur) ........ — 50,000
11. Til annarra sýninga — 241,000
12. Til að gefa út ættar-
tölubækur búfjár ... — 10,000
13. Til iíffærafræðslu-
stöðvar (biologisk sta-
tioD) ................. — 24,382
Kr. 1,168,800
í raun réttri er veitt talsvert meira
til búnaðarfræðslu í Danmörku; en
það er samtvinnað öðrum fjárveiting-
um. Bg verð að ætla, að þessar fjár-
hæðir séu svo miklar, að fjárfram-
lögin séu að minsta kosti 100—200 þús.
kr., og kemur þá í Danmörku kr.
1,20 á hvern þann mann, er lifir á
búnaði (landbúuaði og fiskiveiðum).
Hér á landi er veitt til fræðslu í
búnaði samkvæmt fjárlögunum fyrir
1900 og 1901 um árið 1900:
1. Til búnaðarskóla.. kr. 10,000
2. Til mjólkurfræðslu ... — 2,000
3. Til gróðrartilrauna ... — 2,000
4. Til búnaðarrits ....... — 240
5. Styrkur til dýralækn-
inganáms .............. — 1,^00
6. Styrkur til búnaðar-
náms .................. — 500
7. Til fiskiveiðarannsókna — 800
8. Til rannsókna á fóður-
jurtum............... — 1,000
Kr. 17,740
Hér á landi koma því á hvern
þann, er á búnaði lifir, tæpir 30 aur-
ar. Bf fjárframlögin væru eins og í
Danmörku, þá ættu þau að vera 72
þús. kr. Ef þessi fjárhæð væri lögð
til búnaðarfræðslu hér á landi, þá
væri eitthvað hægt að gera í þessu
efni.
Vel getur verið, að ýmsum þyki
þetta of mikil fjárframlög; en það er
þá sama sem að halda því fram, að
búnaður hér á landi eigi og hljóti að
standa íT lægra stigi en hjá sam-
þegnum vorum í Danmörku. En
hvers vegna eigum vér að vera hinir
aumustu þegnar í hinu danska ríki
að undanskildum Eskimóum? Og getur
nokkur ipaður búist við því, að vér
getum lyft atvinnuvegum þessa lands
á hærra sig, ef vér viljum ekki taka
á oss viðlíka byrðar að tiltölu eins og
samþegnar vonr? Vér verðum ein-
hvern tíma að læra að skilja það, að
vér getum ekki fundið nýjar siðmenn-
ingarleiðir. Vér getum ekki farið
neinar aðrar leiðir en hinn þrönga
og bratta stfg, sem samþegnar vorir
hafa farið á undan oss.
Danir leggja til búnaðarfræðslu
meira en eina miljón kr. En getur
nokkur maður ímyndað sér, að vér
þurfum tiltölulega minna? |>að vita
þó allir, að smábúskapur er tiltölu-
lega dýrari en stórbúskapur.
Pétur Jónsson, alþingismaður á
Gautlöndum, hefir sagt mér frá því,
að hann hafi í vetur átt tal við vin
okkar íslendinga, P. Fejlberg í Sö-
borg, um búnað DaDa, og spurt hann
um það, hver væri ástæðan til þess,
að Danir væru komnir á jafnhátt
stig í búnaði. Fejlberg svaraði því
þannig: »|>að eru alþýðuskólarnir*.
Danir leggja mikið fé fram til að
menta börnin, en vér lítið, mjög lítið.
Vér leggjum fram 40—50 aura á
mann, en Danir kr. 5,25, eins og eg hefi
skýrt frá í Lögfræðingi 4. árg. Vér
höfum, eins og eðlilegt er, mjög fátæk-
legar bókmentir í búfræði. Vér erum
mjög afskektir og skamt á veg komn-
ir f siðmenningu. jþess vegna fer því
svo fjarri, að fjárframlög til fræðslu
í búnaði megi vera minni en í Dan-
mörku, — það er að segja, ef vér
viljum jafnaat víð Dani, — að þær
þyrftu að vera talsvert hærri. J>ær
mega alls eigi vera lægri og Búnaðar-
félag íslands hlýtur að gera alvarleg-
ar kröfur um, að fjárframlög til bún-
aðarfræðslu verði aukin mjög mikið á
næstu árum.
Hér er eigi rúm til þess, að taka
þetta til fullkominnar athugunar; en
samt vil eg koma með nokkurar
bendingarum, f hverja átt mér virðist
vér eigum að halda.
Vér verðum þá sérstaklega að gá að
því, hvar skórinn kreppir mest, og ber
þess þá fyrst að geta, að ef Búnaðar-
félag íslands á að koma að fullum
notum, þá þarf það að hafa vísinda-
lega mentaðan ráðunaut. Búnaðarfé-
lagið þarf að vera sambandsliður milli
búnaðarins í útlöndum og búnaðaríns
hér á landi. |>að þarf að hafa vak-
andi auga á framförum annarra landa
í búnaði og stuðla til þess, að vér
getum tekið upp allar góðar nýjuugar
í búnaði erlendis, hvort sem er í
smjörgerð, fóðrun búfjár, kynbótum
húsdýra, meðferð á afurðum búsins,
o. s. frv. Svo þarf að leiðbeina mönn-
um í þessu efni og búa búnaðarmál-
efni undir búnaðarþing félagBÍng.
Búnaðarfélagið getur ekki fullnægt
þessu, nema það hafi á að skipa vís-
indalega mentuðum ráðunaut, sem
geti eingöngu gefið sig við búnaðar-
málum. Fyrir því þarf Búnaðarfélag-
ið um fram alt að fá fé til þessa.
Enn fremur verður að geta þess,
að hér er mjög, tilfiananlegur skortur
á vel meniuðum búíræðingum. Bún-
aðarskólarnir hafa gjört mjög mikið
gagn, og ef þeir eru dæmdir með
sanngirni, þá hafa þeir að öllum i(k-
indum unuið fullkomlega það ætltfn-
arverk, sem við hefir mátt búast.
Sérstaklega hefir Ólafsdalsskólinn
verið einhver hin þarfasta stofnun á
þessu landi. Búfræðingarnir frá þeim
skóla hafa verið verkstjórar og etað-
ið fyrir jarðabótum, sem annars hefðu
verið ógerðar á þessu landi. En það
hefir verið heimtað langt of mikið af
búfræðingunum. Af því að engum
öðrum hefir verið á að skipa, hefir
verið heimtað af þeim að standa fyr-
ir hinum vandasömuatu verkum. f>að
hefir verið heimtað, að þeir gerðu
hinar vandasömustu mælingar, þó að
þeir hefðu eigi einu sinni þau verk
færi, sem eru skilyrði fyrir því, að
mælingarnar geti verið áreiðanlegar.
f>að hefir verið heimtað af þeim, að
þeir væru kennarar við búnaðarskóla,
þó að þeir hefðu að eins gengið á
búnaðarskólann. f>að er eins og ef
ætlast væri til, að barnið úr barna-
skólanum gæti verið barnakeunari,
stúdentinn gæti verið kennari við
latínuskólann o. s. frv. fætta þykir
alstaðar óhafandi. En hér á landi
hefir þó þetta verið heimtað af bú-
fræðingunum og það þó að skólarnir
hafi átt við örðug kjör að búa. Pilt-
ar, sem á þá hafa gengið, hafa verið
illa undirbúnir, og bóklega námið á
skólunum verið næsta lítið.
f>að er tilfinnanlegur skortur á bú-
fræðingum, sein hafa fengið frekari
fræðslu en þá, sem búnaðarskólarnir
veita og geta veitt. f>að verður ekki
bætt rir þessum skorti, nema búfræð-
ingarnir geti fengið sér frekari fræðslu,
og þetta verður nú sem stendur ein-
ungis á þanu hátt, að menn geti feng-
ið ríflegan styrk til þess, að leita sér
frekari búfræðismentunar erlendis.
f>að er nú einu sinni svo í lífinu, að
þeir sem eru efnaðastir hafa ekki að
sjálfsögðu beztar gáfur, hæfileika, á-
huga og iðjusemi. f>að er alloft svo,
að þessa verður að leita hjá fátækum
piltum. Ef l&ndið á að geta notið
þeirra, þá verður landið að vejta
þeim styrk til þess, að afla sér ment-
unarinnar. Hér ræður sama lögmál
og í búskapnum. Bóndi fær ekki á-
gætan og arðmikinn grip, ef hann
tímir ekki að verja neinu til uppeld-
isins.
Auk þessa þarf að vera fullkomnari
búnaðarkensla í landinu sjálfu. Bú-
fræðingarnir þurfa að fá frekari fræðslu
en þeir eiga nú kost á, og þess vegna
þarf nauðsynlega að stofna búnaðar-
skóla, auk þeirra, sem nú eru, til þess
að veita slíka fræðslu. Við búnaðar-
skóla þá, sem nú eru, gengur ekki
helmingur námstímans til bóklegs eða
réttara sagt andlegs náms. fað er
ekki þörf á að stofna nýjan sveita-
búnaðarskóla; en það er þörf á frek-
ari andlegri fræðslu, og því þarf slík-
ur skóli að vera þar, sem hægast er
að fullnægja slíkri þörf. Eðlilegast
virðist, að þessi skóli væri í Eevkja-
vík, svo að hægt væri að nota hina
beztu kenslukrafta þar, og að söfnin
þar gætu orðið skólanum að gagni.
f>að virðist vera eitt af hlutverkum
Búnaðarfélags Islands, að taka þessi
atriði til rækilegrar fhugunar og und-
irbúnings og að gera þær kröfur, sem
landi og lýð eru fyrir beztu.
»Heílbrigðir þurfa ekki læknis við«,
segir máltækið. Margir íslendingar
hafa hingað til varla fundið til þess,
að þeim væri verulega áfátt í neinu.
En vonandi fer hann að minka, þessi
kínverski sjálfbirgingsandi hjá mörgum
íslendingum. f>að er ekki hægt að
byrgja augu sín fyrir sannleikanum.
Jafnvel þeir, sem hafa verið alveg
blindir eru að fá skímu. Menn játa
nú að smjörinu sé áfátt, því að menn
geta ekki annað. Eh getur nokkur í-
myndað sér, að brauðgjörðin sé betri
eða matreiðsla yfirleitt. Matreiðsla er
að ýmsu leyti að breytast; eD fyrir
vanþekkingu og vankunnáttu er hætta
á, að breytingin sé eigi holl fyrir heilsu
lýðsins. það er kvartað um þetta í
Norvegi, og hér er engu síður ástæða
til þesa. En þá er að auka þekking-
una og kunnáttuna; menn eru farnir
að sjá nauðsynina á þessu í öðrum
löndum, og þess vegna eru hússtjórn-
arskólarnir þar í miklum vexti og við-
gangi.
það er áríðandi, að hússtjórnarskól-
arnir verði í réttu lagi. Meðan al-
menningur er sem allra fáfróðastur,
er hættau mest. f>á er mest sózt eft-
ir prjálinu. f>ó að stúlka kunni ekki
að gera við sokk, bæta bót eða sauma
barnsskyrtu, þá er aðaláhuginn hennar
stundum að fá tilsögn í vandasömustu
hannyrðum, að sauma rósir í blaða-
sliður o. s. frv. Hitt skiftir síður máli,
hvernig rósin er.
Hið sama kemur auðvitað fram á
hússtjórnarskólanum. þ>að verður prjál-
ið sem mest verður sózt eftir. Fyrir
því þarf aðl gæta þess, að skólinn
stefni að hagfeldu markmiði. f>að,
sem verður aðalatriðið, er, að stúlkur
geti lært að búa til á bezta hátt
þann mat, sem heimilin þarfnast mest.
f>að skiftir ekki litlu, að fólk hafi
holt og gott brauð að nærast á. J>að
skiftir ekki litlu, að fólk geti lært að
nota síldina á sem beztan hátt, að
harðfiskurinn verði vel verkaður, að
þjóðinni lærist að leggja niður heilsu-
spillandi kaffidrykkjur o. s. frv.
Verið getur, að einhver segi, að
þetta komi Búnaðarfélaginu ekkert við.
En hver á þá að hugsa um það?
Búnaðarfélag Norvegs hefir marga
hússtjórnarskóla. |>að er meir en lít-
ilsvert fyrir búnaðinn, að hússtjórnin
sé í góðu lagi.
f>ess vegna verður það að vera eitt
af hlutverkum Búnaðarfélagsins að
sinna slíkum skólum.
Garðyrkja er á mjög lágu stigi, að
minsta kosti á Norður- og Austur-
landi. f>að hlýtur að verða eitt af
hlutverkum Búnaðarfélaga íslands að
fá komið á fót kenslu í garðyrkju.
Skógana er búið að fara með hér á
landi að miklu leyti; það hlýtur að
verða eitt af hlutverkum Búnaðarfélags
Islands, að taka það mál til rækilegr-
ar íhugunar. Forfeður vorir hafa rú-
ið hlíðarnar og dalina að skógi; vér
verðum að byrja á því að klæða land-
ið aftur. J>að skiftir ekki litlu fyrir
þetta Iand, að bóndinn geti ræktað
svo mikinn skóg, að hann hafi stuðn-
ing af honum til eldiviðar og nægan
raftvið í útihús, auk þess sem það er
alls ekki óhugsandi, að vér getum
með vaxandi þekkingu og reynslu feng-
ið við til húsagjörðar alment, auk þess
sem skógurinn veitir skjól og bætir
loftslag landsins.
Margt fleira mætti um þetta ræða,
en mönnum mun nú víst þykja nóg
um skólana og kröfurnar um þekkingu
manna. Sný eg mér því að sýningun-
um.
Eins og áður er tekið fram, verja
Danir meira en 300 þús. kr. til sýn-
inga á ári. |>að er auðséð, að sýning-
arnar eru aðallega til að þess að auka
þekkingu manna. |>ær eru ráð til
þess að kenna eldri mönnunum og
sýna þeim með ljósum dæmum, hvern-
ig búnaðurinn getur verið.
Búnaðarfélag Suðuramtsins hefir
einu sinni veitt fé til sýninga. Fyrsta
árið, aem eg var sýslumaður í Bang-
árvallasýsln, lét það halda sýningar í
sýslunni. En svo datt botninn úr því.
Sýslunefndin hélt þá sýningunum á-
fram tvö ár, svo að þær voru þar
alls 3 ár. f>á var þeim hætt, enda
var þá fengin full reynsla fyrir því,