Ísafold - 19.12.1900, Side 1

Kemur nt ýrnist einu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., eriendis 5 kr. eða
1 ’/» doll.; borgist fyrir tniðjan
júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áraniót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Reykjavík miðvikudaginn 19. des. 1900.
78. bíað.
XXVII. árg.
I. 0. 0. F. 82I22I8V2. 0.
Forngripasafnið opið mvd. og ld. 1 i—12
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl 12 — 1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (tii kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítaíanum 4 þriðjud.
og föstud. ki. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spítaianum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11 — 1.
Ókeypis tannlæknir.g í húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni !. og 3 mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
LANDSBANKiNN
'verður eigi opinn dagana
frá 21. desember til /f.jan.
nœstkomandi, að báðum dög-
um meðtöldum. — Þó verður
afgreiðslustofan höfð opin
2. janúar ncestkomandi, en
að eins fyrir bankavaxta-
bréfaeigendur, erhefjaþurfa
vexti af bankavaxtabréfum
sínum, svo og fyrir þd, er
þa vilja kaupa ný banka-
vaxtabréf.
Landsiankinn ij. des. igoo.
Tryggyi Ghinnarssou.
Verólaun.
Stúdentafelagið heitir lOOkr.
verðlaunum hverjum þeim, er yrkir
bezt verðlaunavert söngkvæði til alda-
mótáhátíðarinnar í Reykjavík. Þeir,
sem keppa vilja, verða að hafa sent
formanni félagsins kvæðin að kvöldi
hins 27. þ. m. Fylgja verður hverju
kvæði nafnmj^i í lokuðu bréfi sam-
merktur kvæðinu. Stjórn Stúdenta-
félagsins nefnir þriggja manna dóm-
nefnd. Þau kvæði, sem ekki fá verð-
launin, verða endursend höfundunum
og nafnanna ekki við getið.
Reykjavík 17. desbr. 1900.
Bjarni Jönsson
frá Vogi
núverandi formaður Stúdentafélagins.
Bóka-bazar
1
1
(satoldarprentsmiðju
í aðalhúsinu norðan á móti, opinn til
jóla. Þar eru bæði innlendar bækur
og útleíídar, þar á meðal nýjustu
danskar, bundnar og óbundnar, sum-
ar í skrautbándi.
„Framfarir Islands
á 19. öldinni“.
í síðasta, hefti »Bimreiðarinnar« hef-
ir rítafcjóri þess tfmaríts, dr. VaUxjr
Guðmundsson, ritað alllanga grein með
fyrirsögninni, sem stendur hér fyrir
ofan.
Ekki má minna vera, en að þeirrar
ritgjörðar só minst. ÞV1 hún er
einkar vel óg vandvirknislega samin,
og sérlega auðvelt og aðgengilegt er
að átta sig eftir henni á þeim breyt-
ingu n á þjóðlífi voru, er orðið hafa á
öldinni og mest ber á.
Höf. gerir grein fyrir mannfjölgun-
inni á landinu og þeim breytingum,
sem beint standa í sambandi við hana
— hvernig kaupstöðunum vex fiskur
um hrygg o. s. frv. — stjórnarfari og
embacttaskipun, mentun og uppfræð-
ing, bókmentum, listum, atvinnuveg-
um, samgöngum, efnahag og fjármál-
um, læknaskipun og heilbrigðismálum,
mannúðarmálum og loks þjóðháttum.
Niðurstaða höfundarins er sú, að
stórvægilegar framfarir hafi orðið á
öllum þessum efnum, að kalla má.
Sízt skal því neitað, að höf. færi
skýr og ómótmælanleg rök fyrir fram-
förunum. Frá því sjónarmiði, sem
hann lítur á mólið í þessari ritgjörð
sinni, hetir hann auðvitað rétt aðmæla.
|>að væri óðs manns æði að neita því,
að nokkurar framfarir hafi orðið með
þjóð vorri á öldinni, sem nú er að
kveðja oss.
Hitt er annað mál, hvort sjónar-
mið höfundarins getur ekki verið nokk-
uð viðájárvert, ef draga á þaðan álykt-
anir um framtíðarhorfur þjóðar vorr-
ar, eins og hann sjálfur gerir að
nokkuru leyti, en ýmsir munu þó
gera með töluvert raeiri öruggleik en
hann.
Sannleikurinn er sá, að þegar vér
lítum eiugöngu á hinar ytri breyting-
ar, sem orðið hafa á þjóðlífi voru, þá
sjáum vór að eins eina hlið málsins
af mörgum. Af þeirri þekking
einm hljóta ályktanir vorar viðvíkjandi
ókomna tímanum að verða harla ó-
fullkomnar og óáreiðanlegar.
Tökum mannfjölgunina til dæmís.
Árið 1801 voru landsbúar ekki nema
47,000; nú eru þeir um 76,000. |>ett,a
er allálitleg viðbót, ef menn líta ekki
neitt í kringum sig. En þegar þess
er gætt, að aðrar þjóðir hafa aukist
roiklu meira, þrátt fyrir stórkostlega
útflutninga, þá dregur það óneitanlega
úr fögnuðinum. Vér höfum þá fengið
ómótmælanlega sönuun fyrir því, að
lffsmagn þjóðar vorrar hefir verið
minna á öldinni en lífsmagn annarra
þjóða.
Og ef vér viljum gizka nokkuð á
mannfjölgun hér á landi á ókomnum
tímum, þá verðnr að hafa hliðsjón á
fleiru. Framar öllu öðru á hugsunar-
bætti þjóðarinnar.
Sú afarmikla breyting er á honum
orðin frá því, sem var fyrir fáum ára-
tugurn, að alþýða manna er nú farin
að bera hag sinn saman við hag
manna í öðrum löndum. Hún vill
eiga eins góða daga eius og menn
eiga annarstaðar. Hún hefir áreiðan-
lega ekki skap til að þola jafn-miklar
raunir og stundum að undanförnu og
sitja kyr. Hvernig fór í harðindunum
milli 1880 og 1890? Fólkið flyktist
burt af landinu þúsundum saman.
Gerum ráð fyrir, að önnur eins harð-
indi eða verri væru í vændum. Hvern-
ig mundi fara? Ætli mannfjölgunin
færi ekki að verða nokkuð lítil hér á
landi ?
Svipað má segja um aðrar hliðar á
þjóðlífi voru. Verzlunarmagn vort
hefir hér um bil fimmfaldast á hálfri
öld. En ef það tífaidast eða tvltug-
faldast með öðrum þjóðum, þá erum
vér að dragast aftur úr; þá er um
hlutfallslega afturför að ræða.
Eða þá mentamálin. Framförin
getur virzt allglæsileg þar, ef eingöngu
er litið á tölur þær, er höfundurinn
raðar fyrir framan oss. En Páll amt-
maður Briem hefir sýnt svo vel, að
ekki verður í móti mælt, hve átakan-
lega vér erum þar að dragast aftur
úr. Og þó að vér aukum þekkingu
vora að einhverjum dálitlum mun, þá
liggur það í augurn uppi, að vér stönd-
um ver, en ekki betur, að vígi í sam-
kepuinni við aðrar þjóðir, ef þær auka
jafnframt sína þekkingu margfalt meira
en vér gerum.
þessar bendingar, sem hér hafa ver-
ið teknar fram, eru ekki í því skyni
ritaðar, að gera lítið úr ritgjörð dr.
Valtýs Guðmundssonar. því fer mjög
fjarri. það er svo sem að sjálfsogðu
afar-mikilsvert, að eiga greiðan að-
gang að því að geta kynt sór þær
breytingar á hinu ytra lífi þjóðarinn-
ar, sem orðið hafa á öldinni. Og fyr-
ir þeim breytingum er mjög vel grein
gerð í þeirri ritgjörð, svo vel, að eng-
inn mundi hafa gert það betur í ekki
lengra máli, auk þess sem allar at-
hugasemdir höfundarins eru þess verð-
ar, að þær séu hugfestar rækilega.
En — vór tökum það fram aftur
— menn verða að gjalda varhuga við,
að draga of miklar ályktanir af þeim
glæsilegu tölum, sem þar verða fyrir
augum þeirra.
En oss íslendingum er einmitt svo
undur-hætt við slíku. Oss hættir svo
við öfgunum. Stundum lendir alt í
vonleysis-víli. J>á er oss alt um megn
í hugum vorum. þá gleymum vér því
gjörsamlega, hve mikil gæði þetta
land hefir að bjóða, ef vel væri á
haldið. Hina stundina getum vér í
hvorugan fótinn stigið út af ímyndun-
um um ágæti sjálfra vor, og þá hröðu
framfararás, sem vér séum á. f>á
gleymum vér því með öllu, að aðrar
siðaðar þjóðir flestar sækja þá göngu
svo miklu fastara en vér, að ekki verð-
ur saman borið.
Og hvorttveggja gerir oss jafn-rang-
eygða.
Akranesskagi
á
aldamótum
Á aldamótum er fróðlegt að staldra
við á einhverri sjónarhæð, líta aftur,
sjá yfir það sem er, og horfa fram í
ósomna tfð. Slík sjónarhæð er nú
Akranesskagi fyrir mér, og því
vil eg segja nokkuð um hann. Flestir
munu vita, hvar hann er á íslandi, því
margir hafa þangað komið, og flestir
samróma það, að hann sé eitt hiðfeg-
ursta sjávarpláss hér á landi.
Árið 1800 voru þar lObæjarbýli með
hundraðatali, og voru þá þrjú af þeim
í eyði af sjávargangi síðaní aldamóta-
tíóðinu; og 6 eða 7 tómthúsbúðir; í
þessum bæjum og búðum voru 67
heimilismenn alls. Fátæktin var mik-
il: Allir vor leiguliðar Ólafs Btiftamt-
manns Stephensen, sem um það leyti
bjó á Innra-Hólmi og reru flestir út-
veg hans, voru í »mannsláni«.
|>á er talið, að Skagamenn hafi átt
14 kýr, 15 kindur, 9 hross, 2 skip og
10 báta, sem á þeim árum munu hafa
verið lítilsigldir. f>á var lítil sem eng-
in kálrækt komin hér, enda þótti kál
þá vera líkara fénaðarfóðri en manna-
mat. Kartöflur þektust ekki þá og
ekki fyr en 1844, að Sigurður Lynge
sáði hér fyrstur til þeirra.
Af þessari fáorðu lýsingu má fljótt
sjá, hvernig ásigkomulagið og atvinnu-
vegirnir hafa verið hér um þau alda-
mót og fyrri hluta þessarar aldar.
Til þess 1885 var Skaginn ásatnt
Akranesi einn hreppur, en þá var hon-
um skift í tvo: Innra-Akraneshrepp
og Ytra-Akraneshrepp. Skaginn varð
þá í Ytrihreppnum, ásamt 2 bæjum
öðrum, Presthúsum og Jaðri, hjáleig-
um frá Görðum, og er hreppur þessi
alls 106.28 að dýrleika. í honum
eiga nú 733 menn heimili; þar af eru
130 búendur eða húsráðendur, sem búa
f 41 íveruhúsum, úr timbri eða steini
og 60 torfbæjum Skagamenn eiga
hann allan sjálfir og má heita, að hver
eigi sitt hús og sinn bæ, að fráskild-
um tveímur verzlunarhúsakynnum og
einu 5 hundraða býli; vitaskuld hvíla
nokkur lán á þessum eignum og munu
margar þeirra vera íveðböndum. Land-
búnaðurinn er lftill, sem nærri má
geta; því Skaginn mun ekki vera meir
en 120 dagsláttur, graslendi og sáð-
garðar. Auk þess hafa menn reist
nokkra bæi á landamærum í Garða-
landi og yrkja þar sáðgarða sína.
Nú er búpeningur í Ytra-Akranes-
hreppi talinn 24 kýr, 350 fjár og 100
hross, en skipaútvegur er genginn
saman; hann var áður orðinn allmik-
ill, einxum árin 1880—90. Ein helzta
atvinnugrein hreppsbúa er k a r t ö f 1 u-
r æ k t; í haust hafa menn talið fram
til búnaðarskýrslu 1269 tunnur af kart-
öflum og 93 tunnur af rófum, og mun
ekki oftalið.
f>annig standa Skagamenn nú. En
hvernig eru nú horfurnar fram á leið.
Ef ekki færist hingað þ i 1 s k i p a-
útvegur, lítur illa út með sjávarat-
vinnu; opinna báta útvegur er talinn
ómögulegur sakir botnverpinga, sem
hingað safnast í fiskileitirnar, og hafa
að vfsu nú hin síðustu ár gefið mörg-