Ísafold - 02.02.1901, Blaðsíða 1

Kemur iit ýuust rinu sinni eða
tvisv. í viku. Verfí árg. (SO ark.
sninnst) 4 kr., erlsndis ö kr. eða
l*/« doll.; korgist fyrir mifijan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Ansturstrœti 8.
XXVIII. árg.
Reykjavík laugardaginn 2. febrúar. 1901.
7. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTBDS
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr tii óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
I. 0. 0. F. 82288‘/«- I-
Forngripasaf nið opið mvd. og ld. 11 — 12
Lanasbókasafn opið livern virkau dag
k). 12—2 og einni stundu iengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána
Okeypis lækning á spítals num á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1-
Ókeypis augulækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i liúsi Jóds Sveins-
souar hjá kirkjunni 1. og 3. mánnd. hvers
mán. ki. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Aldamót.
Tíunda ár 1900.
Ritstjóri Friðrik J.
Bergmann
Aldainót eru með allra-bezta móti
í þetta sinn.
Fyrst er prédikun eftir síra Friðrik
J. Bergmann á kriatnitökuafmælinu
24. júní í sumar er leið. |>ar er með-
al annars aðdáanlega vel gerð grein
fyrir því, hvílíka andiega baráttu það
hafi kostað þjóð vora, með allri vík-
ingslundinni og bardagafýsninni, að
verða kristin þjóð. Og höf. rekur
með ljósum og kjarnmiklum orðum
kristnisögu þjóðarinnar þau 900 ár, sem
liðin eru, síðan er hún gerðist kristin
þjóð.
|>á er fyrirlestnr eftir síra Jón
Bjarnason: »Mótsagnir«. f>að er á-
valt allmerkilegur viðburður í vorum
fábreytilegu bókmentam, þegar fyrir-
lestur kemur út eftir þann mann.
Svo einkennilegur og frumlegur er
búningurinn á þessum ritgjörðum hans
og svo veigamiklar hugsanir, sem þar
koma fram.
jóessi fyrirlestur stendur ekki hin-
um eldri á baki. Hann er um mót-
sagnir í kristindóminum. Mjög skyrt
og afdráttarlaust er grein fvrir því
gerð, að þær séu mannlegri bugsun ó-
viðráðanlegar — einmitt aðalatriði
kristindómsins séu óviðráðanlegar mót
sagnir. Bins og t. d. sá þáttur, sem
vér eigum í því, að verða góðir menn,
og sá þáttur, sem guð á í því.
»|>að er heimtaður af oss vilji til
hins góða«, segir liöf., »og vér getum
ekki annað en samsint því, að sú
krafa sé í alla staði réttlát. En þó
getum yér ekki tekið þann vilja hjá
8jálfum oss. Líka viljinn, slíkur vilji
hjá mönnum er guðleg náðargjöf. Nú
elskar guð mennina alla. . . . Bn
hví fær þá ekki líka hvert einasta
mannsbarn frá honum vilja til hins
góða? . . . f>etta er og verður æfin-
lega hér í lífi ráðgáta, mótsögn, sem
ómögulegt er að leysa úr, svo full-
nægjandi sé fyrir hugsuninni«.
En þessar mótsagnir ryra ekki vit-
und sannleiksgildi kristindómsins, seg-
ir höf. f>ví að sams konar mótsagnir
hafa ávalt orðið fyrir mannsandanum,
•þegar hann hefir verið að eiga við
hugsunarfræðislega rannsókn á hinu
ráðanda lffslögmáli og heimstilverunni
yfir höfuð». T. t. rúmiS. Vér getum
ekki hugsað oss annað en það hljóti
að hafa einhver takmörk. Og samt
getum vér ekki hugsað oss það öðru-
vísi en óendanlegt.
Svipaðar mótsagnir eru í mannlífinu
sjálfu. Kærleikurinn er æðstur og
sæluríkastur af öllu. Og þó fylgir
bonum að jafnaði ónmræðilegur sárs-
auki.
Fyrir þessum hugsunum er gerð
grein með þeirri kraftmiklu mælsku og
sumstaSar með þeim viðbrigða-samlík-
um, sem einkenna orðfæri síra Jóns
Bjarnasonar og gera rit hans yfirleitt
svo einkar-huguæm.
Síðari hluti fyrirlestursins er um af
stöðu kristindómsins til stundlegrar
velgengni manna í jarðneskum efnum
og er ritaður með sérstakri hliðsjón á
ritgjörð, sem í fyrra vetur stóð hér í
blaðinu og nefnd var »Kristindómur-
inn og tímanleg velgengni«. Höf. telur
sig í öllum verulegum atriðum sam-
þykkan því, sem í þeirri ritgjörö stend-
ur. Og fyrir því atriði, hve lítið
kristindómurinn hefir leitt til stund-
legrar velgengni í lífi þjóðar vorrar,
jafnvel þótt hann eftir eðli sínu eigi
að efla bana, gerir hann eftirfarandi
grein:
»|>ess ber fyrst eg fremst að gæta,
að á hinum allra-erfiðustu krossins
tíðum gætir framfara-aflsins, sem í
kristindóminum felst, oft nálega alls
ekki. Bn í stað þess verður kristin-
dómurinn mönnum þá aðallega guðlegt
þolinmæðisafl til þess að líða. Og
þannig var það á íslandi, þegar krist-
índómurinn var þar með mestri anda-
gift og trúmensku prédikaður — af
öðrum eins mönnum og Hallgrlmi
Péturssyni og Jóni Vídalín. Bn það
að kristindómurinn á sföari tímum,
eftir að þjóðin þó miklu fremur en
áður gat farið að hugsa um jarðneska
viðreisn sína, ekki heldur reyndist
neitt verulegt stuðningsafl til slíkra
framfara, það stafar vissulega lang-
helzt af því, að kirkjan fyrir utan að
komandi vantrúaráhrif var hnigin nið-
ur á lægra stig, í persónum kenní-
manna sinna búin að missa fornan
trúarstyrk, og trúar-hugmyndir almenn-
ings komnar á sívaxandi ringulreið.
Slíkur kristindómur — bilaður, merg-
svikinn, feiminn, fálmandi — getur
ekki orðið neinu þjóðlífi verulegt fram-
fara-afl«.
Auk þess telur höf. ríkiskirkjufyrir-
komulagið eiga nokkura sök á því,
hve magnlítill kristindómurinn hefir
orðið til stundlegra framfara. —
•Réttlætingin af trúnni« heitir næsta
ritgjörðin. Hún er eftir síra Jónas A>
Sigurðsson og er algerlega guðfræði-
legs efnis. •—
|>á kemur afbragðs-góð ritgjörð eft-
ir ritstjórann um »hinar nýju biblíu-
legu rannsóknir*, sérstaklega út af
erindi því um Mósebækurnar eftir síra
Jón Helgason, sem prentuð var í síð-
asta árg. Bókmentafélagstímaritsins.
Höf. neitar þvi þar skýlaust, að ritn-
ingin eigi að vera undanþegin sams
konar rannsóknum, sem önnur rit
verða að sæta, euda sýni reynslan, að
af þeim stafi ekki nein hætta fyrir
trúarlífið. Rannsóknir þessar haggi
ekkert við grundvelli trúarinnar, og
kristindómurinn hafi einmitt eflst til
stórra muna í veröldinni, síðan er
mest fór að kveða að þeim.
Auðvitað segir hann, að biblíu-rann-
sóknirnar fari alveg með kenninguna
um bókstaflegan innblástur ritningar-
innar. En sú kenniug hafi aldrei ver-
ið álitin trúaratriði, og sé ekkert ann-
að en guðfræðileg hugmynd, sem
mennirnir hafi búið sér til.
Bkkert gerir höf. úr aðalmótbárunni
gegn niðurstöðu þessara rannsókna —
þeirri mótbáru, að Kristur hafi sjálf-
ur vitnað til gamlatestamentisins og
þá talað um Móse sem höfund Móse-
bókanna, Davíð sem höfund sálmanna
o. s. frv. »|>að lá öldungis fyrir utan
hans verkahring, að fara að leiðrétta
þess háttar. |>að er ein meginregla,
sem gengur í gegnum alla guðlega op-
inberun frá npphafi til enda. Oss er
aldrei opinberað neitt, sem vér með
voru mannlega hyggjuviti og skyn-
semi getum fengið að vita . . . fægar
hann vitnaði til hiuna miklu guðs
manna á gamlatestamentis-tíðinni,
hefir honum sjálfsagt ekki komið til
hugar að koma fram með neinn dóm
um það, hverjir væru hinir eiginlegu
höfundar eða hvað gamlir væru hinir
ýmsu hlutar gamlatestamentisins. Hon-
um hefir víst ekki til hugar komið, að
koma í veg fyrir nokkura rannsókn
trúaðra eða vantrúaðra manna á ó-
komnum tímum í þessum efnum.
Slíkt væri öldungis ósamrýmanlegt við
andann í orðum hans og kenningu«.
Að endingu tekur höf. afdráttar-
laust í strenginn með síra Jóni Helga-
syni gegn þeírri mótbáru, að hann
hafi hreyft málinu á óhentugum tírna,
og bindur enda á mál sitt með þeim
ummælum, að mikils sé um það vert,
»að fólk þjóðar vorrar sannfærist um,
að íslenzkir prestar og guðfræðingar
séu vakandi og starfandi í allar áttir
og ekki skilningslitlir í neinu því, sem
trúaðir menn eru sístarfandi að kring-
nm þá í heiminum*. —
Næst er fyrirlestur eftir síra N.
Steingrím f>orláksson, sem hann nefn-
ir »Steinar«. f>eir, sem lesið hafa
»Aldamót« að undanförnu, hafa sjálf-
sagt veitt því athygli, hve einkenni-
legur sá búningur er, sem þessi höf.
klæðir hugsanir sínar í. jpetta er
ekki sagt í eindregnu lofs-skyni. Bún-
ingurinn hefir að jafnaði verið nokk-
uð óþjáll og stirðlegur. Bn einkenni-
legur og frumlegur hefir hann ávalt
verið. Hann er jafn-frumlegur á þess-
um fyrirlestri og nokkuru sinni áður,
en sá er munurinn nú, að óþjálleikinn
er gersamlega horfinn. |>etta erindi
er óskoruð ánægja að lesa. |>að er
um steinana, sem fyrir oss verða
í lífinu, og orðalagið svo kynlega
hnittilegt og smellið, að slíkt hafa
ekki aðrir að bjóða en nokkuð tilkomu-
miklir rithöfundar.
Loks eru ritdómar ritstjórans:
»Undir Iinditrjánum*. Rækilegast er
þar skrifað um prédikanir síra Jóns
Bjarnasonar («Jónsbók hina nýju«),
ljóð Stephans G. Stephanssonar »Á
ferð og flugi«, Kristnitökurit Björns
M. Ólsens og frumsömdu söguna í
síðasta ári »Sunnanfara«. En á margt
fleira er þar minst.
Presthólamálið.
Eftir því sem sögur fara af, virðist
það mál vera að komast í nýtt og
einkennilegt horf.
Bftir allar þær illdeilur, sem menn
hafa þar átt í við sóknarprest sinn,
síra Halldór Bjarnarson, eftir allar þær
vammir og skammir, sem þeir hafa
borið hormrn á brýn, er nú svo að sjá,
sem menn vilji þar engan annan
prest.
Vitanlega er það ekki nema fallegt
og gleðilegt, að mennirnir sættist við
prestinn, ef þeir hafa gert honum
rangt til — sem þeir sjálfsagt hafa
gert sumir hverjir, að minsta kosti
þeir, sem skrifuðu undir óhróðursyfir-
lýsingarnar nafnkendu. En hitt leyn-
ir sér ekki, að þeir hefðu þá átt að
sjá að sér fyr.
Vinir síra Halldórs virðast hafa
nokkura tilhneiging til þess að gera
lítið úr þeim illdeilum, sem síra Hall-
dór átti í, og láta jafnvel kirkjustjórn-
ina sæta ámæli fyrir það, að hún
skyldi svifta hann erabætti.
Hve mikið sem kann að mega færa
síra Halldóri til afsökunar, þá ná þau
ámæli engri átt. Kirkjustjórnin hafði
sannarlega svo mikið fyrir sig að bera,
að enginn, sem á málið lítur með
sanngirni, getur brugðið henni um gjör-
ræði í því máli.
Auk þess, sem landsyfirréttur hafði
dæmt prófastinn í allþunga sekt fyrir
að beinbrjóta mann, hafði og tvívegis
komið áskorun frá héraðsfundum í pró-
fastsdæminu um, að losa söfnuðinnvið