Ísafold - 09.02.1901, Blaðsíða 1

íKeuuur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. í vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., e,rlen<iis ð kr. eða
l*/s doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrasti 8.
XXVIII. árg.
Reykjavík laugardaginn 9. febrúar. 1901.
8. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTEDS
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr ti! óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
I. 0. 0. F. 822158'/*. 0.
Eldavélar og Ofnar í þil-
skip eru nú að fá hjá
Kristjáni Þorgrimssyni.
Forngripasa/nið opið mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafii opið hvern virkan dag
k'l. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okcypis lækning á spitaUnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni l. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Fækknn þurfamauna.
í Stjórnartíðindunum eru að koma
út þessa dagana fróðlegar athuga-
semdir eftir revísor iDdriða Einarsson
viðvíkjandi fátækramálum hér á landi.
|>ar kemur það fram, að þrátt fyrir
alt, sem undan hefir verið kvartað,
ímyndað og verulegt, hefir þurfamönn-
um um undanfarinn tíma verið að
fækka tiltölulega að stórum mun og
útgjöld til framfærslu þeirra verið að
færast niður meira en menn alment
gera sér í hugarlund.
Víst er um það, að mikið var
kvartað á árunum 1871 til 1895, sem
einkum skulu gerð að umtalsefni í
eftirfarandi línum.
Á því tímabili hófust Vesturheims-
ferðirnar og komust á hæst stig. Svo
gífurlegar og svo voðalegar virtust
mörgum þær, að þeir hugðu, að til
landauðnsr mundi horfa. Fæstir, sem
heima sátu, gátu hugsað sér þær öðru-
en sem einbert tjón fyrir landið, hvern-
ig sem á þær væri litið. Af þeim
8töfuðu meðal annars tveir agnúar,
sem mjög uxu bændum í augum, svo
að þeim virtist þeir æda alveg með
sig að fara: fólksfæð og kauphækkun.
þá lendir og á þessu tímabili all-
snörp harðindaskorpa. Yfirleitt var
tíðarfarið mönnum örðugt áratuginn
1880—90, og sum árin þá með þeim
verstu á öldinni.
Og allan tímann áttum vér, eins
og öllum er kunnugt, að búa við
framtakslausa stjórn, sem vér vorum
lengst um að þrefavið, en vorum aldrei
verulegaísamvinnu við.stjórn.sem ekki
hafði rænu né tök á að sinua fram-
faramálum vorum, stjórn, sem nauða-
lítið gagn vann oss og stjórnaði oss
með bréfa3kriftum að eins.
Ekki stóð á umkvörtunarefnunum.
Með köflum var sýnn ótti og óhugur
á landsinönDum. Ekki þarf annað en
lesa blöðin hór á landi frá þeim tím-
um, og þá ekki síður bréfin frá íslandi,
sem út komu í Vesturheims blöðunum
íslenzku, til að sannfærast um það.
Volið og vílið gekk fjöllunum hærra.
Kjarkmiklir og þjóðræknir menn hér á
landi höfðu um tíma það verkmeð höud-
um, flestum eða öllum verkum öðrum
framar, að telja hug í þjóðina, fá hana
til að »missa ekki móðinnt.
Og á þessu tímabili er nú samt sem
áður þurfamönnum að fækka stór-
kostlega.
Árið 1871 var 14. hver máður á
landinu á sveit. Svo gífurleg var
þurfamenskan þá — 7.3 af hverjum
hundrað mönnum. Árið 1896 er ekki
nema 32. hver maður á sveit — 3.1
af hverjum huodrað mönnum. Árin
1872—75 nema fátækragjöldin að
meðaltali kr. 3,20 á hvern mann á
landinu. Árið 1896 eru þau komin
ofan í 2 kr. Og þó hafa útgjöldin til
hvers þurfamanns að meðaltali farið
mjög vaxandi, voru ekki nema kr.
48,50 fyrri hluta 8. áratugs aldarinn-
ar, en voru komin upp í kr. 64,40
árið 1896.
Hér er þá um allmikla og ómót-
mælanlega framför að ræða. Mönn-
um, sem ekki geta unnið fyrir sór á
landinu, fækkar að tiltölu við alla
landsmenu um meira en helming; á-
lögur á landsmenn, sem af þurfamönn-
um stafa, lækka um meira en þriðj-
ung. Sjálfsagt eru þeir margir, sem
ekki hafa átt von á þessum tölum.
Auðvitað er nokkurt vandamál að
gera sér fulla grein fyrir, af hverju
þessar breytingar stafa, hverju vér
eigum þessar framfarir að þakka. Sum-
ar orsakirnar eru auðsæjar; um aðrar
geta fremur verið skiftar skoðanir.
Meðal annars hafa sjálfsagt margir
tilhneiging til að deila um áhrif Vest-
urheimsferðanna á þetta mál, ef þeir
fara að rekja það sundur. þeir, sem
ekki sjá neinar afleiðingar af útflutn-
ingum aðrar en helbert tjón fyrir land
og lýð, halda vafalaust, að þeir hafi
fremur aukið sreitarþyngsli en dregið
úr þeim. í augum þeirra, sem líta á
málið með stillingu og óhlutdrægni,
verður nú samt að líkindum niður-
staðan sú, að útflutningarnir sóu ein
af þeim orsökum, er vér eigum það
að þaltka, að sveitarþyngslin hafa ver-
ið að smáléttast á síðasta fjórðungi
nýliðiunar aldar. ' Eðlilega leikur
einkum þeim mönnum yfirleitt hugur
á að komast burt, sem fyrir einhverra
hluta sakir veitir öðrum fremur örð-
ugt að komast áfram. Margir slíkra
manna hefðu að sjálfsögðu orðið öðrum
til byrði, ef þeir hefðu setið kyrrir.
Sumstaðar á landinu hafa sveitar-
stjórnir komið sæg af þurfamönnum
af höndum sér til Vesturheims.
Ekki ber því að neita, að vinnu-
fólksfæðin og kauphækkuniu hefir
valdið bændum örðugleika. En frá-
leitt eru þeir örðugleikar jafnmiklir
og margir telja sér trú um. Áður en
vinnufólkinu fækkaði í sveitunum og
kaupið hækkaði, hafa bændur alveg
vafalaust víða haft fleira. fólk á heim-
ilum sínum en þeir höfðu full not af.
Samfara Dokkurri verkafólksfæð og
kauphækkun er í öllum löndum sú
breyting orðin, að meira kapp er farið að
leggja á vinnuna, eins og eðlilegt er.
því færri mönnum, sem á er að skipa
og því meira,'sem þeim er borgað, því
ljósara stendur það fyrir hugskots-
sjónum manna, hve afar-áríðandi sé,
að nota vinnuaflið sem bezt. Og sýni-
lega er hagur fyrir bóndann, að fá
sama verkið heldur unnið af tveim vinnu
mönnum en þremur, þó að hann borgi
þessum tveim t. d. þriðjungi hærra
kaupgjald; hann sparar þá að minsta
kosti fæði handa einum karlmanni.
Vafalaust er miklu örðugra að sanna
það, að nokkur bóndi hafi komist á
sveitina fyrir útflutningana, rerkafólks-
fæðina og kauphækkunina, en að
sanna hitt, að fjöldi fólks hafi ein-
mitt af þessum orsökum sumpart
komist af sveitinni, sumpart orðið
forðað frá að komast nokkuru sinni
á hana.
Að nokkuru leyti stafar fækkun þurfa-
manna af aukinni atvinnu í landinu.
Síldar- og fiskiveiðar eystra og hvala-
veiðar vestra hafa aukið atvinnu
manna að miklum mun. Jarðabætur
hefjast, að kalla má, á þessu tíma-
bili, og veita mörgum atvinnu. Afar-
mikil atvinna er samfara vexti kaup-
staðanna. þar á móti verður þil-
Bkipaútvegsins naumast getið f þessu
sambandi; hann eflist mest eftir það
tímabil, se u hér er um að ræða, og
allrasíðast á því.
Auknar samgöngur eiga mjög mikila-
verðan þátt í þessari fækkun þurfa-
manna, þó að mest hafi þeim farið
fram á síðustu 5 árunum. Áður en
samgöngur hófust með ströndum fram,
varð hver að sitja og svelta eða fara
á sveitina, þar sem hann var niður
kominn. Nú er mönnum unt að færa
sig um land alt eftir atvinDunni.
Ætla má, að jarðabæturnar eigi
nokkurn annan og meiri þátt í því,
hve þurfamönnum hefir fækkað og út-
gjöld til þeirra lækkað, en þann, að
veita fátækum mönnum atvinnu. Eft-
ir því, sem öllum virðist koma saman
um, hafa þær svarað kostnaði prýðis-
vel, og þá að líkindum forðað ein-
hverjum frá sveit.
Alt þetta, sem nú hefir verið á
minst, hefir sjálfsagt átt meiri og
minni þátt í að létta fátækraútgjöld-
um af sveitunum. En ótaldar eru þó
tvær aðalorsakir breytingarinnar.
Onnur er sú, að um 20 ár, frál875
til 1895 er allgóður markaður fyrir
sauðfé og hross. Menn geta þá ekki
að eins selt þessar afurðir landbúnað-
arins við dágóðu verði, heldur geta
menn og komið þeim í peninga.
Hin er sú, að landsmenn eiga á
þessu tímabili þó nokkurn kost á að
fá peninga að láui.
Á undan tímabilinu, sem hér er um
að ræða, liggja þeir peningar, ssm til
eru í landinu langmestir í kistuhand-
röðum, komast ekki á neina rás. Ár-
ið 1872 er fyrsti sparisjóðurinn stofn-
aður. Svo fara þeir smátt og smátt
að koma upp hver af öðrum. þeir,
sem á peningum þurfa að halda, fara
að geta fært sér í nyt þá peninga, sem
til eru. Viðlagasjóður, sem nú er orð-
inn um miljón króna, myndast á þessu
tímabili. Og Landsbankinn er stofn-
aður.
Áhrif peninganna, jafn-ónógir og þeir
hafa verið, ættu að vera hér öllum
heilskygnum mönnum auðsæ. í stað
þess, sem sumir gera sér í hugarlund,
að peningar muni steypa íslendingum
á höfuðið, bregður svo við, þegar kost-
ur fer að verða í landinu á »afli þeirra
hluta, er gera skal«, að þurfamönnum
fer jafnt og stöðugt fækkandi.
það er vitanlega markaður fyrir af-
urðir landsins og peningar, sem þjóðin
þarfnast, fremur öllu öðru, til þess
að geta reist sig við til fulls. Sé það
hvorttveggja í góðu lagi til frambúðar,
má búast við að sveitarþyngsli hér á
landi verði með tímanum örlítil, eftir
þeirri reynslu, sem fengin er. Séu þau
atriði í ólagi, hlýtur að verða tilfinn-
anlega mikið af mönnum, sem ekki
geta haft ofan af fyrir sér, og það því
fremur, sem fólkinu fjölgar meira. Og
þá verður sveitin eða Vesturheimur
einu lendingarstaðirnir.
En nú er einmitt því miður svo á-
statt fyrir oss, að þetta er hvort-
tveggja í ólagi. Sölumarkaðurinn er
illur og peningaleysið kreppir æ meir
og meir að þjóðinni, eftir er hún hefir
komist á þann rekspöl að færast meira
í fang á ýmsan hátt. Komist ekki
lag á þessi óhjákvæmilegu framfara-
skilyrði þjóðarinnar, liggur ekki í aug-
um uppi, hvernig komist verður hjá
því, að sveitarþyngslin taki aftur að
fara vaxandi.
En þess verða menn vel að gæta,
að tvö eru skilyrðin fyrir því, að vér
getum trygt oss góðan sölumarkað
fyrir afurðir vorar. Annað er það, að
vér lögum þær eftir raarkaðinum, fram-
leiðum það, sem aðrar þjóðir vilja af
oss kaupa; og það er sama sem að
stórvægilegar breytingar verði á bún-
aðarlaginu, og til þess þarf forgöngu,
framkvæmdarsemi og peninga. Hin
er sú, að vér fáum dugandi stjórn,
sem bæði styður að þeim framkvæmd-
um, sem í landinu þurfa að gerast,