Ísafold - 16.03.1901, Blaðsíða 1

Komur út ■ ýmist einu sinni aða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVIII. árg.
Reykjavík laugardaginn 16. marz 1901.
14. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTBDS
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er álveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
helir til söiu mikið af ís,
ísvarinni síld og rjúpum.
I. 0 0. F. 823228'/2. K. E.
Forngripasaf nið opið mvd. og ld. 11 —12
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
k).12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
Eid., mvd. og ld. tii útlána.
Okeypis lækning á spitalfnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i hnsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kt 11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Bankalijal síra A. Ó.
I.
Síra Arnljótur Ólafsson, alþingism.
Norður-þingeyinga, hefir verið heldur
slysinn með landsmálagreinar þær, er
hann hefir samið á síðustu árum.
ísafold hefir neyðst til að færa hon-
um og öðrum heim sanninn um, að
mergurinn í þeim væri að alt of miklu
leyti vanhugsuð fjarstæða.
Nú hefir honum orðið það á, að
láta prenta eina af þess konar ritgerð-
um í »Austra«. Húu er »samtal um
hlutafélagsbankann«. »Brandur á Stóra-
núpi« tekur sér þar fyrir hendur að
saunfæra »Valgarð í Saurbæ« um það,
að hlutafélagsbankinn muadi verða
skaðræðisfyrirtæki. Kins og nærri má
geta, sannfærist Valgarður. |>að er
líka tiltölulega auðvelt að sannfæra
hugsaða andstæðinga sína, þegar þeir
eru látnir vera svo fáfróðir og vits-
munasljóir, að þeir vita alls ekkert og
láta telja sér trú um hverja þá fjar-
stæðu, sem að þeim er stungið.
Mergurinn málsins í samtali þessu
er sá, er nú skal greina:
íslendingar leggja í sölurnar of fjár,
ef þeir leggja niður Landsbankann.
Gróðinn á seðlum hans er árlega
21J þúsund króna; þar af fær lands-
«]óður 5 þús. og Landsbankinn 16J
þúsund. Og sá gróði fer vaxandi, eftir
því, með seðlaútgáfan verður meiri fyrir
vaxandi peningaþörf þjóðarinnar. Ár-
ið 1975 verður hún orðin 2 miljónir,
en að meðaltali um næstu 90 árin
1,375,000. Og ágóðinn af þeirri seðla-
fúlgu er 36 milj. kr. að 90 árum
liðnum.
"þetta er nú tap Landsbankans«,
segir höfundurinn.
Að hinu leytinn heldur hann því
fram, »að hluthafar stóra bankans
muni hafa stórmikinn hag af hlutum
sínum«. En íslendingar eignist að kalla
má ekkert í honum, geti það ekki, en
vilji það því síður, *þvf það er sann-
leg neyðarúrræði að binda fasteign
sína fullu veðbandi, og fá eigi út á
hana nema fimtung verðs, eiga síðan
næsta örðugt með að fá nokkurt lán
út á hana, þótt honum kynni að liggja
lífið á«.
þrátt fyrir þann afarmikla gróða,
sem höf. telur < vændum fyrir hlut-
hafa bankans, telur hann »fullkomið
vafamál«, hvort landssjóður mundi
hafa »stóran hag af að kaupa hluti í
bankanum fyrir 2 miljónir« eða kaupa
hlutabrétin með markaðsverði eftir 40
ár frá stofnun bankans, eins og heim-
ilað er í frumvarpi því, er neðri
deild samþykti á síðasta þingi.
þá er atjórn hlutafélagsbankans —
öll í höndum hluthafa og því ekkert
sniðin eftir þörfum og hagsmunum
þjóðarinnar.
þetta er nú í stuttu máli það, sem
höf. finnur hlutafélagsbankanum fyr-
irhugaða til foráttu. Ástæðurnar eru
hvorki sérlega frumlegar, nó sérlega
veigamiklar.
Fyrsta röksemdin, sú röksemdin,
sem höf. verður langmest úr og bygg-
ir mest á, er blátt áfram ósannindi —
sú, að ársgróðinn af seðlum Lands-
bankans hafi numið 21-| þús. króna.
Eins og ísafcld hefir sýnt fram á al-
veg ómótmælanlega, hefir ársgróðinn
af þeim ekki numið neinu slíku, enda
væri það óhngsandi. þetta eru vext-
irnir af seðlunum, en ekki gróðinn, og
þar af fara 16—17 þús. í kostnað.
Ef Landsbankinn hefði ekki haft
annað fé með höndum en seðlana, þá
hefði hann ekkert grætt árlega, annað
en þær 5000 kr., sem hann hefirgold-
ið landssjóði. Og hvað verður þá úr
þessum reikningi síra Arnljóts? Ekk-
ert, annað en sá vaðall og reykur, sem
hann er.
Gróði bankans stafar af því, að hann
fekk sparisjóðsféð til umráða — fé,
sem hlutafélagsbankanum er ekki ætl-
að að hafa með höndum. þetta er
margbúið að sýna og sanna. Og síra
Arnljóti hefði ekki átt að vera of-
vaxið að átta sig á jafn-einföldu máli.
En þá hefði honum auðvitað orðið
ö ðugra að raða upp miljónunum, sem
tapaðar eigi að vera við stofnun hluta-
félagsbankans.
Og gerum svo ráð fyrir, að Lands-
bankinn hóldi áfram þeirri seðlaútgáfu,
sem fyrir síra Arnljóti vakir og getið
er hér að framan. Að líkindura hugs-
ar hann sér ebki, að bankinn láti sér
til eilífrar tíðar nægja að vera hér í
Reykjavík að eins, svo að aðrir en
Sunnlendiugar hafi hans nauðalítil
not. Hann hlýtur að ætlast til að
fyrirmæli Landsbankalaganna um úti-
bú komist í framkvæmd, þegar bank-
anum hefir vaxið svo fiskur um hrygg,
sem hann gerir ráð fyrir. En hvað
verður þá uppi á teningnum? Vextirn-
ir af þessari seðlaútgáfu, sem hann
hugsar sér, nægja ekki til þess að
standast bostnaðinn af útibúunum,
samkvæmt þeirri greÍD, er Halldór
Jónsson bankagjaldkeri gerir fyrir
þeim kostnaði í ritgjörð, er síra Arn-
Ijótur sjálfur telur ágæta og óyggjatidi.
Hvað verður þá úr þessu mikla fjár-
tjóni, sem rpaðurinn er að geipa af?
Eintómur hugarburður, blekking, glap-
sjón.
þá er sú fullyrðing höf., að íslend-
ingar eignist ekkert í bankanum. þeir
eignast þó að minsta kosti 2 miljónir
króna í honum, ef landssjóður tekur
þá hluti í honum, sem honum er ætl-
að samkvæmt því frumvarpi, sem síra
Arnljótnr er að andmæla. Hann seg-
ir reyndar, að það sé »fullkomið vafa-
mál«, að landssjóður mundi hafa stór-
an hag af þvi. Hefði hann þá ekki
sama hag af því, sem aðrir hluthafar?
Hvernig ætti hann að hafa lítinn eða
engan hag af því, að eiga hluti í fyr-
irtæki, sem allir aðrir hluthafar hefðu
þann gífurlegan hag af, sem síra Aru-
ljótur er að gera ráð fyrir? Fyrst set-
ur hann það fyrir sig, að landsmenn
geti ekki eignast hlut í fyrirtæki, sem
sé afargróðavænlegt. Svo setur haun
það fyrir sig, að þeir (o: landssjóður)
mundu ekki græða á því. Ekki er
furða, þótt Valgarður láti sannfærast!
Og mundi það nú verða jafn-óað-
gengilegt fyrir jarðeigendur, a'ð eign-
ast hluti í bankanum, sem síra Arn-
ljótur gerir sér í hugarlund? Vér ger-
um ráð fyrir sömu ákvæðum, annað-
hvort með nýrri löggjöf eða þáíreglu-
gjörð bankans, sem gilt hafa í Dan-
mörku, að því er til þjóðbankans þar
kemur: að kvöð, sem liggur á jörð fyr-
ir hlutabréf í bankanura, útiloki ekki
1. veðrétt. Og má ekki ganga að því
vísu, að þessi banki færi að ráði sínu
eins og allir aðrir slíkir bankar, að
þvf leyti, að hann gerði hluthöfum
sínum svo auðvelt fyrir, sem unt væri?
Reynslan í Danmörk sýnir það, að á-
hrifin af þessari bankahlutabréfa-kvöð
á jörðnm hefir orðið alt önnur en sú,
sem síra Arnljótur hyggur, og hefir
ekki á neinn hátt staðið landbúnaðin-
um fyrir þrifum, eins og margsinnis
hefir verið bent á. Og sannarlega
virðist ástæða til að ætla, að lands-
menn muni klífa til þess þrítugan
hamarinn, að eignast hluti i bankan-
um, svo framarlega sem hann reynist
annað eins gróðafyrirtæki, sem síra
Árnljótur gerir sér í hugarlund og
hærri vextir verða af hlutabréfunum
en þeir þurfa að borga í bankanum.
Auðvitað verður ekki með neinni
vissu sagt, hve mikið eða lítið Islend-
ingar kunna að eignast af hlutabréf-
um fyrst eftir það er bankinn erstofn-
aður. Ekki verður heldur sagt með
neinni vissu, hve nær þeir kunna að
eignast bankann allan. En hitt vita
menn af reynslu annarra þjóða, að
sams konar eignir leita ávalt inn í
landið með tímanum. Stuart Mill
telst svo til, sem á Englandi séu þær
komnar í hendur á Englendingum að
20 árum liðnum frá því er þær hafa
verið stofnsettar. íslendingar eru fá-
tækari og framtaksminni þjóð. En svo
framarlega sem þjóð vor á þá framtíð
í vændum efnalega, sem vér verðum
að búast við, þá verðum vér líka að
gera ráð fyrir, að hér fari eins og í
öðrum löndum — hlutabréfin leiti inn
í landið og verði með tímanum alíslenzk
eign.
Stjórnarfyrirkomulag hlutafélags-
bankans, eftir því sem síðasta alþingi
hugsaði sér það, virðist nú vera svo
útrætt mál, að ekki ætti að þurfa að
evða mörgum orðum að því hér eftir.
Samkvæmt því er valdið yfir bankan-
um alls ekki þann veg í höndum hlut-
hafa, að nein hætta sé á, að hagur
þjóðarinnar verði fyrir borð borinn;
fyrir þá hættu er girt, að svo miklu
leyti, sem unt er fyrir hana að girða,
þar sem alþingi á að kjósa 5 menn í
(11 manna) fulltrúaráð bankans og
ráðgjafi Islands (eða landshöfðingi)
vera sjálfkjörinn formaður þess, bank-
inn vera »háður eftirliti stjórnarinnar
samkvæmt nánari ákvörðunum 1 reglu-
gjörð bankan8« og »ráðgjafi Islands að
staðfesta reglugjörðina«.
Er það ekki annars nokkuð íslenzk
tortrygni, að gera sér þá hugmynd
um peningastofnuD, sem ekki er að
eins háð eftirliti og nánum afskiftum
landstjórnar og löggjafarvalds, heldnr
og hlýtur að eiga alla sína velgengni
undir efnalegum þrifum þjóðarinnar,
að hún hljóti að leggja alt kapp á það
að hafa fé af þjóðinni, eins og síra
Arnljótur hugsar sér, — að afstaða slíkr
ar stofnunar við þjóðina sé að sjálf-
sögðu hin sama sem viðureign manna,
sem eru að spila og reyna að láta
mótspilarann tapa sem mestu, eins og
síra Arnljótur segir hér um bil berum
orðum? — Slík banbafræði er ekki
berandi á borð fyrir aðra en Valgarð,
Mannalát.
Hinn 21. f. mán. lézt í Stykkis-
hólmi ekkja Boga sýslumanns Thor-
arensen á Staðarfelli (d. 1867), frú
Jósefína Thorarensen, dót.tir Árna heit.
Thorlacius kaupmanns í Stykkishólmi.
Af 4 dætrum þeirra Boga sýslum. lifir
að eins 1, Herdís, kona Jósefs Hjalta-
líns í Sthólmi. Onnur, Hildur, var
fyrri kona Hjartar heitins læknis.
Nýlega dánir hér í bætium: Bergþór
porsteínsson skipstjóri, Sigvaldi (Bene-
diktsson) Blöndal, og Árni II. Hanncs-
son, Snæfellingur, hálfsextugur að aldri,
bókfróður maður nokkuð svo og ekki
ógreindur, kvæntur Margréti Gests-
dóttur frá Varmalæk.