Ísafold - 30.03.1901, Blaðsíða 1

Kemur úr. ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
14/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXYIII. árg [
Keykjavík laugardaginn 30. marz 1901.
18. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTKDS
DANSKA SMJ0RLIK1, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr ti! óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
I. 0 0. F. 82458 III. I E
Forngripasaf nið opið mvd. og ld 11—12
Lanasbókasafh opið krern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
rrjd., mvd. og ld. tíl átlána.
Okeypis lækning á spitalfnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þiiðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
sonar bjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
k! 11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Eimreiðin VII, I.
(Ritstj. dr. Valtýr Guðmundsson),
Uað er hvorttveggja, að Eimreiðin
mun eiga mjög marga lesendur meðal
þjóðar vorrar, enda verður ekki annað
sagt en að hún eigi það skilið. Efni
hennar hefir, einkum síðari árin, verið
gott og veigamikið. I síðasta árg.
komu t. d. jafnmerkar ritgjörðir og
kosninga-fyrirlestur Páls amtmanns
Brieru og Eramfarir Islands á 19. öld-
inni eftir ritstjórann. Ruslinu hefir
ritstj. ekki með öllu tekist að bægja
frá ritinu. En miklu meira vegur þó
hitt, sem gott er.
Fyrsta ritgjörðin í þessu nýkomna
hefti er »Kristnitakán á Islandii eftir
prófessor, dr. F i n n J ó n s s o n, dóra-
ur um krÍ3tnitökurit dr. E. M. Ól-
sens rektors. F. J. prófessor heldur
því þar fram og færir að því einkar-
sennileg rök, að öll sú grein, er rekt-
or gerir frá eigin brjósti fyrir
kristnitöku forfeðra vorra, só hugar-
burður einn, skáldskapur. »f>að er
auðvitað, að skáldskapur er oft góður,
en s a g a er betri, og það er s a g a
kristninnar, sem þetta rit hefði ein-
göngu átt að flytjai, segir höf.
4 Svo kemur frumsamin skáldsaga, úr
nútfðarlífi Islendinga, »Tímamót«, eftir
Eggert Leví. Eimreiðin hefir á-
valt verið einkar gestrisin, þegar ung
ir rithöfundar hafa átt í hlut, og ber
það ríkt vitni þess, hve ritstjórinn
lætur sér ant um nýgræðinginn í þjóð-
lífi voru. Ekki verður af þessari sögu
séð, hvort höf. er skáld eður ekki.
fiún er um gamlar, úreltar menning-
arskoðanir og nýjar; mótstöðumenn
framfaranna eru undirförulir óþokkar,
formælendur þeirra beztu menn. Sagan
er skyusamlega og skipulega sögð, en
undurdauf, að kalla má engin tilþrif í
henni, hvorki að því er snertir efni né
búning, nema hvað veðurlýsingar eru
sumstaðar mjög laglega orðaðar. Á-
hrif frá öðrum íslenzkum sögum eru
of auðsæ.
Synd væri að bregða um skort á
frumleik eða tilþrifum þeim höfundin-
um, sem næst kemur. þaðerGuðm.
Friðjónsson með kvæði, »Árni f
Urðarbási, eftir sögnum norðan af
Nesjum*. Árni í Urðarbási er fátæk-
ur barnamaður, sem druknar í fiski-
róðri. Daginn eftir andlát hans kem-
ur stefna fyrir skuld, sem hann átti
prestinum sínum ógoldna. Kvæðið er
afarkjarnyrt — að því leyti stórlega
vel ort. Vér bendum t. d. 2 á erindið :
»Og úteyg var konan og yfirlitsgrá,
sem eidblásin vikurhrönn,
með krókótt grátör á klökkri brá
og króknaðar brosrósir vöngum á,
en holdlaus var höndin grönn«.
Svona .íjarnyrt er alt kvæðið (45
erindi). I vorum augum er íburður-
inn helzti látlaus. Fyrir bragðið vant-
ar þann stíganda og fallanda, sem
löng kvæði þurfa að hafa til að bera,
til þess að verða ekki nokkuð þreyt-
andi. En enginn yrkir anuað eins
kvæði, neina hann sé mikilli skáldgáfu
gæddur.
Að líkindum á kvæðið við söguleg
saunindi að styðjast. En ekki getum
vér scilt oss um að benda á það í
sambandi við þetta kvæði, hve mikið
ber á p r e s t a-á girndinni í rxtum
þjóðar vorrar. »Seiut fyllist sálin
prestanna# — það er sannarlega texti,
sem mikið hefir verið út af lagt. þeg-
ar þess er gætt, að prestar eiga naum-
ast nokkurstaðar um hinn siðaða heim
jafnörðugt uppdráttar og hér á landi,
svo að yfirleitt er jafnvel óhugsandi,
að þeir geti fyrir fátæktar sakir lifað
því mentalífi, sem til þess þarf, að
vera verulegir leiðtogar þjóðarinnar í
andlegum efnum, þá leynir sér ekki
kotungsskapurinn, sem er bak við
þessa presta-ágirndar umkvörtun.
Holger Wiehe ritar um »nýja
aðferð við söngkenslu«, sami maður-
inn, sem iagt hefir út á dönsku sögur
tveggja íslenzkra rithöfunda. Hann
hefir samið ritgjörðina á íslenzku og
er enginn útlenzkukeimur að málinu.
Svo vel er hann orðinn að sér í því.
Ritstj. sjálfur fer maklegum lofs-
orðum um síra Bjarna þorsteinsson
fyrir sönglög hans og mikla söngfróð-
leik. Væri óskandi að þjóð vor
gætí á einhvern hátt fært sér betur í
nyt hæfileika hans og elju en að und-
anförnu.
Að lyktum eru ritdómar og »íslenzk
hringsjá« (um íslenzkar bækur og rit-
höfunda j öðrum löndum). Dr. þorv.
Thoroddsen fer þar meðal annars af-
arhörðum og heldur vanstillingarlegum
orðum um íslenzk blöð fyrir það, að
þeim láist að geta um starf íslenzkra
vísindamanna. Auðvitað væri ekki
nema gott og maklegc að blöðin sintu
því umtalsefni. En ætti nokkuð að
vera í það varió, þyrftu þau að hafa
á að skipa sérfræðingum, sem því
væru vaxnir. það er auðvelt að gera
kröfur í því efni, sem öðru. »Skipað
gæti eg«, sagði maðurinn. En oft get-
ur orðið örðugra að lifa eftir kröfun-
um. Og sannast að segja hyggjum
vér, að þau blöð íslenzk, sem á ann-
að borð eru lesandi, hafi á boðstólum
svo mikið og svo veigamikið efni,
sem með sanngirni verður af þeim
heimtað.
Póstgufuskip Laura,
kapt. Aasberg, lagði á stað til Khafn-
ar laugard. 23. þ. mán. og með 'nenni
fáeinir farþegar, auk landshöfðingja:
Magnús Ólafsson verzlunarstj. frá
Akranesi, Jóu Bjarnason verzlm. héð-
an úr bæ (Edinborg).
Landshöfðinginn,
sýslumennirnir og: stjórnarbótin.
Herra ritstjóri! — Eg er nokkuð ó-
stöðugur blaðalesari. Og alþingistíð-
indm síðustu hefi eg alls ekki lesið,
þangað til eg hefi farið að líta í þau
þessa síðustu daga.
þess vegna er það að líkindum, að
mér kom mjög ókunnuglega að lesa í
16. tölnbl. Isafoldar greinina »Utanför
landshöfðingja«.
Eg las þar í fyrsta sinn þessi orð
landshöfðingja, töluð á síðasta þingi:
»JEg: hefi alt af, síðan eg fór að
lxafa afskifti af þingmálurn, fund-
ið til þess, hve nauðsynlegt það
væi'i, að vér fengjum sérstakan
ráðgjafa, er mætti á alþingi« (Alþt.
B. 176).
Þar næst kallar hann það barnaskap,
að þiggja ekki ráðgjafann, þegar hann
býðst.
Og loks ber hann harðlega af sér
allar aðdróttanir urn það, að
shann rói að því öllum árum, að
málið komíst ekki fram«
og áréttar þau mótmæli með þessum
merkilsgu orðum:
»Eg veit lieldur ekki, hvað mér
ætti að gauga til að vera máli
þessu mótfallinn, því að máske
hefir enginu fremur en eg haft
tækifæri til að finna til þess,
hversn óliagkvæmt hið núverandi
stjórnarfyrirkomulag er einmitt í
því atriði, sem hér í frv. er gjört
ráð fyrir að laga« (Alþt. B. 178).
Hvernig sem á því stendur, hafði
þetta alt saman farið fram hjá mér,
eSa eg hafði þá alveg gleymt því,
þangað til eg las Isafold á laugardag-
inn, enda get eg talið mér það til af-
sökunar, að eg hefi ekkert verið við
landsmál að fást, — hefi haft öðru að
siuna.
En eg get nú ekki bundist þess að
geta þess við yður, að Isafold hefði
átt að fiytja þessi merkílegu umtnæli
landshöfðingja nokkuru á undan síð-
ustu kosningum. Eg trúi þvi ekki, að
þá hefði ekki að miusta kosti sumt
orðið verið ótalað, sem menn áreiðan-
lega létu út aór sumstaðar um landið
í kosningahríðinni.
Svo vildi til, að eg var staddur í
öðrum landsfjórðungi skömmu áður en
kosningar fóru þar fram í einu kjör-
dæminu, því kjördæminu einmitt, sem
eg hafði nokkura viðdvöl í. Sýslu-
maðurinn gekk þar vasklega fram í
liði stjórnarbótar-andstæðinga. þrá-
sinnis heyrði eg bera á góraa, hvern-
ig á því stæði, að sýslumaður tæki
svona f strenginn. Og viðkvæðið var
ávalt hið sama: af pví að landshöfð-
ingi vildi pað; sýslumaður væri vinur
landshöfðingja, og landshöfðingi vildi
fyrir hvern mun koma þessari fyrir-
huguðu stjórnarbreyting fyrir kattar-
nef o. s. frv.
Svona var nú talað þar. Eg læt
auðvitað ósagt, hvort sýslumaður hefir
verið sömu skoðunar um landshöfð-
ingjaviljann sem aðrir, því að við hann
átti eg aldrei tal. En hitt þori eg að
fullyrða, að svona leit öll alþýða á
málið — jafnt þeir, er voru á sýslu-
mannsins bandi, og hinir, sem ekki
voru það.
Fyrir því segi eg það, að ísafold
hefði átt að flytja þessi ummæli lands-
höfðingja á undan kosningunum. því
að þá hefðu menn að minsta kosti
ekki eignað landshöfðingja það, sem
hann hefir sjálfur þvertekið fyrir á al-
þingi.
Og mér er nær að halda, að það
hefði haft nokkur áhrif á kosn-
ingarnar — hve mikil læt eg ósagt. Eg
get auðvitað ekkert um það sagt, hvort
þeir vildarvinir landshöfðingja, sem
sýslumannsembættin skipa, hefðu hag-
að sér öðruvísi. En grunur er mór á
því, að þeim hefði þá ekki orðið jafn-
auðfenginn liðskostur. |>ví að eitt beitt-
asta vopnið í höndum stjórnarbótar-
fjandanna við fáfróða alþýðu var þetta,
að nú ætlaði stjórnin að fara að tæla
íslendinga út á svo hættulegar og
hryllilegar brautir, að jafnvel lands-
höfðingja, sjálfum fulltrúa hennar,
hrysi hugur við. Nú berðist haun af
alefli gegn þeirri óhæfu, sem stjórnin
vildi fá framgengt, og ætlaði jafnvel að
leggja embætti sitt í sölurnar til þess
að bjarga ættjörð sinni!
Eg skil naumast, að nokkur hefði
látið telja sér trú um þetta pá, ef þeir
hefðu haft fyrir augum sér þessi um-
mæli landshöfðingja, sem prentuð voru
í ísafold daginn, sem hann lagði á
stað til þess að finna stjórnina.
f>ér segið ef til vill, að þá geti menn
látið sannfærast nú. |>að er nú svo.
Sjálfsagt gera það sumir. En mörg-
um er svo farið, að hægra er að rót-
festa hjá þeim villuna en að rífa hana
upp aftur. þeir eru nú einu sinni bún-
ir að láta telja sér trú um þetta. Og
þeii raunu kunna lakar við það, sumir
hverjir, að láta mikið á því bera, að
þeir hafi látið telja sór trú um hauga-
vitleysu.
Bezt gæti eg trúað því, eins og nú
er komið, að ef stjórnin lætur málið
enn jafn-afskiftalaust og að undanförnu,
eftir að hún hefir nú átt tal um það
við landshöfðingja, og ef því svo verð-
ur eytt á þinginu enn á ný — þá muni
þeir verða margir úti um land, sem
kinka kolli hver framan í annan og
segja: »Seigur er hann enn, gamli
maðurinn; enn hefir honum tekist að
ónýta málið«.
Og blað yðar er þó óneitanlega bú-
ið að sýna og sanna, að það væri illa
gert og einstakt ranglæti.
Alpýðumaður,