Ísafold - 06.04.1901, Blaðsíða 2

72
þessum tilgangi, nefnum vér áburðar-
plöntur.
Gjöra verður þær kröfur til áburð-
arplantna, að þær vaxi fljótt, verði
stórar og hafi langar rætur, sem nái
djúpt niður. Beztar til þess eru belg-
plöntur, einkum lúpínu.r og ertur; fleiri
má líka nota, svo sem sinnep og bók-
hveiti. Belgplöntur vaxa þétt og
hylja jarðveginn; við það eyðist ill-
gresið; efsta jarðlagið fær hæfilegri
hita og raka, og það flýtur fyrir efna-
breytingunni. Belgplöntur auðga líka
jarðveginn með köfnunarefni úr loftinu.
Köfnunarefni er nauðsynlegt fyrir
allar plöntur og það er dýrasta efnið
f áburðinum, sem orsakast af því, að
plönturnar þurfa mikið af því og það
geymist illa. Til þess að þær geti
notað sér það, þarf það að vera bund-
ið öðrum efuum. f>ær fá það eingöngu
úr jarðveginum, mestmegnis úr sait-
pétursúrum söltum, sem myndast þar,
og í áburðinum af þeim köfnunarefnis-
Bamböndum, sem eru í nýjum áburði
og í jurtum, sem fúna í jarðveginum.
Belgplöntur eru þó að þessu leyti frá-
brugðnar, eftir því sem vísindamönn-
um hefir tekist að leiða í ljós.
þær geta notað sér hið óbundna
köfnunarefni loftsins, þegar skortur er
orðinn á saltpétri í jarðveginum.
þennan eiginleika belgplantnanna er
að þakka bakteríum.
Bakteríur eru örsmáar, einfrumla
jurtir, hafa enga blaðgrænu og þurfa
því að nærast á lífrænum efnum, jurt-
um eða dýrum, lifandi eða dauðum.
f>ess má geta, að bakteríur eru mjög
margs konar og að það eru vissar teg-
undir þeirra, sem lifa í sambandi \ið
belgplöntur, og það virðist svo sem
sama bakteríutegund eigi ekki jafnvel
við allar belgplöntutegundir. Ein teg-
undin á bezt við lúpínur, önnur við
ertur, þriðja við smára o. s. frv.
þessar bakteríur, sem hér ræðir um,
lifa og margfaldaet í jarðveginum,
setjast á rætur belgplantnanna og
mynda þar smáhnúða.
I fyrsta sinn aem belgplöntur eru
ræktaðar á einhverjum bletti vaxa
þær venjulega ekki vel; getur það or-
sakast af því, að þar sé lítið af við-
eigandi bakteríum í jörðunni, en þær
útbreiðast fljótt og haldast við í jörð-
unni svo árum skiftir eftir að belg-
plöntur hafa verið ræktaðar.
Bakteríurnar má útbreiða með ýmsu
móti. Ef sá á belgplöntum þar, sem
þær hafa ekki verið ræktaðar áður, þá
má flytja þangað lítið eitt af mold frá
þeim stöðum, sem þær hafa vaxið á
áður; 8 vagnar af rnold er nægilegt á
dagsláttu. þjóðverjar hafa líka fund-
ið upp á því, að rækta þessar bakterí-
ur og selja þær í vökva á glösum;
nefnist það »nitrogen«. þessi vökvi
er þyntur mikið með vatni og stráð
svo yfir útsæðið rétt áður en sáð er.
Eins má líka blanda vökvanum sam-
an við mold, eítir að búið er að þynna
hann nóg og strá moldinni síðan yfir
akurinn.
Áburðarplöntur eru helzt notaðar á
þurran og magran jarðveg og þar
sem erfitt er að gefa jörðunni annan
áburð, sem aukið geti moldarmagnið.
þær eru sérlega góðar á sendinn og
malarborinn jarðveg. Möl og sandur
halda illa í sér frjóefnunum; þau
hverfa þar alt af niður á við. Áburðar-
plöntur bæta úr þessum ókosti og
auka lífrænu efnin.
Algengastar áburðarplöntur eru
lúpínur, en þær eru lítið hafðar til
fóðurs, þykja beiskar og óhollar. þær
verða stórar, hafa langar rætur, alt að
því 6 fet, og geta öðrum plöntum frem-
ur uppleyst steinefnin og gert þau
aðgengileg fyrir eftirkomandi gróður.
þær safna einnig svo miklum forða
af köfnunarefni, sem eftirkomandi
plöntum er nægilegt í tvö ár eða
meira.
Lítil reynsla er fyrir því, hvernig
Iúpínur vaxa hér á landi. f>eim var
sáð hér í Reykjavík fyrir tveim árum.
Vöxturinn varð ekki 1 meðallagi; samt
báiu þær blóm. 8vo mikið má af
þessu dæma, að þær muni geta vaxið
hér allvel. Samkvæmt því, sem áður
er sagt, vaxa þær venjulega lítið þar,
sem þær hafa aldrei verið ræktaðar
áður.
Bezt er að sá lúpínum á vorin,
eins snemma og veður leyfir; af fræ-
inu þurfa menn 130 pund á dagsláttu.
Pundið kostar um 10 aura erlendis.
í sandjörð er ekki sáð eins miklu og
í leirjörð. Bezt er að sá fræinu í
raðir með 12 þuml. bili milli raðanna,
en í röðunum á það að vera þétt, svo
plönturnar standi þar hver við hlið-
ina á annari. Hæfilegt er að þekja
fræin með lx/2 þuml. þykku moldar-
lagi og þarf það að gerast með ná-
kvæmni. þegar plönturnar eru komn-
ar upp, á að hreinsa burt illgresið,
sem er á milli raðanna; aðra umhirðu
þurfa þær svo ekki.
f>egar lúpínurnar eru búnarað bera
blóm og farið að skapast fræ, má fara
að plægja þær niður; þó er ekki bund-
ið við að gera það fyr en í október.
Séu þær látnar bíða svo lengi, mun
mega fá af þeim nokkuð af þroskuðu
fræi með því að tína beztu belgina
af, áður en þær eru plægðar niður.
Til þe88 að létta fyrir plægingunni,
skyldi helzt draga valtara yfir svæðið
áður en plægt er, svo plönturnar
leggist flatar og í sömu átt sem plóg-
urinn á að ganga. Með þessu móti
komast plönturnar betur ofan í jarð-
veginn.
Hugsanlegt er, að vér getum ræktað
fræ af lúpínum; aðferðin er mjög ein-
föld; þeim er þá að eins sáð heldur
fyr og lítið eitt gisnar, eða með 16
þuml. bili 'milli raðanna. þá fara
að eins um 100 pd. af útsæði á dag-
sláttu. Svo eru þær látnar standa
þangað til belgírnir eru farnir að
verða brúnleitir og fræið er þroskað;
þá eru þær slegnar, þurkaðar og
þresktar. þegar búið er að ná fræ-
inu úr belgjunum, má plægja plönt-
urnar niður, eða þá setja þær í haug
og láta þær fúna og verða þannig að
áburði.
Vér mundum geta haft gagn af að
sá lúpínum í óræktaða mela og flög;
þær vaxa, þótt þær fái engan áburð;
en gott er að strá í moldina dálitlu
af tilbúnum kalíáburði (kainit). Næsta
ár á eftir lúpínunum gætum vér svo
sett í sama blettinn kartöflur, rófur
eða grastegundir, ef til vill kornteg-
undir. Eitthvað af þessu mætti
rækta fyrstu tvö árin á lúpínublettin-
um, án þess að bera þar á nokkurn
skepnuáburð; áburðarlögur í júní eða
júlímánuði mundi samt gera gagn.
Vér gætum með þessu móti sparað
oss mikinn skepnuáburð og samt haft
not af magra jarðveginum, og þetta
gengi enn þá betur, ef vér notuðum
dálítið af kalí- og fosfórsýru-áburði
með. f>að hepnast þó ekki til lengd-
ar, að fá góða uppakeru án skepnu-
áburðar, en hann má spara mikið,
eins og hér hefir verið bent á, og
því meir, sem jarðvegurinn hefir ver-
íð moldarmeiri frá byrjun.
Fyrstu tvö árin, eftir að lúpínur
hafa verið ræktaðar og plægðar niður,
á alls ekki að bera skepnuáburð á
þann blett, hvernig svo sem jarðveg-
urinn er, því það er alls ekki rétt, að
bera of mikið af köfnunarefni á jörð-
ina.
Til fræræktar má ekki sá lúpínum
mjög oft á sama blettinn; í stað þeirra
ætti þar að rækta aðrar belgplöntur
annað slagið.
Vér þurfum að komast upp á að
rækta belgplöntur meir en vér gerum;
þótt þær yrðu slegnar og fræi safnað
af þeim, þá yrði samt mikið eftir,
sem jörðin hefði gagn af.
Ýmislegt utan úr heimi.
Blað eitt í Canada taldi í haust fá-
ein atriði, er lýsa því, hve voldugt
Bretaveldi er og víðáttumikið.
Annaðhvort hafskip í heimi er brezkt.
Mannfjöldi í ríkinu er 100 milj. og
hefir einhverjum reikningsfróðum manni
talist svo til, að Viktoría drotning
hefði þurft að lifa 70 ár umfram þau 80
rúm, er hún lifði, eða' meir en 150
ár, ef ailir þegnar hennar hefðu átt
að geta gengið fram hjá henni í hala-
rófu, þótt haldið hefði áfram dag og
nótt.
Engum einum þjóðhöfðingja lutu
eins margir Múhameðstrúarmenn eins
og Viktoríu drotningu.
þjóðsöngurinn brezki God save the
Queen (the King nú orðið) er sunginn
á 20 þjóða tuugumálum.
Englendingar smíða tvö af hverjum
þremur hafskipum, er hleypt er af
stokkum um allan heim.
Lánað hafa Bretar öðrum þjóð-
um 2,500 milj. pd. sterl. eða
45,000 milj. kr.
Herskipafloti Breta eru 689 skip, er
hleypt geta af 7530 fallbyssum í einu.
þrjú bréf af fjórum allra sendibréta,
er póstar og póstskip flytja um heim-
inn, eru rituð á ensku og til ensku-
mælandi manna.
Væri Bretaríki rist í 1000 faðma
breið strengsli, mundu þau ná 450
sinnum kringum jörðina.
Meiri háttar slys varð á sjó 22. fe-
biúar í vetur hjá San Francisco.
Stórt- gufuskip, »City of Rio Janeiro«
rak sig á í þoku skamt frá hafnar-
mynninu og sökk að 5 mínútum liðn-
um. þar druknuðu 122 menn, þar á
meðal 19 yfirmenn á skipinu. Skip-
stjóri stóð í lyftingu þar til er skipið
sökk með hann. Farmurinn var 2
milj. kr. virði, og þar á meðal meir
en 200,000 kr. í gulli. Skipið kom
frá Honkong og Japan.
Fólkstala á þýzkalandi er nú orðin
nokkuð meir en 56 miljónir, en í Ber-
lín nær 2 miljónir. Hefir aukist um
rúraar 4 miljónir síðan 1890. Fyrir
20 árum var íbútala keisaradæmisins
45 milj.
I Danmörku, heimaríkinu, var fólks-
tala 1. febr. þ. á. 2,447 þús., en
Khafnarbúar alls 378 þús. þar, í Dan-
mörku, hefir fólki fjölgað um 275,000
síðan 1890.
Fólkstala var í Færeyjum 1. febr.
þ. á. 15,224. þar af í þórshöfn 1656.
Tíu árum áður, í árslok 1890, var
fólkstala í eyjunum 12,954. En 1860
um 9000. Og 1801 ekki nema 5265.
Hefir því hér um bil þrefaldast á öld-
inni. En á íslandi hvergi nærri tvö-
faldast.
Thoralv prestur Klaveness, í Krist-
janíu, bróðir barnalærdómskvershöf.,
flutti nýlega guðrækilegan fyrirlestur
í Kristjaníu og fór þungum orðum um
léttúðarspilling þá og óskírlífis, er þar
færi drjúgum vaxandi, einkum meðal
heldra fólks eða hámentaða lýðsins í
höfuðborginni; þar væri öll blygðun
horfin. Hann nefndi það dæmi sínu
máli til sönnunar, hvílíkt dálæti helztu
menn í borginni, karlar og konur,
hefði sýnt við þau Holger Drachmann
og Bokken Lasson söngmey, er þau
voru þar á ferð í haust og voruorðuð
saman — fóru ekkert dult með —,
klappað þeim lof í lófa og kunnað sér
eigi læti af viðhöfn og fagnaði viðslík
hjónaleysi. Út af þessu varð mikill
þytur og kærðu nokkrir kunningjar
Drachmanns, málarinn frægi Fritz
Thaulow og 2 aðrir, prest fyrir bisk-
upi hans, Chr. Bang. Klerkur varði
sig skörulega. Biskup vottaði honum
í svari sínu eða úrskurði þakkir fyrir
kristilegan áhuga hans og vandlæting,
eu kvað ólöglegt (eftir Chr. V lögum?)
að nafngreina menn, er prestar víttu
menn í heyranda hljóði fyrir syndir
þeirra og það mætti hann ekki gera
oftar.
Strandferdaskip Vesta
komst eigi á stað fyr en í fyrra
kveld, skírdag, fyrir ofviðrinu, er tepti
alveg ferðir milli skips og lands, —
Heimdellingar veðurteptir á landi nær
tvo sólarhringa. Allmargt farþega fór
með skipinu, sumir hinir sömu og
komu, t. d. síra Sigurður próf. Gunn-
arsson og síra Jósef Hjörleifsson,
læknarnir B. G. Blöndal og Magnús
Jóhannason o. fl.
Fiskiþilskip
hafa átt harða útivist þessa vikuna.
þau hafa verið að tínast inn síðustu
dægrin, með fremur lítinn afla flest,
vegna veðursins.
Látlaus fákænska.
Málgagnið ónefnda finnur sig óvið-
ráðanlega knúð til þess að lýsa yfir
því nú í vikunni, að það skilji ekki
orðið »látlaus«. Auðvitað stafar það
af því, að jafnlítið lát er á fákænsku
og grunnhygni blaðsins nú um pásk-
ana og endranær.
Páskahret
í snarpasta lagi höfum vér haft
þessa viku, bálviðri á norðan, einkum
miðvikudaginn og aðfaranóttina þá,
með mesta frostinu, sem komið hefir
á vetrinum, meir en 13 stig; en snjó-
laust hér við sjóinn. Til sveita kaf-
aldsbylur og mikil fannkoma til fjalla.
Páskadagsmorgun ki. 8, þ. e. í
fyrra málið, messar síra Jón Helgason i
dómkirkjunni að vanda.
▲flabrögð
hafa verið fyrirtalcsgóð á Miðnesi í vet-
ur. Hlutir frá kyndilmessu til páska
700—1000, fullur helmingur þorskur og
alt á færi, enda gæftir fyrirtak; rónir
36 róðrar á rúmum 8 vikum. Rýrara
talsvert í Höfnum. Hæstir hlutir í Garði
á sama tíma á 4. hundr., mikið neta-
fiskur.
Kúapest
er kvartað um á Norðurlandi. Úr
Yatnsdalnum skrifað með sfðasta póstii
»Hér eru 6 kýr mjólkandi, 1 naut og
4 kálfar. Alt er það veikt nema naut-
ið, surnar kýrnar mikið veikar.« Veik-
in hefir borist bæ frá bæ, sagt, hún
hafi fluzt í Vatnsdalmn utan úr þingi,
og var komin á 3 bæi í dalDum, svo
kunnugt væri, fluttist með fólki, sem
kom inn í fjósin. Undarlegt er það,
að fólk skuli ekki hafa reynt að
stemma stigu við henni, ekki einu
sinni gert aðkomumönnum viðvart um,
að vera ekki að fara inn í fjósin.
Eftir því, sem henni er lýst, er hér
þó um mikið að tefla. sþessi kúapest
er búin að gera mjög mikið tjón«,
segir bréfritarinn. »Kýrnar verða að
minsta kosti um tíma alveg nytlausar
og stundum drepast þær.« Fyrir norð-
an gengur sú saga, að veikindi þessi
hafi koniið fyrst upp hér í Reykjavík
og svo borist sveit úr sveit og úr ein-
um landsfjórðungi í annan. En hér
hefir enginn heyrt um þau getið, svo
vér höfum getað fengið sögur af. Hún-
vetningar ættu fyrir hvern mun að
gera landstjórninni viðvart og fá dýra-