Ísafold - 20.04.1901, Qupperneq 2

90
Hreppstjórnareinveldið
og hreppsnefndalýðveldið
á liðinni öld.
Nýtt lýðveldi á nýrri öld.
Eftir porlák Guðmundsson, f. alþm.
III.
Hirmi upphaflegu 19. gr. í tilskip
un 4. maí 1872 er breytt og hún úr
gildi feld með lögum 9. janúar 1880.
í fyrstu málsgrein 19. gr., sem nú er
úr gildi feld, stóð svo: »á alla hrepps-
búa eftir efnum og ástæðum*. f>essi
ákvæði þóttu nokkuð vafasöm að því
leyti, hvort lagt yrði á vinnufólk. Var
þessu þvf breytt, þegar 19. gr. var úr
gildi feld, í: »á alla þá, sem eiga lög-
heimili í hreppnum*. það hefir geng-
ið svo í þessari sýslu, að sumar hrepps-
nefndir hafa lagt útsvar á vinnumenn,
en aðrar ekki, og mun þó sýslunefnd
hér hafa skipað að leggja á vinnu-
menn. Við 2. og 3. málsgrein þess-
arar greinar befi eg það að athuga,
að mér virðist löggjöfin hér hafa gleymt
að láta einn hlekkinn í keðjuna. það
eru sáttamenn. En eins og þessir
kærufundir nú eru lagaðir, eru þeir
ekki einungis hlægilegir, heldur og
hneykslanlegir, þar sem engir óvið-
komandi menn eru tíl að sannfæra
málspartana. Væru nú sáttanefndar-
menn skipaðir í þessum málum, mundu
fleiri kærur koma fyrir niðurjöfnunar-
nefndir, en færri fyrir sýslunefndir, og
aukast meiri trygging fyrir því, að út-
svarið sé rétt á lagt.
þá er svo ák?eðið í 3. málsgrein,
að eindagi á sveitargjöldum skuli vera
31. desember. Óhagkvæmari gjald-
daga er víst naumast unt að finna á
árinu. Stendur á sama, hvort hann
er eða þorraþrællinn. Útsvörum
ætti að jafna niður í júnímánuði og
gjalddaginn að vera í október. Sá
gjaldandi, sem þá hefir ekki neitt,
hann mun naumast betur staddur 31.
desember.
í 20. grein er svo fyrir mælt, að
eftir að hreppsreikningurinn er löglega
undirbúínn af hreppsnefndinni, skuli
hann fram lagður fyrir lok septem-
bermán. ár hvert til sýnis hrepps-
búum um þrjár vikur. Hvernig þess-
um ákvæðum er hlýtt víðs vegar um
land, skal eg ekki um dæma. En í
þessu héraði eru það fæstir af reikn-
ingum, sem bera það með gér, að þeir
hafi verið fram lagðir. f>ar sem reikn-
ingar eru ekki fram lagðir, er það
hirðuleysi hreppsnefnda, en líka am-
lóðaskapur gjaldenda, sem eru fyrir
utan nefndina, að ganga ekki eftir
jafn-mikilvægum réttindum gem þess-
um; og hversu mikillar þekkingar má
af slíkum mönnum vænta, þegar þeir
eru kommr í hreppsnefnd?
22. grein hefir jafnan verið þyrnir
í mínum augum — það er að segja
fyrri hlutinn —, þar sem hreppsnefnd-
um er skipað, með hverju móti sem
þær geta, að leitast við að koma í
veg fyrir húsgang og flakk. Síðari
hlutinn getur haft verulega þýðingu,
ef sá bókstafur er lífgaður, en ekki
deyddur. Að minsta kosti ættu hrepps-
nefndarmenn hvarvetna að vera til
fyrirmyndar — en ekki til viðvörun-
ar, — af því það er ekki allra meðfæri
að láta vítin sér til varnaðar verða.
það er nokkurn veginn ljóst af því
framansagða, að eg álít sveitarstjórn-
ar-fyrirkomulag það, er nú höfum
vér, að mörgu Ieyti óhagkvæmt, og
fulla reynslu fyrir því, að það verði
ekki til vaxandi þjóðþrifa.
Nú munu menn spyrja: Viltu þá
setja hreppstjórnina á sinn gamla
einveldisstól?
Ekki er það tilætlunin, og skal eg
hér gera stuttlega grein fyrir, hvern
veg eg hefi hugsað mór hið nýja sveitar-
stjórnarlýðveldi á nýrri öld.
IV.
Kosinn skal af hreppsbúum einn
sveitarstjóri til 6 ára og varamaður,
og sveitarstjórinn launaður úr lands-
sjóði. Gjaldkerí skal kosinn til sama
tíma og varamaður, og gjaldkerinn
launaður úr hreppssjóði. Kosnir skulu
tveir menn í niðurjöfnunarnefnd til
sama tíma og varamenn. þessir tveir
menn jafna niður aukaútsvörum með
sveitarstjóra. Niðurjöfnun fari fram í
júní og gjalddagi sé í október.
Að öðru leyti haldist í aðalefni þau
lagafyrirmæli, sem nú gilda: að leggja
fram reikninga, áætlun og niðurjöfnun-
arskrá. Sömuleiðis kæruréttur yfir auka-
útsvörum, að því viðbættu, að kosn-
ir séu tveir menn sem sáttamenn 1
sveitarkærumálum.
Semja skal reglugjörð fyrir sveitar-
stjóra, þar sem dregin sé saman í
eina heild öll megin&triði úr þeim
lögum og reglugjörðum, er við koma
sveitarstjórn, og fylgi þar með einföld-
ustu og nauðsynlegustu lagaskýringar.
011 umsjón á fjallsöfnum og fjárrétt
um, og meðferð óskilafjár, sé aftur
falin hreppstjórum, að UDdanteknu
því, að sveitarstjóri skipi fyrir um
fjallskil fjáreigenda með hreppstjóra.
Hreppstjóri sé aldrei sveitarstjóri,
svo full trygging sé fyrir því, að eigi
sé of miklum störfum hlaðið á einn
mann.
Astœður.
Eins og nú er skipað sveitarstjórn,
er naumast þess að vænta, að hin
siðferðislega ábyrgð geti orðið þróti-
mikil hjá öllum þorra hreppsnefndar-
manna, eða að þeir geti eða geri að
fara að menta sig, þegar þessi borg-
aralega skylda er þeim á herðar lögð,
því að hér er ekki að keppa til fjár
eða virðingar, og vanalega ekki held-
ur til míkilla þakka. |>að er eitt,
sem hefir verið vanrækt, og ekki er
við unandi, að sveitarscjórnir skuli ekki
hafa neinn leiðarvísi eftir að fara í
síuum verkahring, nema lögin, eins
og þau liggja hér eða þar, óútskýrð,
og þetta verður því tilfinnanlegra,
sem lög og reglugjörðir, er snerta
sveitarstjórn, hafa aukist og breyzt
mikið á seinni tíð.
Mér muu svarað: þeir hafa Móeses
og spámennina — þeir hafa Stjórnar-
tíðindin. En Móses og spámennirnir
hafa þurft útskýringar við, og svo er
og um Stjórnartíðindin, þegar ólögfróð-
ir alþýðumenn eiga að lifa eftir þeiði
og stjórna eftir þeim, og þó þau væru
í hirðu og á hillunum hjá öllum odd-
vitum, er það alls ekki aðgengilegt
fyrir alla nefndina, og eiga svo sjálf
að vera lögskýrandi í hinum ýmsu til-
fellum.
Um hina lagalegu ábyrgð hrepps-
nefnda er það að segja, að hún hefir
sjaldnast komist lengra en ápappírinn
og mun nokkurn veginn unt að færa
rök fyrir því. Enda er það alls ekki
aðgengilegt, eins og nú liggur fyrir,
að koma þeirri lagalegu, ábyrgð fram,
hvorki fyrir valdstjórnina, önnur sveit-
arfélög eða einstaka menn, þar sem
ýrnist verður að heimsækja 3, ð eða
7 menn, og tildrögin að málsefninu
geta oft legið nokkuð aftur í tíman-
um, og gæti þá svo faiið, að sá seki
slyppi, en minna sekur yrði fyrir
hallanum.
Væri uú skipaður einn sveitarstjóri
í hreppunum, í stað nefndanna, mundi
hin siðferðislega ábyrgð ekki láta
þann eina í friði, nema hún fengi að
vera í förum með honum; að öðrum
kosti yrði honum ekki vært. Allur
gangur þeirra mála, er sveitarstjórn-
um við koma, innan hrepps og utan,
hlyti að verða einfaldari og ganga
greiðara en nú, hin lagalega ábyrgð
að verða meira virði en nú, þegar mað-
urinn væri einn og væri launaður. það
verður að gera ráð fyrir því, að sýslu-
nefndir og valdstjórnin að ofan gæti
skyldu sinnar, svo að vald þeirra verði
ekki að skálkaskjóli. þótt svo vildi
til, að í þessa stöðu yrði kosinn mið-
ur hæfur maður, gæti hann ekki hald-
ist við heilt kjörtímabil, þegar hann
hefði einn ábyrgðina og ef aðhaldið
að neðan, og eftirlitið að ofan, er ekki
með öllu vanrækt; enda eru fleiri laus-
ir við, til að gæta réttarins, af bænd-
um, heldur en þegar þetta er heill
her af viðverandi og fyrverandi em-
bættismönnum, sem, eins og stjórnin
nú er, geta verið meira eða minna
riðnir við það, sem aflaga fer. En
eins og nú er, geta óvandaðir óreglu-
menn og ónytjungar lengi flotið á ann-
ara árum, enda þótt ekki séu nema
til tafar og ógagns.
Verði nú ekki fundinn einn nýtur
maður í hverjum hreppi til að vera
sveitarstjóri, þá er síður unt að finna
3, 5 eða 7.
þetta nefndavastur og sífeld um-
breyting á mönnum í stjórninni á víst
að vera sparnaður, til að þurfa ekki
að launa. En þegar betur er aðgætt,
er þetta þvert á móti, þar sem nú
eru 3, 5 eða 7 menn látnir gera það,
sem einn gæti framkvæmt á skemmri
tíma, einlæg fundarhöld, ferðalög, ræð-
ur og þref, alt til að tefja og gera
syjórnina sem flóknasta. Eyrir utan
þann mikla tíma, sem hér er sóað
fyrir mörgum, getur enginn metið til
peninga, hvers virði góð stjórn, vitur
og framkvæmdasöm, er, til móts við
þá stjórn, sem er flest það gagnstæða,
sem víða getur komið fyrir, þegar
mönnum er þröngvað til að viuna
launalaust og leiðsögulítið, og gengið
á mannfjörur og valin úr beztu trén,
svo að síðustu verður að tína upp
molkefii og maðksmogna rekadrumba.
Ekkí kemur mér á óvart, þótt það
sæti mótstöðu, að launa sveitarstjóra
úr landssjóði. Eg kvíði hvorki ama
né aðhlátri, og gef að svo stöddu ekki
aðrar ástæður en eica spurningu, ef
einhver vildi svara:
Er sveitarstjórnin svo lítilsverður
undirstöðusteinn í þjóðetjórnarbygg-
ingunni, að þar beri engu til að kosta,
og á sama standi þó haDn sé aldrei
í skorðum, velti áýmsum röndum?
Að kosnir séu menn í niðurjöfnunar-
nefnd, leiðir af aðalbreytingunni, ef
sveitarstjóri er einn.
Að koBnir séu sáttanefndarmenn f
útsvarskærumálum er nýmæli, en mun
ekki með góðum og gildum rökum
verða sagt óþarft, því hinar lögskip-
uðu sáttanefndir eru viðurkendar að
vera meðal hinna þörfustu stofnana
í þjóðfélaginu.
Skarlatssóttin.
Mikið er hún í rénun hér sunnan-
lands, en þó hvergi nærri um garð
gengin. Eru nú 9 alls í sóttkvíunar-
húsinu hér, meiri hlutinn bráðum laus.
Væri sóttin sjálfsagt um garð gengin
hér, ef ekki gerði sífelt einhver sig
sekan í að leyna henui. Nú síðast
komst það upp um einn mann hér í
bænum, í |>ingholtum, að hann var
búinn að hafa veikina l]/2 viku, er
það vitnaðist. Og eins og lög gera
ráð fyrir, gerði hún svo vart við sig í
2 nágrannahúsum, er sýkst mun hafa
af honum.
f>á eru á Álftanesi 7 manns í sótt-
kvíun, í barnaskólahúsi þar, og lítur
út fyrir, að í þeirri sveit sé þegar
unninn bugur á henni.
f>riðji sóttarbletturinn eru Hafnirn-
ar. f>ar er og veikin sögð þegar á
förum, enda hefir verið röggsamlega
haldið uppi sóttkvíun þar af lækni og
sýslumanni.
Loks er að sögn einhver slæðingur
af veikinni enn á Eyrarbakka.
En víðar ekki hér sunnanlands.
Horfin í þeirri sýslu annarstaðar og
eins í Eangárvallasýslu, og Mýra- og
Borgarfjarðar; sömul. hér í kring al-
staðar nema á Álftanesi. Enda mun
mega segja, að yfirleitt hafi verið mik-
ið vel og röggsamlega gengið fram í
því að stemma stigu fyrir sóttinni af
héraðslæknum og lögreglustjórum hér
sunnanlands.
Oðru máli er að gegna á Vestfjörð-
um. þar gerði sóttin vart við sig í
vetur í barnaskóla á f>ingeyri við
Dýrafjörð, í 2 börnum, sem voru að
vísu lácin fara úr skólanum og sótt-
kvíuð, en vanrækt að sótthreinsa, er
þeim batnaði og annað þeirra látið
fara upp í sveit, er því var nýbatnað,
enda flutti það sóttina á það heimili
jafnharðan. f>aóan barst hún svo yfir
í Arnarfjörð og virðist hafa verið lát-
in afskiftalaus af læknis hálfu eða yf-
irvalds. Fólk fór að sýna sig á Biidu-
dal norðan yfir fjörðinn breistrað, og
voru kaupstaðarbúar sjálfir svo vara-
samir, að hleypa þeim hvergi inn.
f>að er haft til afsökunar héraðslækn-
inum á Dýrafirði, að hann hafi verið
veikur eða lasmn í allan vetur. En
vitanlega er það ógild afsökun. Sjálf-
sagt að snúa sér til næsta héraðslækn-
is og gera landlækni viðvart hið bráð-
asta, — hvort sem það svo hefði orð-
ið til nokkurs hlutar eða ekki. Og
virðist nú vera í meira lagi tómlátlegt,
ef veikin verður látin vera enn af-
skiftalaus þar vestra og dreifast sem
verkast vill í bezta næði. Nú er þó
hver heilvita maður genginn úr skugga
um það af reynslunni hér frá því í
fyrra, að auðgert er að stemma stigu
fyrir sóttinm, ef við það er átt af
nokkurri alúð. Enda, 3em betur fer,
flestallir hættir að bera fynr sig land-
lækni því til spillÍDgar. Svo er því
fyrir að þakka, hvs rækilega hefir
gengið verið milli bols og höfuðs á ó-
lánskreddum hans — um að þetta sé
ekki nema »rauðir hundaro.
Bæjarstjórn Keykjavíkur.
Fundur 18. þ. m. Bæjarstjórnin
hafði ekkert að athuga við ferðaáætl-
un gufub. nReykjavíkn.
Laugarnesbónda leyft að leggja veg
yfir túnið þar suður og vestur á spí-
talaveginn og komi það í stað áskildra
jarðabóta, eftir óvilhallra manna mati.
Vísað til 2. umr. málinu um fyrir-
hugað nýtt þvottahús við Laugarnar,
er kosta mundi að áætlun veganefnd-
ar 1800—2000 kr.
Til Aldamótagarðsins veit.ti bæjar-
stjórnin land suður og niður af túni
H. H. kaupmanns og Grænuborgar-
túni 100 fðm. meðfram væntanlegu
framhaldi Laufásvegar og 72 faðma
niður (suður) eftir, og auk þess lð x 30
faðma spildu áfasc við og upp af túni
H. H. til skifta við hann á jafnstórri
spildu neðan af túni hans undir garð-
inn og framhald Laufásvegar.
Beiðni Fríkirkjusafnaðar um veg að
fyrirhugaðri kirkju suður af Barna-
skólanum var frestað.
Kosnir 3 menn að sækja sýslufund
í Hafnarf. 22. þ. mán. til að eiga þátt
í að semja fiskiveiðasamþykt, er af-
nemi með öllu fiskiveiðasamþykt frá
17/o 1897 um notkun ýsulóðar í sunn-
anv. Faxaflóa: Tr. Gunnarsson, Magn.
Ben., Ulafur Ólafsson.
Samþykt útvísun á lóð undir hús
handa Gísla Magnússyni í Eskihlfð
við Eskihlíðarveginn gagnvart Eski-
hlíðarhúsinu.
Samþ. brunabótavirðing á húsi Vald.
Otteben við Ingólfsstr. 4780 kr. og á