Ísafold - 01.05.1901, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist Jeinu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l»/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXYIII. ársr.
Keykjavik miðvikudaginn 1. maí 1901.
26. blað.
Biðjid ætíð um
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
I. 0 0. F. 83538>/2 II.
Forngripasaf nið opið mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafu opið hrern virkau dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
tnd., mvd. og )d. til ntlána.
Okeypis lækning á spítalenum á þriðjud
og föstud. k). 11—1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Okeypis tannlækning i þúsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
ki 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lögsóknir embættismanna
og gjafsóknir.
Einkennileg ofBÓkn gegn prentfrels-
inu er það, sem tíðkast hér á landi,
og sjálfsagfc á að nokkuru leyti rót
sína að rekja fcil löggjafarinnar, en að
nokkuru leyti fcil landstjórnarinnar.
F<itt af allra-sjálfsögðustu skyldu-
verkum blaða með öllum siðuðum og
frjálsum þjóðum er það, að hafa vak-
andi auga á atferli embættismanna,
að því er kemur til velferðarmála þjóð-
arinnar.
Hér á landi eru þau afskifti blað-
anna nærfelt eina tryggingin, sem
þjóðin hefir fyrir því, að embættis-
reksturinn sé ekki allur í ólagi, að
undanskilinni samvizku og hæfileikum
embættismanna sjálfra. Menn kunna
að segja, að slík trygging sé ekki mik-
ils virði, vegna þess sérstaklega, hve
afar-miklum örðugleikum það er bund-
ið, að vekja vandlætingasemi í hugum
þjóðar vorrar. En önnur befcri hefir
ekki venð á boðstólum. |>ingið er
máttvana, drekkhlaðið önnum og alt
á dreifingu; er og eigi viðlátið nema
Y12 part af tímanum. Landstjómin
er ábyrgðarlaus og eftirlitið h'já henni
tíðum meira en slælegt.
Hér er því um sérstaklega mikils-
verða blaðaskyldu að tefla. Svíkist
íslenzk blöð undan þessari skyldu,
hafa þau að mjög rniklu leyti fyrirgert
lífi sínu. Hverja kosti sem þau ann-
ars kunna að hafa, getur þjóðin þá
ekki borið fult traust til þeirra.
En það er eins og landstjórnin líti
svo á, sem þessi vandasama skylda,
er af hendi er int í þjóðarinnar þarf-
ir, sé einhver gamanleikur blaða-
manna, eða eitthvert viðhafnar-glys,
sem þeir eigi að minsta kosti að borga
ríflega fyrir, ef þeir vilja vera að tildra
því, — eins og menn eru í sumum
löndum látnir blæða drjúgum í rlkis-
sjóð fyrir að klæðast silki eða gæða
sér á Ijúffengum vínum.
Allir vita, hvernig hér á landi er
tekið í strenginn af landstjórnarinnar
hálfu, ef blaði verður það á, að finna
eitthvað að gjörðum embættismanns.
Hann er látinn fara í mál, »hreinsa
sig af áburðinum«; svo er það orðað.
Hann er látinn gera það jafnt fyrir
því, þó að landstjórninni sé svo auðvelt,
sem framast má verða, að fá vit-
neskju um, hvort aðfinslan hafi verið
á rökum bygð eða ekki — þó að, til
dæmis að taka, verknaður sá, er vítt-
ur er, hafi verið framinn í viðurvist
áhorfenda, er skifta hundruðum. Hann
er látinn gera það jafnt fyrir því, þó
að til dæmis öllum höfuðstaðnum, að
hinni innlendu grein landstjórnarinn-
ar meðtalinni, sé kunnugt um það,
að blaðið hafi sagt alveg satt. Hann
er látinn gera það jafnfc fyrir því, þó
að landshöfðingi sjálfur sé sjálfsagt vitni
til að bera það, er veldur algerðum
sýkuudómi.
Hann er látinn fara í mál, hvort
sem málshöfðunartilefnið er mikið lít-
ið eða — ekkert. það hefir við borið
hér á landi, að háyfirvöldin hafa litið
svo á fyrir sitfc leyti, sem málshöfðun
væri ekki annað en hégómi — hafa
trúað kunningjum sínum fyrir því —,
en hafa s a m t skipað málshöfðun,
fyrir bænastað embættismannsins, af
því að þau gátu þá ekki fengið af sér
að neita honum um þann greiða, að
lofa honum að svala sér á mótstöðu-
manni sínum á landssjóðs kostnað.
Landssjóður er sem sé látinn standa
straum af málskostnaðinum fyrir em-
bættismanninn. Blaðamaðurinn borg-
ar sína málsfærslu úr sínum vasa. f>ó
að honum verði ekkert annað gert, þó
að hann sé gersamlega sýknaður, þá
má æfinlega ná sór niðri á honum
með því að hafa út úr honum nokk-
urt fé þann veg. Enda virðist leikur-
inn vera aðallega til þess gerður.
En að málssókninni lokinni kemur
allra kátlegasti og skringilegasti þátt-
urinn í þessum leik, þó að sá þáttur
gangi hljóðlegast á leiksviðinu.
þegar hinn stefndi blaðamaður er
búinn að sanna fyrir rétti, að það at-
ferli, sem hann hefir vífct, hafi ómót-
mælanlega átt sér stað, — þegar hann
er jafnvel búinn að sanna, að atferlið
hafi verið vítaverðara en hann hefir
,áður frá skýrt á prenti — hvað verð-
ur þá?
f>á gerist alls ekkert; dauðaþögn,
steinhljóð hjá landstjórninni. f>á er
eins og aldrei hafi neifct í skorist, eng-
um embættismanni hafi orðið neitt á,
enginn blaðamaður hafi sagfc neitt mis-
jafnt og aldrei hafi nokkurt mál verið
höfðað.
Á þennan ótrúlega kænlega hátt
eru íslenzkir embæfctismenn látnir
»hreinsa sig af þvi«, sem á þá er
borið !
Vitanlega vekur þetta atferli skelli-
hlátur meðal þjóðarinnar. Og óneit-
anlega má segja að það sé ávalt góðra
gjalda vert, að koma þessari þung-
lyndu og ánægjusnauðu þjóð til að
hlæja. En hingað til hefir samt ekki
verið litið svo á, Bem það sé sérstak-
lega ætlunarverk landstjórnarinnar, að
koma hláturvöðvum þjóðarinnar í
hreyfingu — allra-sízt að koma henni
til að hlæja að sér sjálfri, landstjórn-
inni.
Og þjóðin ætti að gera meira en
hlæja að þessu. f>ví að gamanið er
raunar grátt. Hún ætti að afsegja
það með öllu, girða fyrir að þetta
haldi áfram. f>ví að auk þess, sem
það er óvirðulegur löðrungur á alt vald
og allan myndugleika í landinu og þar
af leiðaudi í eðli sínu siðspillandi, er
það hin smásálarlegasta ofsókn gegn
einstökum mönnum, sem eru að gera
skyldu sína.
f>eir, sem ókunnir eru málaferlum
hér á landi, ætla sjálfsagt, að blaða-
menn komist klaklaust af, ef þöir geta
s a n n a ð, að það atferli hafi átt sér
stað, sem þeir hafa verið að víta.
Óneitanlega ætti og svo að vera.
En því fer mjög fjarri, að svo sé.
Eftir því, sem lögin eru skilin af
dómstólum vorum — og vór berum
engar brigður á, að þau séu rétt skil-
in —, er frámunalega mikið vanda-
verk, miklu meira vandaverk en þeir
menn geta að jafnaði haft hugmynd
um, sem slíku hafa ekki kynst, að
haga svo orðum sínum, að það geti
ekki varðað við lög, ef víta á atferli
manna og gera það svo skilmerkilega,
að nokkur veruleg líkindi séu til þess,
að almennum lesendum sé fullljóst,
hvers eðlis þær ávirðingar séu, sem
um er að ræða. Sérstaklega er þetta
örðugt í blaðagreinum, sem lang-
oftast eru ritaðar í miklum flýfci og
fara í prenfcsmiðjuna jafn-harðan og
þær eru komnar úr pennanum. Út
úr því hefir komið upp sú fyndni hér
í höfuðstaðnum, að æfinlega sé sá
maður dæmdur í sekt, sem minst hafi
á annan mann á prenti og ekki hælt
honum; og þó að hann hafi hælt hon-
um, sé maðurinn samt dæmdur, ef
hinn hafi ekki átt hólið skilið! f>ó að
slíkt sé ýkjur, eins og fyndnin er vön
að vera, þá er sá sannleikur óneitan-
lega í því fólginn, að mjög miklar l(k-
ur eru til, að dómara þyki of hart að
orði kveðið í blaðagreinum um atferli,
sem öllum liggur í augum uppi að er
vítavert, án þess að málstaður stefn-
anda verði í raun og veru minstu vit-
und betri fyrir það. pá er hinn
stefndi dæmdur til að borga sekt og
málskostnað.
En þó að blaðamaður sé sýknaður,
kemst haun samt ekki klaklaust af.
Hann er samt, nær þvi undantekn-
ingarlaust, látinn borga sinn eigin
málskostnað, eða, eins og þaí er orð-
að, ^málskostnaður er látinn falla nið-
ur«. |>á huggun á embættismaður vísa,
að þó að andstæðingur hans fái dóm
fyrir því, að hann hafi ekkert til saka
unnið, þá verður hann samt fyrir fjár-
útlátum. |>ar á móti á embættismað-
urinn ekkert á hættu. Landsjóður
borgar fyrir þessa ánægju hans, borg-
ar fyrir það, að hann geti bakað sak-
lausum manni meiri eða minni kostn-
að. Og þegar sérstaklegir örðugleikar
eru á málsvörninni, vitni t. d. í mik-
illi fjarlægð, þá getur sá kostnaður
orðið alltilfinnanlegur.
Nú leyfum vér oss að spyrja: Er
fé landsjóðs sæmilega varið á þennan
hátt? Er ekki óhæfa, &ð verja því
svona til þess að reyna að hefta um-
ræðufrelsi þjóðarinnar?
Umræðufrelsið ætti henni að vera
flestu frelsi dýrmætara. |>ví að það
er grundvöllur alls þjóðfrelsis. Getur
þá verið rétt að nota fé þjóðarinnar
til þess að reyna að hefta þetta frelsi,
og það á jafn-neyðarlegan hátfc og gert
er hér á landi?
Með öðrum orðum: verður þvi bót
mælt, ef alþingi heldur áfram að veita
fé til þess að láta fara svona með
það?
Stjórnin danska
og konungsættin.
Eitt var það í kosningaræðu Hörups
ritstjóra, þeirri er minsfc var á um
daginn, er gerður var að hvað mestur
rómur, og það var, hvern greiða þetta
ráðaneyti, sem við völdin lafir í Dan-
mörku, gerir konungi og konungsætt-
inni.
»j>essar fáu hræður — stjórnarsinn-
ar — hafa gerst svo djarfir«, mælti
hann, »að kalla sig konungsflokkinn,
þessi flokkur, sem hefir ekki nema 12
atkvæði af 114. Lítið á okkur, segja
þeir; við erum konunglegi þingflokkur-
inn. Hér vitum við, hvernig því vík-
ur við. En hvað hljifca aðrar þjóðir,
sem ekki þekkja neitt til danskra
sfcjórnmála — hvað hljóta þær að í-
mynda sér um konungdæmi, sem
ekki hefir nema 12 atkvæða stuðning?
Hljóta þær ekki að ímynda sér, að
konungsættin hérna sé alveg einangr-
uð og yfirgefin?
|>ess vegna eigum vér að losa kon-
ung vorn við þennan hneisu-ábagga,
losa hann við alla hina lélegu ráð-
gjafa, bæði þá með ábyrgð og hina á-
byrgðarlausu.
|>eir segja, að konungur hafi kosið
sér þá, af því að það er eina undan-
færið fyrir þeim, að skjófca skuldinni
á konunginn. Eg hygg, að konungur
hafi ekki valið þá. Auðvitað hafa þeir
konunglega veitingu fyrir ráðgjafaem-
bættunum. En maðurinn, sem valið
hefir þá, heitir Esfcrup. jþað er hann,
sem tínt hefir þá saman víðs vegar og
bundið sér úr þeim blómvöndul.
Fyrrum vönduðu hægrimenn þeim
mönnum ekki kveðjur, sem boruðu sér
inn milli konungs og þjóðar, gerðu þar
ilt af sér og skutust síðan í hvarf.
J>á hugsuðu menn sér ekki leiðina
að æðstu trúnaðarstöðu með þjóðinni
upp eldhússtigann hjá stórhöfðingjum,