Ísafold - 22.05.1901, Side 2

126
ekki talið ráðlegt fyrir þá, að leggja
fyrst um sinn ót í svo löguð stór fyr-
irtæki á eigin ábyrgð og af eigin
rammleik.
G-rímur æg*ir.
i.
I sagnaskáldskap flestra eða allra
þjóða, er hamskiftanna að mörgu
getið, þeirrar náttúru að geta brugðið
sér f ýms líki, eftir því sem við á,
sumpart í því skyni að geta beitt sér
því betur, sumpart til þess að geta,
hvernig sem á stendur, smogið úr hönd-
um manna.
Allir, sem nokkuð hafa kynst goða-
sögum Grikkja, kannast við Prótevs.
I sagnaskáldskap vorum er Grímur
æ g i r einna nafnkendastur fyrir þessa
náttúru. Gönguhrólfssaga lýsir honum
svo meðal annars, að hann hafi brugð-
ist »oft í ýmissa kvikinda líki, ok skifti
hömum svá skjótt, at varla festi auga
á«. Fyrir bragðið var hann næstum
því ósigrandi. En ekki naut hann að
sama skapi ástsældar né virðingar
góðra manna. —
Yér hugsum oss landstjórn vora
sem eina heild, alla liði hennar í ná-
inni samvinnu hvern við annan, eins
og limina á sama líkama. f>að er
ekki að eins, að hún e i g i svo að
vera. Hugsi menn sér hana öðru vísi,
þá verður hún blátt áfram að afmán
í hugum þeirra. 011 önnur stjórn er
gersamlega þveröfug við allar ptjórnar-
hugmyndir nútíðarmanna, hvort sem
þeir eiga annars að búa við óbundið
eða takmarkað einveldi, lýðstjórn eða
barðstjóru. Stjórnina verður að telja
í samvinnu, samræmi við sjálfa sig.
Annars er ekki um neina stjórn að
ræða, heldur óstjórn. Enda er víst
engum um það kunnugt, að stjórnar-
limirnir íslenzku hafi hneykslað hver
annan. |>eir hafa lifað í eindrægni og
veríð hver öðrum góðir, eins og limir
á sama líkama eiga að vera.
fegar litið er á landsstjórn vora frá
þessu sjónarmiði, er hún alveg ótrú-
lega dæmislík Grími ægi þeir, er »skifti
hömum svá skjótt, at varla festi
/
auga á*.
|>að sýnir bezt leikur sá, er hún hef-
ir leikið með íslendinga í stjórnarbót-
armálinu — leikur, sem vafalaust er
kynlegastur af öllu því, er nokkur
þjóð hefir orðið að sæta af hálfu nokk-
urrar landsstjórnar.
Eftir margra ára undanfærslu og af-
svör lætur stjórnin að lokum 1897
teygjast til þess að gera alþingi til-
boð um breytingar á stjórnarhögum
hennar, breytingar, sem vitanlega full-
nægja ekki óskum þjóðarinnar, en
nema þó burtu langlökustu agnúana
og veita þjóðinni mikilsverð réttindi.
En hvernig var svo þetta tilboð
gert?
Ekki í frumvarpi frá stjórninni, held-
ur var landshöfðingi látinn lýsa yfir
því munnlega.
Og landshöfðingi, fulltrúi ráðgjafans,
lét ekki þar við sitja, svo sem kunn-
ugt er. Honum fórust jafnframt svo
orð, eftir því sem bæði nánustu vinir
hans og andstæðingar skildu hann,
sem stjórnin teldi þær endurbætur,
sem boðnar væru í frumvarpinu, fulln-
aðarúrslit á stjórnarbaráttu íslendinga,
ef þær væru þegnar, og þingið þar
með skuldbundið um svo og svo lang-
an tíma til þess að krefjast engraum-
bóta framar á stjórnarskránni.
Ekki lét fulltrúi ráðgjafans heldur
þar staðar numið. Hann réð þinginu
beinlínis frá því að þiggja það tilboð,
sem umbjóðandi hans, ráðgjafinn, hafði
gert því — hélt því fram, að þingið
væri í raun og veru litlu eða engu
nær um samninga við stjórnina, þó að
ráðgjafinn væri á þingi, ef hann flytti
málin fyrir konungi í ríkisráðinu; því
að við atkvæðagreiðsluna þar gæti vel
farið svo, að hann yrði í minni hluta,
og þá synjaði konungur staðfestingar
þeim lögum, er ráðgjafinn og alþingi
hefðu orðið ástatt um; og svo gæti
ráðgjafinn ekkert gert eftir á annað
en sagt þinginu, að hann hefði orðið
að lúta í lægra haldi.
þessar fortölur ráðgjafafulltrúans
vörpuðu ekki sem glæsilegustu ljósi
yfir tilboð ráðgjafans. Enda höfðu
þær sín áhrif.
Mikil og hörð barátta hófst út af
þessum fortölum ráðgjafafulltrúans.
Ekki var fyrirhafnarlaust að koma
öllum í skilning um, að þær væru
markleysa.
Miklu bleki og miklum pappír var
eytt til þes3 að gera lýðum Ijóst, að
þ ó a ð ráðgjafinn hefði skrifað lands-
höfðingja það, sem hann varfyrirbor-
inn um »fullnaðarúrslitin«, þá gæti það
ekki verið annað en hégómi. í fyrsta
lagi vegna þess, að stjórnarskráin sjálf
gerði ráð fyrir stjórnarskrárbreytingum
og ákvæðin um það ættu að standa
óhögguð. I öðru lagi vegna þess, að
ekki væri nokkur hugsanlegur vegur
að skuldbinda fyrirfram stjórn og þing
til þess að halda stjórnarskránni ó-
breyttri, ef þau á annað borð kæmu
sér saman um að breyta henni.
Um þessa fullnaðarúrslita-fjarstæðu
er svo verið að þjarka á annað ár.
Stöðugt eru stjórnarbótarfjendur að
fjargviðrast út af »lokunni*, sem hleypa
eigi fyrir stjórnarbótarmál þjóðarinnar.
Og alt af bera þeir stjórnina fyrir
þessari grýlu — menn skuli bara at-
huga, hvað sjálfur fulltrúi ráðgjafans
hafi eftir ráðgjafanum haft. Nú sé
verið að ginna þjóðina inn í dáfallega
gildru!
í nóvembermánaðarlok lætur svo
ráðgjafinn aftur til sín heyra — gefur
þá umboð til að prenta bréfið, sem
hann hafði ritað landshöfðingja um
stjórnarskrárbreytingartilboð sitt —
sýnir þá og sannar, að hann hefir
ekki farið fram á annað en að breyt-
ingarnar »miði til fullnaðarúrslita máls-
ins að xvo stöddui (»bd Lov, der for
Tiden tilsigter en endelig Lösning af
sagen*), að vilji menn fá frekari breyt-
ingar, þá verði »að fresta slíkum at-
riðum þangað til síðar meir, er það
hefir sýnt sig í framkvæmdinni, hvern-
ig tillögur uppkastsins reynast*, og »að
lögin yrðu — eins og hver önnur lög,
er ekki hafa sjálf inni að halda lög-
mælt takmark fyrir því, hve lengi þau
eigi að standa, eins og stöku siunum
á sér stað — að koma til dyra eins
og fullnaðarlög, er að vísu gcetu þokað
fyrir nýjum lögum fyr eða síðar, en
hefðu ekki sjálf að geyma né hefðu
í eftirdragi neina ályktun (í ávarps-
sniði eða öðru vísi), hvorki frá al-
þingi eða annarihvorri deild þess,
þar sem látið væri uppi eða að því
vikið, að svo væri litið á hina nýju
scjórnarskrá sem hún værí að eins
millibilsstig að frekara endimarki*.
Svo er landstjórnin úr sögunni, áð
því er þessu atriði við kemur.
Fyrst segir hún skýr og ákveðin
orð, sem ekki er nokkurt viðlit að
misskilja fyrir heilvita mann.
Svo flytur hún þjóðinni þessi orð
svo laglega, að þeir, sem ekki hafa
skarpleik til að brosa að þeím &em
helberum hégóma, þeir sannfærast um,
að landstjórnin hljóti að sitja á svik
ráðum við þjóðina.
Loks kemur hún og segist aldrei
hafa sagt það, sem þjóðinni bafi
verið flutt, heldur alt annað!
Hvað vilja menn hafa hamskiftin
fimlegri? Ekki hefði Grími ægi látið
þetta betur.
f>á er annar liðurinn í atferli ráð-
gjafafulltrúans, þessi, er áður er á
minst.
Svo fyrirhafnarsamt sem það var,
að fæla burt »fullnaðarúrslita«-grýluna,
er landstjórnin sjálf hafði vakið, var
þó hálfu örðugra að koma allri þjóð-
inni í skilning um það, að landstjórn-
in sjálf skýrði rangt frá því á þingi
þjóóarinnar, hvernig lög þessi næðu
staðfesting konungs. Ollu ótrúlegra
atferli er líka torfundið.
Ómótmælanlegar sannanir fengust
nú fyrir því samt. »Corpus juris*
sannaði í ísafold, að engin atkvæða-
greiðsla gæti farið fram í ríkisráðinu;
þar af leiðaDdi yrði ráðgjafi þar ekki
ofurliði borinn með atkvæðagreiðslu;
en allra-sízt Islandsráðgjafi, því að
hann hefði þá sérstöðu í ríkisráðinu,
að konungur gæti ekki látið neinn ann-
an ráðgjafa sinna en hann skrifa und-
ir íslenzk löggjafar eða landstjórnar-
málefni, þar sem aftur á móti álykt-
un konungs í dönskum málum hefði
fult gildi, ef hann gæti fengið einhvern
af dönsku ráðgjöfunum til þess að skrifa
undir með sér.
Eóðurinn varð nokkuð þungur með
þennan ótvíræða og skýlausa sann-
leika. Menn áttu nokkuð örðugt með
að trúa því, að ísafold gæti vitað
þetta betur en landstjórnin sjálf. f>eir
lásu ísafold og sáu að engar röksemd-
ir komu gegn ritgjörðum hennar um
þetta efni, sem nokkurt vit var í. En
svo mintu stjórnarbótarfjendur þá á
ummæli landshöfðingja. Ætli hann
fari ekki nærri um annað eins mál og
þetta? Fjöldi manna sá engin ráð til
þess að átta sig á málinu.
jþá kemur Iandstjórnin enn til sög
unnar. f>ingmaður gerir sér ferð á
fund ráðgjafans, þess, er þá var við
völdin, og þess, er verið hafði það
næst á undan honum. f>á fær hann
að vita það, að »Corpus juris« hafi
skýrt málið í ísafold alveg »hárrétt«,
og skýrir frá því í aprílmán. 1898 á
prenti.
Og ráðgjafarmr bæta þrem mikils-
verðum atriðum við frásögn blaðsins
til áréttÍDgar, atriðum, sem ekkert
hafði verið fullyrt um í ísafold:
að alíslenzk mál láti danskir ráð-
gjafar hlutlaust;
að alt til þess dags hafi íslenzkum
málum aldrei verið ráðið öðru vísi til
lykta í ríkisráðinu en ráðgjafi íslands
hafi lagt til; og
að gangi úrskurður konungs gegn
tillögum ráðgjafans, er málið flytur,
þá só litið svo á, sem sá ráðgjafi hafi
ekki önnur úrræði en að beiðast
lausnar.
Afdráttarlaust var staðhæft áprenti,
að þessar yfirlýsingar væru frá ráð-
gjafanum sjálfum. Og móti því hefir
ekki verið mælt enn í dag.
Gangur málsins er þá þessi, eins og
allir sjá:
Fyrst gerir landstjórnin þinginu til-
boð; lætur þess jafnvel getið, að henni
sé áhugamál að íslendingar komist út
úr stjórnarmáls ógöngunum þann veg,
sem tilboðið stefnir.
f>ví Dæst ræður landstjórnin þing-
inu frá því að þiggja þetta tilboð, og
færir ákveðnar röksemdir fyrir því, að
lítið eða ekkert gagn geti orðið að
því.
Loks lýsir landstjórnin yfir því, að
þær röksemdir, er hún hefir talið eiga
að verða sínu eigin tilboði að falli, séu
gersamlega ónýtar, ekkert annað en
hugarburður og vitleysa!
Fyrst gerist hún stjórnarbótarvinur.
Svo skiftir hún ham og verður stjórn-
arbótarfjandi. f>á skiftir hún um ham
og verður stjómarbótarvinur.
011 verða þe8si hamskifti á tæpu ári.
Fimlegur er leikurinn!
F.r það ekki von, að íslendingar
beri ríka lotning.j fyrir stjórn sinni —
fyrir staðfestu hennar og vitsmunum
og óbifanlegri sannleiksást?
Er það ekki von, að þeim sé hug-
leikið, að halda við hjá sér svona
staðfaBtri, viturri og sannleikselskandi
stjórn?
Slíkum höfðingja er gott að fylgja!
Þingmálafundir.
Laugardaginn 27. apríl 1901 var
þingmálafundur fyrir Austur Skafta-
fellssýslu haldinn að Bjarnanesi, að
afloknu manntalsþingi, samkv. fundar-
boði þingmanns kjördæmisins síra Ó-
lafs Ólafssonar í Arnarbæli, er mætt-
ur var á fundinum. Fyrir fundar-
stjóra var kosinn sýslumaður Guðlaug-
ur Guðmundsson, en skrifari f>orleifur
Jónsson hreppstjóri í Hólum.
A fundinum voru þessi mál tekin
til umræðu:
1. Stjórnarskrármálið. Fundurinn
aðhyllist stjórnarbót á sama grund-
velli, sem frumv. frá 1897 og 1899 er
bygt á, þannig, að sem ríflegastar um-
bætur fáist á stjórnarfyrirkomulagi
landsins í þess sérBtöku málum. Sam-
þykt með 32 alkv. móti 5.
2. Bankamálið. Fundurinn telur
nauðsynlegt, að umbætur fáist á pen-
ingahag landsins með öflugri banka-
stofnun, sviplíkri þeirri, er var fyrir
þinginu 1899. Samþykt með 32 atkv.
móti 2.
3. Bitsíminn: Fundurinn aðhyllist
gjorðir síðasta þings í ritsímamálinu,
og vill að því sé haldið fram í svip-
aða átt. Samþykt með él atkv.
móti 2.
4. Prestalaunamálið. Fundurinn er
því meðmæltur, að feld séu burtuþau
prestsgjöld, sem talin eru upp í frum-
varpi þingsÍQs 1899, og þau bætt upp
úr laDdssjóði. Samþykt í eínu hljóði.
5. pjóðjarðasala. Fundurinn er
hlyntur þjóðjarðasölu. Samþ. í einu
hljóði.
6. Fátœkramálið. Fundurinn álít-
ur, að í því efni sé eina ráðið, að
skipuð sé milliþinganefnd, er taki fá-
tækralöggjöfina til gagngjörðrar endur-
skoðunar, en að sveitfestistíminn verði
þó þegar í stað styttur til muna.
Samþ. með öllum þorra atkv. gegn 1.
7. Landbúnaðarmálið. Fundurinn