Ísafold - 01.06.1901, Page 1

Kerrmr íit ýtnist einu siuni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 ki\, erlendis 5 kr. eða
1 >/a doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir frarn).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVIII. árg.j
Reykjavík laugardaginn 1. júní 1901.
35. blað.
I. 0 0. F. 83639 ll + lll
Fornyripasaf nid opið mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafn opið hrern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
rnd., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spitalenum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbanlcinn opinn hvern virkan dag
ki. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Mjaltir
Margir eru þeir, sem ekki hafa neina
hugmynd um, hve mikils aé um það
vert fyrir landbúnaðinn, að vel sé
mjólkað. En afaráríðandi erþaðsamt
fyrir bóndann, að það sé gert sem
bezt. Og óskandi væri, að eitthvað
yrði gert af yfirvöldunum fyrir þetta
mikilvæga mál, t. d. með því að afla
mönnum »mjaltakennara«, láta »mjalta-
kenslu« fara fran? og veita þeim verð-
laun, er mjólka bezt.
Jafnframt því, sem eg vísa til Bún-
aðarritins 1. árg. bls. 120 og 14. árg.
bls. 62, ætla eg að geta hér um al-
mennustu mjaltareglurnar.
|>egar mjólka á hú, verður sá, er
það gerír, að vera í mjaltafötum; fat
an þarf að vera hrein; hann á hafa
með sér þurra pjötlu til þess að þurka
júgrið og vera vel hreinn og þur um
hendurnar. Hann sezt hægramegin
við kúna — ef því verður við komið,
— sem næst henni, svo hann þurfi
ekki að teygja úr handleggjunum til
þess að ná í júgrið. Fötuna lætur
hann styðjast við vinstra hnéð og
heldur henni með vinstri hendinni.
Meö hægri hendinni þurkar hann júgr-
ið vandlega, og fyrir engan mun má
gleyma að þurka skoruna milli júgur-
helminganna.
þessi þurkun er einkum áríðandi til
þess að mjólkin verði hrein og styður
llka mjög að því, að kýrin hleypi
mjólkinni niður. Hana má því aldrei
vanrækja.
Svo er byrjað á framspenunum, og
það með allri hendinni. Fyrir engan
mun má mjólka með hnúunum og
klípa; það getur orðið til þess, að innri
himnurnar í júgrinu springi og svo
komi fram í því hnútar. I stað þess á
að leggja höndina vel upp að mjólk-
urpoka júgursins ognálangri og mjórri
mjólkurbunu úr spenanum með því að
þrýsta jafnt og ekki of ótt. Sé svona
farið að, er þess ekki langt að bíða,
að kýrin hleypi mjólkinni níður. þeg-
ar hún er farin að gera það, skal
mjólka hratt, og þá fyrst er það, að
unt er að ná mjólkinni úr hinum
minni bvolfum. þegar bunan úr fram-
spenunum er farin að sjatna, er tek-
ið til við afturspenana og farið eins
að. þá er aftur farið að mjólka fram-
spenana, og sá, sem vel kann að
mjólka, fær nú aftur töluvert af mjólk
úr þeim; nú er haldið áfram við þá,
unz enginn dropi kemur úr þeim, og
því næst er eins farið með afturspen-
ana. Svona er farið að tvisvar til
þrisvar, og sá, sem mjólkar vel, verð-
ur lipur í höndunum og honum verð-
ur svo sýnt um þetta, að hann veit,
hve nær hann á að hætta að mjólka.
Svo eru gerð nokkur eftirmjalta-
handtök, sem eru fólgin i því, að lóf-
arnir eru iagðir sinn hvorumegin á
júgrið og þrýst á kirtlana ofan frá og
niður eftir þrisvar sinnum, og því
næst er lófinn lagður undir kirtilinn
og honum þrýst fast upp að kvíði
kýrinnar, hverjum kirtli tvisvar til
þrisvar, og loks eru hendurnar dregn-
ar hægt niður, þeim haldið utan um
spenana, og lokað að ofan, án þess að
spenarnir séu teygðir, og koma þá
síðustu mjólkurdroparnir.
En til þess að mjólka á þennan
hátt, tæma júgrið gersamlega á til-
tölulega stuttum tíma, þarf ekki að
eins æfingu, heldur og handlægni og
umhugsun. Naumast er nokkurt verk
við landbúnaðinn, sem jafnmikið hefir
verið kastað höndunum til, eins og
til mjaltanna, og þó er afaráríðandi,
að það verk sé unnið eins og á að
vinna það. Flestum mun vera kunn-
ugt um, að BÍðustu droparnir, sem úr
spenunum koma, eru feitastir, marg-
falt feitari en hinir fyrstu. En hitt
munu færri vita, að náist mjólkin ekki
í tíma úr júgrinu, fer mikið af henni
annað, t. d. til nýrnanna til þvag-
myndunar.
Menn geta fengið meiri mjólk úr
mjólkurkirtlunum í hvert skifti, sem
mjólkað er, en alment gerist. Með
því að mjólka eins og á að gera það,
má fá einu pundi meira af smjöri dag-
lega úr 25 kúm. það verður 4 punda
daglegur gróði úr 100 kúm. Á Is-
landi eru um 17,000 kýr, og sé gert
ráð fyrir því, að 10,000 þeirra séu
mjólkandi í einu, verður niðurstaðan
sú, að vér getum framleitt 120,000
pundum meira af smjöri á ári hverju
en vér nú gerum.
Afkvæmi alidýra vorra, folöld, kálf-
ar og lömb, hafa þá aðferð við að
mjólka, sem hér er lýst. þau hafa
meðfæddan hæfileik til þess að fá
meiri og betri mjólk en vér fáum að
jafnaði. Vér eigum að læra af nátt-
úrunni í þessu sem öðru — það borg-
ar sig vel.
þó að mjaltirnar séu mjög vanda-
samt verk, lít eg svo á, sem vekja
eigi áhuga manna á því, að þær verði
svo vel af hendi leystar, sem unt er.
Engin furða er, þó að sá áhugi hafi
hingað til ekki vórið mikill. Mjalt-
irnar verða að fara fram á ákveðnum
tímum, að minsta kosti þrisvar á sól-
arhring; einkum er áríðandi, að svo
oft sé mjólkað, meðan mjólkin er mest
í kúnum; og venjulega er verkið illa
borgað.
Til þess að þetta áríðandi verk verði
í meiri metum haft, ættu börmn helzt
að læra það á heimilum, þegar þau
eru 8—10 ára gömul, hendurnar styrkj-
ast með daglegri æfingu, og eftir svo
sem eitt ár geta þau mjólkað 2—4
kýr á hverjum degi; það væri góður
léttir. þeir læra líka bezt að mjólka,
sem læra það ungir. Mjaltatímanum
mætti haga svo, að nokkurir mjólki í
einu. Svo fara Hollendingar að. Alt
heimilisfólkið, að húsmóðurinni undan-
tekinni og yngstu börnunum, fer í
fjósið, þegar mjólka á, og engum kem-
ur til hugar, að þetta só dónalegt
verk. Meðan á mjóltunum stendur, á
að vera svo hljótt og kyrt í fjósinu,
sem uut er; annars verður mjólkin
minni. Og svo þurfa fjósin að vera
hreinog viðkunnanleg, eins og hollenzku
fjósin. Sé fjósunum haldið hreinum,
verða kýrnar það líka. Hver sem
miólkar verður að eiga tvenn mjalta-
föt að minsta kosti, til skiftanna. Og
vér verðum að láta myndarlegasta
fólkið mjólka, og bezt er, að húsbónd-
inn fáist eitthvað við það sjálfur.
Gætu línur þessar stuðlað að því, að
áhugi vakni á þessu verki, sem er svo
mikilvægt fyrir bændur, þá er tilgang-
inum með þeim náð.
II. Grinfeldt.
Hámarkið aftur.
Ekki er Þjóðólfsmanni gaman! Niður
fyrir hámark vanþekkingarinnar vill
hann ekki með nokkuru móti fara.
Enn er hann að stæla um það, að
landshöfðingi eigi að sitja á þingi eftir
frv. dr. V. G. Þ ó a ð búið só að
prenta upp fyrir Íiann 34. grein stjórn-
arskrárinnar, sem ein fyrirskipar þing-
setu landshöfðingja, og breyMngarnar,
sem frumvarpið ætlast til að á henni
verði, þ ó a ð þessar breytingar séu í
því einu fólgnar, að ráðgjafi á að koma
á þingið í sta'ð landshöfðingja, og þ ó
a ð enginn neisti af heilbrigðri skyn-
semi væri í því að lögákveða, að ráð-
gjafinn skuli hafa fulltrúa á því þingi,
sem hanu situr sjálfur á.
Þrátt fyrir þetta alt er liann enn að
tönlast á því, að ekki eigi landshöfðingi
að víkja af þingi eftir frv. dr. Y. G.!
Nú ber hann það fyrir sig, að frum-
varpið heimili ráðgjafa, að gefa öðrum
manni umboð til að vera »við hlið sér«
á þingi og láta þinginu skýrslur í tó.
Með því ákvæði segir hann, að ekki
geti verið átt við neinn annan en lands-
höfðingja. Þar af leiðandi eigi ekki
landshöfðingi að víkja af þinginu eftir
frumvarpínu.
Stjórnarskráin, sem nú er í gildi,
heimilar stjórninni þetta sama — að
hafa mann við hlið landshöfðingja. Yið
hvern er þar áttl
Allir menn með heilbrigðri skynsemi
vita það, að þar er ekki átt við neinn
sórstakan mann, að stjórnin getur sam-
kvæmt stjórnarskránni sett hvern mann
sem henni þóknast, til að vera »við hlið«
landshöfðingja á alþingi. Enginn er
tiltekinn og enginn undantekinn. Og á
þessu gerir frumvarpið enga breytingu
— aðra en þá, að eftir frumvarpinu
yrði maðurinn við hlið ráðgjafa, en eftir
stjórnarskráuni við hlið laudshöfðingja,
ef nokkurn tíma kæmi til þess, að slík-
ur maður yrði á þing sendur.
Þjóðólfsmaður hlýtur að ímynda sér,
að landshöfðingi sé samkvæmt embætt-
isstöðu sinni sjálfkjörinn tíl að halda á-
fram að vera á þingi eftir frumvarpinu,
a f þ v í a ð hann hefir verið á þingi
áður, — ef hann ímyndar sér annars
nokkuð og er ekki að vaða þetta í al-
gerðu hugsunarleysi.
En þá gæti hann alveg eins ímyndað
sér, að presturinn á Keynivöllum só
samkvæmt embættisstöðu sinni sjálfkjör-
inn til að vera konungkjörinn þing-
maður, því að það hefir presturinn þar
verið!
Landshöfðingi er ekki fremur nefndur
til þingsetu en hver annar maður í
frumvarpinu. Þar af leiðandi yrði hann
ekki sjálfsagðari til þingsetu en hver
annar maður, ef það frumvarp yrði að
lögum.
Einfaldara getur málið ekki verið, og
vér treystum engum manni á landinu
til að misskilja annað eins, öðrum en
Þjóðólfsmanni.
Enda hefir ekki á því borið, að nokk.
ur annar maður hafi misskilið það.
Bankamál
Við grein Indriða Einarssonar, Beikn-
ingur Landsbankans 1900 í 33. og 34.
tölubl. Isafoldar, vil eg gjöra nokkur-
ar athugasemdir og leiðróttingar:
1. Hann segir; »Eftir reikn. hefir
hann (bankinn) fengið 250 þúe. kr. í
nýjum seðlum samkvæmt lögum frá
þinginu 1899, en skilað landssjóði aft-
ur 35 þús. í gömlurn seðlum, sem
bankinn var ekki búinn að fú aftur
við árslok«. þetta er ekki rétt. Bank-
inn hefir fengið árið 1900 35 þús. kr.
í nýjum seðlum í skiftum fyrir sömu
upphæð í gömlum seðlum, en samkv.
lögunum 12. jan. 1900, fekk hann hjá
landssjóði 215 þús. kr. í nýjum seðl-
um.
2. Hann segir: *Fyrir skuldabréf
veðdeildarinnar átti bankinn að fá
peninga til þess að hafa í veltunni
við önnur bankastörf«. þetta er ekki
rétt, heldur átti bankinn að fá peninga
til þess að hafa í veltunni fyrir það,
að fasteignarlán hans borguðust, flytt-
ust yfir í veðdeildina. — En lánþegar
veðdeildarinnar hafa rétt til að heimta
að bankastjórnin annist um að koma
bankavaxtabréfunum í gjaldgenga pen-
inga, sbr. 9. gr. veðdeildarlaganna 12.
janúar 1900.
3. Hann segir: »Veltufé bankans
hefir samt ekki hækkað að því skapi
(þ. e. mununnn á fasteignalánum
bankans sl/12 og 80/0 1900), og stafar
það af þvv að bankavaxtabréfin hafa
ekki selst«. |>etta er ekki nákvæmt.
Bankinn hefir varið öllum þessum mis-
mun til þess að kaupa fyrir banka-
vaxtabréf — og meira til, — og tekið
bankavaxtabréfin sem peninga upp í
þau fasteignarveðslán, sem honum hafa
borgast. Bankavaxtabréfin hefir hann
ekki haft til sölu annarstaðar en hér
í Reykjavík.
4. Hann segir: »Af*því að bank-
inn á að kaupa bankavaxtabréf o. s.
frv«. þetta er ekki rétt. Bankanum
er hvergi gert að skyldu að kaupa
bankavaxtabréf. Honum er að eins
gjört að skyldu að annast um, að
koma þeim í gjaldgenga peninga.
5. Hann segir: »Svo er að sjá sem
landsbankinn hafi keypt fyrir peninga
veðdeildarskuldabréf, sem nema minst