Ísafold - 06.07.1901, Blaðsíða 2

178

arvert, þegar einhverir vilja verða til
þesa að halda uppi minningu slíkra
merkismanna sem Jónasar, er sjálfsagt
mun um langan aldur verða talinn
einn með Helztu óskabörnum ættjarð-
ar vorrar frá síðastliðinni öld.
En að mér datt í hug þjóðminning-
ardagurinn, var einmitt af því, að eg
hefi ávalt bóist við að hann mundi
verða mjög hátíðlegur í sumar, og að
jafnvel alþingi — eða þá sérstaklega
einhverir alþingismenn — mundi vilja
gera sitt til, að hann yrði sem við-
hafnarmestur að einhverju leyti, bæði
af því, að það yrði fyrsti þjóðminn-
ingardagur nýju aldarinnar, og svo af
því, að þá gæfist þeim sérstakt tæki-
fðeri til að minnast þess manns, er
fyrir hálfri öld síðan mundi hafa ver-
ið talinn sjálfkjörinn til að nefnast
óskabarn aldarinnar, þótt hann þá
væri dáinn fyrir nærri 20 árum.
J>essi maður er Baldvin Einarsson.
Baldvin Einarsson er barn 19. ald-
arinnar. Hann er sá fyrsti frægur Is-
lendingur, sem fæddur er á öldinni, og
á því öllum öðrum fremur rétt til að
nefnast óskabarn hennar, og nó 2.
ágúst er 100 ára afmæli hans. |>að
er hann, sem fyrstur hóf stjórnarbar-
áttu vora og sýndi fram á það í »Ár-
mann á alþingi«, að ísland gæti eng-
um þrifum náð undir stjórn Dana,
nema þeim væri veitt þing í sjálfu
landinu. |>að er hyrningarsteinninn
til hins nóverandi alþingis, sem hann
hefir lagt, og eflaust er það hann,
sem mest áhrif hefir haft á þá Jónas,
Jón Sigurðsson og aðra forvígismenn
þjóðar vorrar, er hófu stjórnarbarátt-
una. — f>að var hann, sem sýndi þeim
stefnuna.
Nó er eins og menn hafi gleymt
Baldvini; það hefir engum orðið að
vegi, að safna samskotum til minnis-
varða yfir hann, og nó heyrist hann
aldrei nefndur; en fram um 1870 kann-
aðist hver Islendingur við hann. |>á
kom þjóðhátíðin, og frægð Jóns Sig-
urðssonar brá skýlu yfir Baldvin, svo
hann hvarf, og er það þess vegna
merkilegt, að einmitt þessi skýlaverð-
ur minnisvarði hans. f>jóðin reisir
honum alveg ósjálfrátt minnisvarða
með þjóðhátíðardeginum 1874 og þjóð-
minningardögunum síðar.
Baldvin og Jónas ættu báðir að
vera óskabörn íslenzku þjóðarinnar; en
svo er um þá eins og marga aðra
mikilhæfa menn, að samtíðin gat ekki
fyllilega viðurkent störf þeirra. f>eir
vildu báðir rækta nýjan þj*>ölífsakur
og frjófga hann nýju sæði og var því
ekki að bóast við, að þeir gætu notið
uppskerunnar sjálfir eða séð ávexti
hennar. Gamall vani og hleypidómar
var rótgróið illgresi, sem ræta þurfti
UPP. og þar lagði Baldvin fyrstur
hönd að verki á öldinni, sem leið.
Hann er barn 19. aldarinnar, og
hans ætti hver Islendingur að minnast
2. ágóst.
Jónas.
Mannalát
Aðfaranótt 4. þ. m. andaðist hór í
bænum frú Sólrón E i r í k s d ó 11 i r,
húsfreyja Ben. S. Þórarinssonar kaup-
manns, fædd að Svínafelli í Nesjum 27.
júlí 1858, dóttir Eiríks frá Hoffelli
(Eiríkssonar). Er af þeirri ætt margt
merkisfólk komið. »Sólrún heitin var
fyrirtaks-kona að myndarskap og mann-
kostum«.
Jarðarför miðvikudag 10. þ. m., kl.
11 £ fm haimilinu.
Stiórnarskrárfrumvarpið.
Frnmvarp
til stjórnarskipunarlaga um breyting á
stjórnarskrá nm hin sérstaklegu málefni Is-
lands 5. jan. 1874.
í staðinn fyrir 2. gr., 3. gr., 1. málsgr.
14. gr., 15. gr., 17. gr., 19. gr., 1. lið 25.
gr., 28. gr., 34. gr., 36. gr. og 2. ákvörðun
um stundarsakir í stjórnarskránni komi svo
hljóðandi greinar:
1. gr. (2. gr. stj skr.).
Konungur hefir hið æðsta vald yfir öll-
um hinum sérstaklegu málefnum íslands
með þeim takmörkunum, sem settar eru i
stjórnarskrá þessari, og lætur ráðgjafa fyrir
ísland framkvæma það. Ráðgjafinn fyrir
Eland má eigi hafa annað ráðgjafaembætti
á hendi, og verður að skilja og tala islenzka
tungu.
Hið æðsta vald innanlands skal á ábyrgð
ráðgjafans fengið í hendur landshöfðingja,
sem konungur skipar og hefir aðsetur sitt
á Islandi. Konungur ákveður verksvið
landshöfðingja.
2. gr. (3. gr. stj.skr ).
Ráðgjafinn ber ábyrgð á stjórnarathöfn-
inni. Alþingi getur kært ráðgjafann fyrir
embættÍ8rekstur hans eftir þeim reglum, er
nánara verður skipað fyrir um með lögum.
3. gr. (1. málsgr. 14. gr. stj.skr.).
A alþingi eiga sæti 34 þjóðkjörnir al-
þingismenn og 6 alþingismenn, sem kon-
ungur kveður til þingsetu.
4. gr. (15. gr. stj.skr.).
Alþingi skiftist í tvær deildir, efri þing-
deild og neðri þingdeild. I efri deildinni
sitja 14 þingmenn, í neðri deildinni 26.
Þó má breyta tölum þessum með lögum.
6. gr. (17. gr. stj.skr.).
Kosningarrétt til alþingis hafa:
a, allir bændur, sem hafa grasnyt og
gjalda nokkuð 'til allra stétta; þó
sknlu þeir, sem með sérstaklegri á-
kvörðun kynnu að vera undan-
skildir einhverju þegnskyldugjaldi,
ekki fyrir það missa kosningarrétt
sinn;
b, kaupstaðarborgarar og aðrir karl-
menn í kaupstöðum, sem eigi eru
öðrum háðir sem hjú, ef þeir gjalda
‘í bein bæjargjöld að minsta kosti 4
kr. á ári;
c, þurrabúðarmenn og aðrir karlmenn í
hreppum, sem eigi eru öðrum háðir
sem hjú, ef þeir gjalda til sveitar að
minsta kosti 4 kr. á ári;
. d, embættismenn, hvort heldur þeir
hafa konunglegt veitingabréf eða
þeir eru skipaðir af því yfirvaldi,
sem konungur hefir veitt heimild til
þessa;
e, þeir, sem tekið hafa lærdómspróf við
háskólann, eða embættispróf við
preetaskólann eða læknaskólann í
Reykjavík, eða eitthvert annað þess
háttar opinbert próf, sein nú er eða
kann að verða sett, þó ekki sóh þeir
í embættum, ef þeir eru ekki öðrum
háðir.
Þar að auki getur enginn átt kosningar-
rétt, nema hann só orðinn fullra 25 ára að
aldri, þegar kosningin fcr fram, hafi óílekk-
að mannorð, hafi verið heimilisfastur i
kjördæminu eitt ár, sé fjár síns ráðandi og
honum sé ekki lagt af sveit, eða, hafi hann
þegið sveitarstyrk, að hann þá hafi endur-
goldið hann eða honum hafi verið gefinn
hann upp.
Stafliðunum b og c má breyta með lög-
um.
6. gr. (19. gr. stjskr.).
Hið reglulega alþingi skal koma saman
fyrsta virkan dag i júlimánuði annaðhvort
ár, hafi konungur ekki tiltekið annan sam-
komudag sama ár. Breyta má þessu með
lögum.
7. gr. (1. liður 25. gr. stj.skr.).
Fyrir bvert reglulegt alþingi, undir eins
og það er saman komið, skal leggja frum-
varp til fjárlaga fyrir ísland fyrir tveggja
ára fjárhagstímabilið, sem í hönd fer. Með
tekjnnum skal telja tillag það, sem sam-
kvæmt lögum um hiná stjórnarlegu stöðu
íslands i rikinu 2. jan. 1871, 5. gr., sbr. 6.
gr., er greitt úr hinum almenna ríkissjóði
til hinna sórsdaklegn gjalda íslajids, þó
þaimig, að gneiða skuE %nár fraun ai tú-
lagi þessu útgjöldin til hinnar æðstu inn-
lendu 8tjórnar íslands, eins og þau verða
ákveðin af konunginum.
8. gr. (28. gr. stj.skr.).
Þegar lagafrumvarp er samþykt i annarri-
hvorri þingdeildinni, skal það lagt fyrir
hina þingdeildina í því formi, sem það er
samþykt. Verði þar breytingar á gjörðar,
gengur það aftur til fyrri þingdeildarinnar.
Verði hér aftur gerðar breytingar, fer
frumvarpið af nýju til hinnar deildarinnar.
Gangi þá enn eigi saman, ganga báðar
deildirnar saman i eina málstofu, og leiðir
þingið þá málið til lykta eftir eina umræðu.
Þegar alþingi þannig myndar eina mál-
stofu, þarf til þess, að gjörð verði fnlln-
aðarályktun í máli, að meir en helmingur
þingmanna úr hvorri deildinni um sig sé á
fundi og eigi þátt i atkvæðagreiðslunni;
ræður þá atkvæðafjöldi úrslitum um hin
einstöku málsatriði, en til þess að laga-
frumvarp, að undanskildnm frumvörpum til
fjárlaga og fjáraukalaga, verði samþykt í
heild sinni, þarf aftur á móti að minsta
kosti, að tveir þriðjungar atkvæða þeirra,
sem greidd eru, séu með frumvarpinu.
9. gr. (34. gr. stj.skr.).
Ráðgjafinn fyrir Island á samkvæmt em-
bættisstöðu sinni sæti á alþingi, og á hann
rétt á að taki þátt í umræðunum eins oft
og hann vill, en gæta verður hann þing-
skapa. I forföllum ráðgjafa má hann veita
öðrum manni umboð til þess, að mæta á
alþingi fyrir sina höud, en að öðrum kosti
mætir landshöfðingi fyrir hönd ráðgjafa.
Atkvæðisrétt hefir ráðgjafinn eða sá, sem
kemur í hans stað, þvi að eins, að þeir séu
jafnframt alþingismenn.
10. gr. (36. gr. stj.skr.).
Hvorug þingdeildin má gera ályktun um
neitt, uema meir en helmingur þingmauna
sé á fundi og greiði þair atkvæði.
11. gr. (2. ákv. um stundarsakir).
Þangað til lög þau, er getið er um í 2.
gr. (3. gr. stj.skr.), koma út, skal hæstirétt-
ur rikisins dæma mál þau, er alþingi höfð-
ar á hendur ráðgjafanum fyrir ísland út af
embættisrekstri hans, eftir þeim málfærslu-
regiurn, sem gilda við téðan rétt.
* * *
Elutningsmenn framangreinds frum-
varps eru þeir dr. Valtýr Guðmunds-
son, Ólafur Briem, Stefán Stefónsson
kennari og Jóh. Jóhannesson.
Málið er til 1. umr. í dag.
Eina huggunin.
riðið er, að nafnið veiti því einhverja
huggun, einhverja fró í raunum þess.
|>að væri illa gert, að meina því það,
ór því það er eina huggunin.
Þilskipaafli í Reykjavík
m. m.
Hér er lausleg skýrsla um aflann á
þilskip hér í bænum vorvertíðina 1901.
Geir Zoéga'£\“\^. . á 9 skip um 140,000
Th. Thorsteinsson — 7 —
Ásgeir Sigurðsson — 6 —
Helgi Helgason . — 4
Sturla Jónssou . — 3
B. Guðmundsson — 3
Engeyingar ... — 3
Jón Þórðarson . . — 2
Þ. Þorsteinss. o. fl. — 1
skip
144,000
137,000
45,000
47,000
55,000
53,000
30,000
31,000
30,000
30,000
15,000
25,000
22,900
19,000
12,000
aflað um
Nic. Bjarnas. o. fl. — 1
E. Filippusson . . — 1
J. P. T. Bryde . — 1
Jóh. Jósefsson . . — 1
Sig. Jónsson o. fI, — 1
G. Jónsson o. fl. — 1
Þ. Guðmundsson — 1
Alls hafa þessi 45
835,000; til samanburðar má geta þess,
að í fyrra var aflinn um 548,000 á 36
skip.
Þessir skipstjórar bafa aflað mest á
skip:
Þ. Þorsteinsson .
Kfistinn Magnússon
Björn Ólafsson . .
Sigurjón Jónsson
Stefán Daníelsson .
Magnús Brynjólfsson »Valdimar« 27,500
Jón Bjarnason . . . »ísabella« 27,500
Árni Hannesson »A. Turnbull« 26,000
Krisján Kristjánsson »Egill« 25,000
Ellert Schram . . . »Sigríður« 24,600
Útivistartími skipanna misjafn tölu-
vert. Sum, hin smærrí, komu inn 12.
f. m., en flest frá 20. s. m. og fram
yfir mánaðamót.
Seltirningar hafa fengið á 6 skip um
134,000 — mest á skip (»Kristofer«)
28,000. Eitt ókomið þar («Caroline«).
Af nesinu gengu í fyrra 10 skip og fengu
vorvertíðiua um 152,000. Aflinn því
meiri bæði hór og þar að tiltölu nú en
þá.
Alt heldur vænn fiskur, öllu betri
en í fyrra.
»Georg«' 31,900
»Björgvin« 30,000
»Guðrún« 30,000
»Emilie« 29,000
»Hildur« 29,000
Eina huggun afturhaldsmálgagnsins
í raunum þess ót af horfunum í stjórn-
arbótarmálinu á þessu nýbyrjaða þingi
er, að það só eklci valtýska, þetta sem
ofan á ætlar að verða, þrátt fyrir það,
þótt aðrir viti og skilji óðara, að það
er hann (dr. V.) og han3 flokksmenn,
sem sigurinn unnu þingsetningardag-
inn, að hann (dr. V.) flytur ásamt 3 þm.
öðrum stjórnarskrárfrumvarp það, sem
nó liggur fyrir þinginu, og loks, að
frumvarpið heldur sór alveg við sama
grundvöll og frumvörpin frá síðustu
þingum, þann grundvöll, sem stjórnin
hefir lýst yfir að hón vildi þýðast tid
samkomulags, en fer ekki fet þar ót
fyrir, þ. e. ót á þá braut, sem hón
hefir aftekið.
En sé afturhaldsmálgagninu nokkur
fróun í, að stjórnarbót þessi sé kend
við annan eða aðra en Valt.ý, þá ætti
öllum að vera það meinfangulaust.
Afturhaldsmálgagnið hefir oft, sjálf-
sagt 20 sinnum, sagt, að valtýskan
væri dauð. Hón hefir aidrei lifað bet-
ur en undir þeim ópum, og mega því
stjórnarbótarvinir óska helzt, að mál-
gagnið linni þeim aldrei; þ a ð er ör-
ugt feigðarmark á stefnu þ e s s .
þóknist málgagninu að kalla val-
týskuna í búningi hennar á þessu
þingi t. d. benedizku, þjóðólfsku eða
jafnvel flóamensku (í höfuð á »þing-
manni Flóamanna#), þá mun emginn
fara að amast neitt við því, Aðalafcr
Mikilfenglegar
I
fiskiraimsóknir.
Mikilfengleg samtök hafa komist á í
vor fyrir forgöngu stjórnanna á Norður-
löndum til að rannsaka höfin, einkum
með hliðsjón á fiskiveiðum. Danir, Norð-
menn, Svíar, Þjóðverjar, Rússar, Hollend-
ingar, Belgir og Englendingar sendu
fulltrúa á fund, sem haldinn var í
Kristjaníu í maímánuði í vor, til þess
að hrinda málinu áleiðis. Árskostnaður-
inn er áætlaður um 80 þús. kr., og
verður hann lagður fram af þeim þjóð-
um, er eiga þátt í fyrirtækinu.
Þjóðirnar eiga að skifta' á milli sín
höfunum, og er það nokkuð kynlegt, að
Rússum og Norðmönnum er ætlað að
rannsaka sjóinn umhverfis strendur ís-
lands. Virðist hætt við, ef þeirri til-
högun verður ekki breytt, að rannsóknir
hér við land dragist.
Á annan hátt er þó ekki vonlaust
um, að þessi sn,mtök verði oss til gagns.
Farmaður fyrirtækisins, þýzkur vís-
indamaður, sein H e r w i g heitir, fekk
íundinn í Kristjaníu til að samþýkkja
áskorun til þjóða þeirra, er fulltrúa
höfðu sent, um að styðja að ritsíma-
lagningu hiíigað til lasnds.