Ísafold - 10.07.1901, Blaðsíða 2

182
inginn á því ákvæði 7. greinar
laganna, að »engu megi breyta í
neins manna riti«, án samþykkis
höfundar. Svo hljóðandi tillaga
kom frá rektor Birni Ólsen: »í
því trausti að stjórnin sjái um að
höfundum sé heimilt að halda ó-
breyttri stafsetningu á ritum sín-
um, þeim er félagið prentar, ef þeir
óska þess, tekur fundurinn næsta
mál á dagskránni«.
Tillagan samþykt með 29, atkv.
móti 19. — Tillaga frá ritstjóra Jóni
Ólafssyni um að fela stjórninni að
ákveða réttritunina, kom eigi til
atkvæða. |
10. Bitstjóri Jón Ólafsson vakti máls
á því, að kosningu í Tímaritsnefnd
væri framvegis hagað þannig, að
einn gengi úr nefndinni á ári hverju.
Forseti gat þess, að réttara væri,
að slík tillaga væri birt í fundar-
boði, og tók tillögumaður aftur til-
lögu sína að sinni.
11. f>á var stjórn kosin og ritnefnd, alt
hínir sömu menn og áður, þar á
meðal forseti Eir. Briem, og í rit-
nefnd með honum Binar Hjörleifs-
son, Jón Ólafsson, Kristján Jóns-
son og Bteingr. Thorsteinsson.
Fyrsta
stjórnarmálsumræðan.
Frumvarp dr. Valtýs Guðmundsson-
ar og flokksbræðra hans var til fyrstu
umræðu í neðri deild á laúgardaginn
var.
Dr. Valtý Guðmundnsyni fórst orð á
þessa leið:
Stjórnarmálið er ekki nýtt hér á
þjugi. Nú hefir verið þráttað um það
2 áratugi. Á síðustu þingum hefir ný
stefna verið bafin. Áður ríkti sú
stefnan að krefjast alls, sem menn æsktu
eftir, án nokkurrar hliðsjónar á því,
hvort það fengist eða ekki. Bn stjórn-
in fekst ekki til viðtals. Árið 1895
vék þingið inn á samningagrundvöll,
því að þá fór mönnum að verða það
ljóst, að því að eins kemst nokkur
saímningur á milli tveggja málsaðila,
að málinu sé komið í það horf að þeir
geti komið sér saman. Og jafnframt
sáu menn það, að þegar svo er ástatt,
að annar málspaírturinn er máttarmeiri,
hinn veikari, þá er ekki nofckur skyn-
semi í því að vona það, að máttar-
meiri samningsaðillinn láti undan í
öllu.
Árangurinn af stefnubœyting alþing-
is 1895 varð sá, að á þingi 1897 sýndi
stjórnin vilja tjt samkomulags. Bn
mjög var tilboð hennar takmarkað þá;
hún kvaðst að eins ganga að ákveðnu
frumvarpi, sem það ár var lagt fyrir
þingið. En um það frumvarp gat
þingið ekki orðið ásátt.
8ama frv. var svo lagt fyrir alþingi
1899. En þá var afstaða stjórnarinn-
ar til málsins orðin önnur. I bréfi
ráðgjafans um stjórnarskipunarmálið
dags. 26. maí 1899 er þess ekki kraf-
ist, að frv. sé samþykt óbreytt, held-
ur þess eins, að ekki sé vikið af þeim
grundvelli, er stjórnin vill semja á.
Málið skýrðist enn betur fyrir yfir-
lýsing stjórnarfulltrúans hér í deild-
inni á þingi 1899. f>á fórust honum
svo orð:
»Eg álít eigi vonlaust um, að þær
breytingar á stjórnarskránni, sem stjórn-
in álítur að komi ekki í bága við póli-
tiskt samband íslands og Danmerkur,
gætu fengist með viðaukum við frum-
varp þetta«.
Með þessum orðum var skýrt lýst
yfir því, hver samningagrundvöllurinn
sé — að hann sé sá, að raska ekki
stjórnarstöðusambandi Islands og Dan-
merkur. .
En frumvarpið var felt hér í deild-
inni frá nefnd og 2. umræðu, svo að
þingmenn áttu aldrei kost á að semja
um málið hver við annan, né heldur
við fulltrúa stjórnarinnar. Ef málið
hefði þd komist í nefnd, eru allar lík-
ur til að þær misfellur hefðu jafnast,
er nokkurum hluta þingsins þótti vera
á frumvarpinu.
Síðan er málið var felt hér í deild-
inni 1899, hafa kosningar farið fram
og meir en helmingur þjóðkjörinna
þingmatina er nú nýr. þess vegna er
mönnum enn ókunnugt um afstöðu
þingmanua til einstakra atriða í þessu
frumvarpi.
|>á er að minnast á afstöðu stjórn-
arinnar. Málið virtist í hættu statt
eftir þingið 1899. Áður hafði það ver-
ið stjórnin, sem neitaði öllum samn-
ingum. Nú voru orðin þau hausavíxl
á hlutunum. að þingið neitaði þeim öll-
um. f>ess vegna var hætt við, að
stjórnin kipti að sér hendinni. En
konungs-boðskapurinn sýnir það, að
svo hefir ekkí farið. Konungur lýsir
þar yfir því, að afstaða stjórnarinnar
við málið sé í engu breytt frá því sem
hún var 1899. Sé hann borin saman
við ráðgjafabréfið frá 26. maí 1899, er
fylsta ástæða til að gera sér vonir um
staðfesting konungs á þeim stjórnar-
skrárbreytingum, sem ekki raska stjórn-
arafstöðuuni milli landanna.
Með þetta fyrir augum er þetta
frumvarp samið. Að sumu leyti er
það samhljóða frumvarpi efri deildar
1899, en sumu ekki. þess er þar
fyrst að gæta að breytingunni á 61.
gr. er slept. það hefir ekki verið gert
af því, að ræðum. telji oss að neínu
leyti betur farna með því að halda
greininni óbreyttri, heldur vegna þeirr-
ar mótspyrnu, er komið hefir fram hjá
þjóðinni gegn breytingunni. Úr því
sú mótbára er svona ákveðin, virðíst
ekki ástæða til þess að halda breyt-
ingunni fram. Og þar sem íhalds-
stjórn er við völdin í Danmörku, er
naumast ráð fyrir því gerandi, að það
verði málinu að falli hjá b.enni, að vér
viljum halda stjórnarskrárgrein ó-
breyttri.
Hins vegar eru ýms breytingaatriði
tekin inn í þetta frumvarp, sem ekki
voru í frv. efri deildar. Á undan-
förnum þingum hefir það verið stöðug
viðbára, að komi ráðgjafinn á þing,
geti hann orðið of ráðríkur, þar sem
stjórnin skipi helming efri deildar.
Tvær leiðir eru til að afstýra slíku.
Önnur er sú að fækka konungkjörnum
þingmönnum; hin er sú, að fjölga þjóð-
kjörnum þingmönnum í efri deild.
Hvorttveggja má gera með sérstökum
Iögum. En flestir telja hyggilegast
að binda enda á það mál samtímis
öðrum breytingum á stjórnarskránni,
eru hræddir um, að verði á annað
borð dráttur á þeirri breytingu, geti
svo farið, að ekkert verði úr henni.
Enda engin ástæða til að vera að
draga hana.
En hvora Ieiðina á að fara? Bæðum.
vill heldur fjölga þjóðkjörnum þing-
mönnum. Væri konungkjörnum þing-
mönnum fækkað, yrði deildln svo fá-
menn, að hún líktist meir nefnd en
þingdeild. Jón Sigurðson krafðist þess
líka alt af, að þingmö’nnum yrði fjölg-
að; vildi láta þá vera 50—60. Hver
sem ber saman mannfjöldann nú og
1874, þegar stjórnarskráin var samin,
kemst -að raun um, að fólkinu hefir
fjölgað miklu meir tiltölulega en sem
þessari þingmannafjölgun nemur. Hitt
er álitamál, hvernig eigi að kjósa
þessa 4 þingmenn, sem farið er fram
á að bæta við; en um það vill ræðum.
ekki tala að þessu sinni.
f>á fer og frumvarpið fram á rýmk-
un kosningarréttarins. Jpegar fyrst
voru samin kosningarlög fyrir þetta
land, var kosningarétturinn svo tak-
markaður, að fasteignaeigendur einir
máttu kjósa. þess vegna fór svo í
byrjuninni, að engin kjósandi varð í
Vestmanneyjum, sem þó voru sérstakt
kjördæmi. í stjórnarskrá vorri eru
kosningarréttar-skilyrðin miklu strang-
ari en með Dönúm, að því undan-
skildu, að kosningarréttur er þar.
bundinn við þrítugsaldur. Stjórnarvöld-
in viðurkenna sjálf, að fyrirmælin um
kosningarréttinn þurfi umbóta við,
enda er þeim sumstaðar ekki hlýtt;
nýjar stéttir manna hafa komið upp,
sem virzt hefir frágangssök að neita
um kosningarétt, jafnvel þótt þeirra
8é ekki getið í stjórnarskránni.
Aðalatriðið er þó það, að með
frumvarpi þessu er farið fram á, að
færa niður sveitargjald það, sem er
skilyrði fyrir kosningarrétti. Bf til
vill má segja, að margir mentunar-
litlir menn fengju þá kosningarrétt.
En ekki er það nein trygging fyrir ment-
un, að menn hafi einhverja grasuyt.
Nú er svo ástatt, að þær sveitir, þar
sem aumingjaskapurinn er mestur,
geta ráðið mestu um iandsmál. Bétt-
ast kann að vera, að afnema alt sveit-
argjald sem skilyrði fyrir kosningar-
rétti, eins og gert er í Danmörk um
kosningar til fólksþingsins. En það
hafa flutningsmenn ekki viljað fara
fram á, öðru vísi en þá með sérstök-
um lögum.
Lögmæti þingfunda er ein breyting-
in enn. í ýmsum kjördæmum hefir
þótt varhugavert að heimta 2/a til
þess að þingfundir séu lögmætir, og
þar hafa menn viljað koma þessu í
samræmi við fyrirmæli Dana í stjórn-
arskrá þeirra og þingsköpum. Bæðum.
hyggur, að þetta geri hvorki til né
frá. En sumir samþingismenn hans
eru á öðru máli. Og eDgu tjóni get-
ur breytingin valdið. Ekki ætti hún
heldur að valda staðfestingarsynjun.
Upphaflega fór Stjórnin fram á, að
fyrirmælin væru eins og í þessu frum-
varpi, og nefndin, sem fjallaði um
málið, var henni samdóma. Bvo finn-
ur einn þingmaður upp á, að gera
breytingartillögu um þetta, og hún er
samþykt umræðulaust með 14 atkv.
af 27. Fyrirmæli stjórnarskrárinnar
virðast vera komin inn fyrir blábert
hugsunarleysi, þvert á móti vilja stjórn-
ar og nefndar. Nú er rétt að laga
þetta, úr því mörgum er það áhuga-
mál.
Bæðum. þykist þess fullviss, að
enginn neiti því, að þetta frumv. sé
bygt á þeim grundvelli, sem stjórnin
hefir sjálf afmarkað. Og að hinu
leytinu þykjast flutningsmenn hafa
tekið svo vandlega til greina mótbár-
urnar gegn frv. efri deildar 1899, að
þeifc gera sér vonir um, að menn verði
ásáttk um þetta.
Fyrir því vonar og ræðurn., að frv.
verði vel tekið í deildinni og að það
leiði til þess, að heillavænleg sam-
vínna verði með þingmönnum sjálfum
og eins með þingi og stjórn.
Pétur Jónsson ætiar ekki að gera
miklar athugasemdir við frumvarpið,
enda býst við, að það sæti þeim við-
tökum, að oftar verði tækifæri til að
ræða það.
Bæðumaður viðurkennir með flutn-
ingsm., að nú hafi verið reynt að
komá til móts við þá, er ýmislegt
hafa fundið hinu eldra frumv. til for-
áttu. Kvaðst vera einn af þeim mönn-
um, er ekki hefði litið svo á, sem
hið eldra frv. hefði stefnt í áttina til
meira sjálfsforræðis; að sumu leyti
hefði það verið til umbóta, en að
sumu leyti líka til tjóns. Hór væri
nú reynt að bæta avo úr skák, sem
unt er, enda hyggur ræðumaður, að
það verði ekki betur gert á þeim
grundvelli, er frumvatpið sé bygt á.
£n nú er ákaflega mikilsvert að vita,
hvort stjórnin muni veita áheyrn
slíku frumvarpi sem þessu. |>ess
vegna vill hann leggja þá spurningu
fyrir landshöfðingja, hve miklar líkur
eða vissu menn geti haft fyrir því, að
þetta frumv. nái staðfesting konungs.
Landshöfðingi vísaði í því efni til
konungsboðskaparins. Að öðru leyti
sé ekki hægt að svara fyrirspurninni,
vegna þess, að til þess yrði að fara
út í sérstök atriði, sem ekki sé leyfi-
legt við þessa umræðu.
|>ó kvaðst landshöfðingi vilja geta
þess, að tvö atriði væru — eitt á-
kvæði í frv. og vöntun eins ákvæðis
þar —, sem gerði það næsta ólíklegt,
að stjórnin mundi samþykkja frum
varpið, eins og það er nú.
f>ar með var umræðunum lokið.
Aldamótafagnaður
Suður-Þingeyinga.
Suður-þingeyingar héldu héraðshátíð
til aldamótafagnaðar 21. júní að Ljósa-
vatni. Mönnum taldist, að þar hefðu
komið saman 15—1600 manna.
Hátíðin hófst kl. ll1/^ árdegis með
skrúðgöngu inn á hátíðarsvæðið, sem
var skreytt merkjum og fánum og
þótti mjög fagurt. Menn gengu undsr
merkjum hreppanna.
Merki Húsavíkurhrepps var hvítur
feldur með bláum kögri; á honurn stóð
íefra horninu B(eykjahverfi) T(jörnes),
að neðan HYÍK (Húsavík), en á miðj-
unni jarðyrkjuverkfæri: kvísl og undan-
ristuspaði. Merkisberi Árna Jónsson
á þverá.
Merki Aðaldæla: hvítur feldur með
blárri umgjörð. Efst á honum stóð
A, en í miðju hans svauur á sundi.
Merkisberi Helgi í Múla.
Merki Beykdæla: Samandregið L og
B (Laxárdal og Beykjadalur), enfálki
fyrir ofan. Merkisberi Aðalgeir bóndi
Davíðsson í Stórulaugum.
Merki Skútustaðahrepps: hvít stjarna
í bláum feldi. Merkisberi Steinþór
steinhöggvari Bjarnarson á Litlu-
strönd.
Merki Ljósavatnshrepps: biár feldur
með tveiraur hvítum stjörnum. Merkis-
beri Sigurður Jónsson á Yztafelli.
Merki Hálshrepps var Fjallkonan
með fald, mjög fagurt merki. Merkis
beri bændaöldungurinn Jónatan á þórð-
arstöðum í Fnjóskadal.
Merki Grýtubakkahrepps (Höíðhverf-
inga) dannebrogsmerkið. Merkisberi
þóröur Gunnarsson á Höfða.
Merki Svalbarðsstrandar: skip á sigl-
ingu. Merkisberi Eiríkur Halldórsson
á Veigastöðum.
Meðan á skrúðgöngunni stóð, var
sungið: »Frjálst er í fjallasaU. En
inni á hátíðarsvæðíbu: »Ó fögur er
vor fósturjörð«.
Steingr. sýslum. Jónsson setti sam-
komuna með nokkurum orðum og bað
alla velkomna, og því næst var sung-
ið: »Ó, guð vors lands«.
Síra Árni Jónsson á Skútustöðum
steig þá í ræðustólinn og mintist alda-
mótanna. Á eftir var sungið: »Faóir
aldanna«.
Pétur alþingism. Jónsson mintist
íslands. Á undan sungió: »Nú vakna
þú, ísland«, og á eftir: »Eldgamla ísa-
foldo og »Eitt er landið ægi girt«.
þá var konungsminni. Steingrímur
sýslumaður talaði fyrir því. A eftir
sungið: »Vör hugur yfir sollið sund«.
Sigurður á Yztafelli mintist hér-
aðsins. Á undan sungið: »þú ert fá-
tæk, fóstra kær«, en á eftir: »Eg elska
yður, þér íslands fjöll«.
þá var fundarhló til kl. 4.
Kl. 4—5 fóru fram kappreiðar og
tókust ekki vel. Stökk vann grár
hestur frá Halldórsstöðum í Beykja-
dal, en skeið rauður hestur frá Möðru-
felli í Eyjafirði; næstui^ honum varð
skjóttur hestur, sem E. Laxdal á Akur-
eyri átti.
Kl. 5—6 var glímt. Kl. 6-7 afl-
raunir. Kl. 7 var talað fyrir minni
gesta, sem voru margir, einkum úr
Eyjafjarðarsýslu, þar á meðal síra
Matthías Jochumsson, Jónas próf.
Jónasson, síra Geir Sæmundsson og
síra Bjarni þorsteinsson á Siglufirði.
Á eftir skemti söngflokkur. Honum
stýrði Sigurgeir Jónsson á Stóruvöllum,
sem nú mun vera einhver færastur
maður í söng í þiugeyj&rsýslu. í
flokkinum voru um 40 manna, og bar
öllum saman um, að jafn-vel hefðu