Ísafold - 24.07.1901, Síða 2

198
legt til að ná staðfesting og bygði pað
ekki að eins á boðskap konungs, held-
ur og því, er íslandsráðgjafinn hefir
sagt.
í boðskap konungs er sagt, að ekki
muni verða synjað um breytta stjórn-
arskipun í þeirri mynd, sem stjórnin
hefir lýst aðgengilega. fín hver er sú
breytta skipan? Frumvarp þingm.
Vestm. frá 1897. í ráðgjafabréfinu
1899 er og sagt, hverjar breytingar
stjórnin geti aðhylst. Samkvæmt þvf
bréfi eru einkum tvö atriði frumvarps-
ins staðfesting til fyrirstöðu: Úr 3.
gr. stskr. só kipt burt orðunum xfyrir
sitt leyti«; og 61. gr. haldíð óbreyttri.
Auk þess sé ákvæðið um að ráðgj.
megi ekki hafa annað ráðgjafaembætti
á hendi og eigi að skílja og tala ís-
lenzka tungu. Stjórnin telur það
koma í bága við rétt konungs til að
velja sér ráðgjafa. Hún telur það ó-
hentugt, af því að nauðsynlegt kunni
að vera að setja Islandsráðgjafa til
bráðabirgða og eins hitt að fela hon-
um um stundarsakir önnur ráðgjafa-
embætti. Og hún telur það óþarft að
kveða á um íslenzku-kunnáttu hans,
af því að alt af hefir verið til þess
ætlast, að ráðgjafinn yrói Isl., og auk
þess geti þingið farið að fetta fingur
út í, að hann kunni ekki svo vel Í3-
lenzku, sem æskilegt sé.
Af þessum ástæðum hefir landsh.
umboð til að lýsa yfir því, að frv.
mundi ekki verða staðfest óbreytt.
Auk þess vill ráðgj. hafa einhverja
trygging fyrir að hið breytta fyrir-
komulag geti orðið til nokkurrar fram-
búðar, en fyrir því sé engin trygging
önnur en sú, að það fái fylgi mikils
meiri hluta þjóðarinnar. Væri svo,
væri meiri von um staðfesting.
Landsh. ræður þeim, sem ant sé
um að vér fáum sérstakan ráðgjafa,
er mæti á alþingi, sem sé mikilsverð
réttarbót, til þess að gera frv. svo úr
garði, að von sé um staðfesting.
Stjórnín er ekki mótfallin því, að
kosningarréttur verði rýmkaður, né
heldur breyting á skipun efri deildar
svo lagaðri, að sameinað þing kysi 14
menn í hana.
Veit ekki, hvað framsm. hefir fyrir
sér í því, að konungur mundi skifta
um ráðgjafa, ef ráðgj. réði honum frá
staðfesting, og trúir því ekki, að svo
muni fara.
Breytingar minni hlutans mundu
ekki bæta úr skák, heldur koma enn
rneira í bága við samningagrundvöll-
inn. En það gerir ekki mikið til, þar
sem frv. meiri hlutans mundi ekki
heldur verða staðfest.
Hannes Hafstein (frsm. minni hlut-
ans): Aðalástæða meiri hlutans er
sú, eftir því sem framsm. hans sagði,
að tefla ekki á tvær hættur, en landsh.
hefir nú lýst því yfir skýrt, að frv.
hans fær ekki staðfesting. Nú getur
engin hætta verið að taka upp tillög-
ur minni hlutans vegna tvísýnunnar,
og hið eina rétta hlýtur að vera nú,
að sýna, hvað við getum verið ánægð-
ir með. Stjórnarskrárbreyting meiri
hlutans er ekki þess verð að‘ farið sé
að að hefja baráttu fyrir henni gegn
vilja stjórnarinnar. Ákvæðið um að
ráðgjafinn skuli tala og rita íslenzku
gæti girt fyrir það að hann kæm-
ist á þingið; hann gæti afsakað sig
með því, að hann hefði engan getað
sett í sinn stað, meðan hann er áþingi;
og þar sem meiri hl. talar um í álití
sínu, að þar sé ekki átt við millibils-
ráðgjafa, þá veit enginn, hve lengi sá
millibilsráðgj. yrði látinn vera í em-
bættinu.
Annaðhvort er að fresta málinu eða
segja satt og rétt um það, hvers þjóð-
in þarfnast og hvað sé það minsta,
sem hún geti gert sig ánægða með.
Mikið ólán mundí stafa af frumv.
meiri hl., ef núkæmi að völdum stjórn,
sem liti öðru vísí á mál okkar en
stjórnin, sem nú er. Eins og landsh.
hafi sagt, geri stjórnin það að skilyrði,
að Islendingar séu ánægðir með breyt-
inguna. Engin stjórn mundi heldur
hafa ánægju af að vera alt af að
breyta stjórnarskrá landsins.
|>að er ekkert ástæðulaust hjal að
halda að vinstrimenu hafi aðrar skoð-
anir á vorum málum en hægrimenn um
ríkisráðsetu ráðgjafans. Berg sýndi
það 1874 og sömu skoðanir eru lifandi
í flokkinum enn í dag. j?eir, sem
svona líta á, geta ekkí verið mótsnún-
ir hérlendri búsetu ráðgjafans.
Sumir séu þeir, sem telji stjórnar-
fyrirkomulag minni hlutansóhagkvæmt.
En ræðum. finst fyrirmælin skýr.
Engin hætta á að Kbafnarráðgjafinn
yrði ofjarl hins, því að þeim sé báð-
um verksvið markað. Eeykjavíkur-
ráðgjafinn mundi skrifa hér á landi
undir það, sem hann getur ekki flutt
fyrir konungi, og Khafnarráðgjafinn
svo flytja það; hann mundi ekki hafa
meiri áhrif á konung í þeim málum,
er Rvíkurráðgjafinn sendi, en bver ann-
ar, sem við konung fengi að tala.
Ráðgjafaumboðið er tekið úr norsku
grund vallarlögunum.
Hér er ekki gengið út fyrir samn-
ingagrundvöllinn, ef hann er sá að
skerða ekki rlkiseiningunn nó drott-
invald konungs.
Ræðum. lýsir það ósatt, að 10 manna
frv. hafi verið lagt út eftir döusku upp-
kasti.
|>ó að fyrirkomulag minni hlutans
kunni að vera í einhverjum atriðum
ófullnægjandi, mætd 3emja við stjórn-
ina um lagfæringar. Bezt væri að ráða
raálinu ekki til lykta nú, en velja full-
trúa til að leita samkomulags milli
þinga við stjórnina og leggja svo ár-
angurinn fyrir næsta þing.
Guðl. Guðmundsson: Öllum þessum
atriðum, sem landsh. nefndi, er svo
farið að þau koma ekkert í bága við yfir-
lýsingar alríkisstjórnarinnar— eingöngu
um það að tefla, að vor stjórn telur
þau ekki haganleg. f>á ættum vér
ekki að eiga við neinn ofjarl að etja.
I slíkum ágreiningsatriðum hlýtur hver
stjórn að víkja fyrir þingi; það er jafn-
vel viðurkent í Danmörku. Á þeim
skilningi voru bygð ummæli ræðum.
um konung og væntanleg ráðgjafa-
skifti. Stjórn vor hefir fullkomna
heimild til að slaka til við oss í öllum
þessum atriðum og það er siðferðisleg
skylda hennar. þetta er engin von-
laus barátta, heldur miklar líkur til
að stjórnin sannfærist um, að ágrein-
ingsatriðin séu bæði meinlaus og nauð-
synleg.
Hér er ekki að ræða um neina
gagngerða endurskoðun. Stefnuskráin
var búin til 1895. Nú er verið að
reyna að koma í verklega framkvæmd
þeim atriðum, sem unt er.
Valtýr Guðmundsson: í boðskap
konungs stendur meira en landsh.
hefir tekið fram og hann er í fullu
samræmi við ráðgj.br. 1899. Landsh.
hefir áður haft þann skilning á ráð-
gj.br. að meira sé í boði en tilboðið
frá 1897. En nú er hann búinn að
fá nýjan skilning.
Um 61. gr. sé það að segja, að
stjórnin hafi krafistþess, að henni yrði
breytt og krefjist þess sjálfsagt enn.
Stjórnin reyni eðlílega svo lengi, sem
hún geti, að halda sinni sl?oðun að
þinginu. En alt annað mál só það,
hvort hún láti slíkt standa fynr stað-
festing. Og ræðum. leggur meira upp
úr orði konungs í boðskapnum en
munnlegum skilaboðum.
Undarlegt þykir ræðum., að landsh.
skuli ekki hafa skýrt nefndinni frá
þessum agnúum og engar breytingar-
tillögur gert; það sé þó hver stjórn
vön að gera, sem vilji vera í samvinnu
við þingið um löggjöf landsins. Af
þessu verði maður að ráða, að stjórn-
inni 8é ekki mikið kappsmál að ágrein-
ingsákvæðin falli burt.
Ræðum. trúir því ekki, að stjórnin
í Danmörk færi að heimta af okkur
mikinn meiri hluta. Hún láti sér
sjálf nægja eins atkvæðis mun í lands-
þinginu og örsmáan minni hluta í
fólksþinginu. Á brezka þinginu hafi
annars verið samþykt með eins atkvæð-
is mun ein mesta réttarbót síðustu
aldar, 1832, og þar séu þó eitthvað
600 atkvæði alls.
Minni hl. segir, að engin hætta sé
að taka upp í frv. íyrirmæli, sem öll-
um þorra þjóðarinnar geðjist að. En
meira hluta þjóðarinnar mundi alls
ekki geðjast að breytingartill. minni
hl., því að þær eru til stórskemda og
vafasamt, hvort þær væru nokkuru
betri en fyrirkomulagið, sem nú er.
Fyrirkomulagið er óhugsandi, eins og
landsh. hefir tekið fram í bréfi sínu
til stjórnarinnar. Og þó að það væri
hugsanlegt, væri það skaðlegt að fá
ráðgjafa, sem efeki væri annað en
landshöfðingi með ráðgjafanafnbót.
Khafnarráðgjafinn ætti stöðugt kost á
að gera konungi skiljanlegar sínar á-
stæður, en Rvíkurráðgjafinn ekki.
Ekkert vit er í að taka ráðgjafaum-
boðið upp úr .grvl. Norðmanna. þar
er ábyrgðin ekki bundin við undir-
Skriftina, eins og hún er í Danmörku
samkv. 13. gr. grvl. dönsku. Og
dönskum grvl. verða ráðgjafar í dönsku
ríkisráði að lúta, meðan þeir eru þar.
Nefndarálit meiri hlutans gefur lög-
skýring um bráðabirgðaráðgjafa, að
hann þurfi ekki að fullnægja sömu
skilyrðum sem fastur ráðgjafi. En frv.
meira hl. er einmitt að afstýra því að
slíkur bráðabirgðaráðgjafi geti verið til
langframa. Varla mundi koma fyrir,
að Islandsráðgjafanum yrði falin störf
annarra ráðgjafa; til þess eru nógir
aðrir.
Engin hætta geti verið að samþykkja
frv. meiri hlutans. Koraist vinstri-
menn að, áður en staðfesting færi
fram, og vilji þeir vera eitthvað rífari
í boðum, geta þeir lagt annað frv.
fyrir þingið.
Ræðum. þykist nokkuð kunnugur
horfunum í Danmörk, og telur, að
ekki geti hjá því farið að frv. öðlist
staðfesting. það fer vitaskuld lengra
en stjórninni er geðfelt, en af því
leiðir ekki sjálfsögð staðfestingarsynj-
un. Stjórnin í Danmörk er ekki óbif-
anleg; það sýnir viðureign hennar við
danska þingið. Og í slíku máli sem
þessu verður hún að láta undan, ef
þingið heldur einbeitt fram sínu máli.
Landshöfðingi kvaðst hafa getað
fengið réttari skilning á ráðgjafabréf-
inu síðan á síðasta þingi. V. G. hafi
ekki heldur getið þess að neinu, sem
hann hafi sagt í efri deild 1899. Nú-
verandi ráðgjafi hafi skýrt tekið fram
við sig, að þessi ákvæði, sem hann
hafi nefnt, mundu valda staðfesdngar-
synjun og það sé mest að marka.
V. G. hafi furðað sig á, að landsh.
hafi ekki komið með breytingartillögur.
Stjórnin sé ekki vön að gera breyting-
artillögur við frv. einstakra þingmanna,
nema henni sé hugarhaldið um málið.
Og núverandi ráðgjafa sé ekki hugar-
haldið um neinar breytingar á stjórn-
arskránni, og mundi aldrei hafa gert
kost á þeim, ef hann hefði ekki talið
sór skylt að standa við tilboð fyrir-
rennara sinna.
Umræðurnar urðu nokkuð lengri
(framsögumennirnir, Hannes þorsteins
son, Lárus Bjarnason og Pétur Jóns-
son). ísafold hefir ekki rúm fyrir
meira af þeim, enda kjarninn kominn í
þeim ræðum, sem hér eru prentaðar í
ágripi. Að eins skal þess getið, að
framsögumaður minni hlutans fann sig
knúðan til að taka það skýrt fram, að
H. |>. hefði talað fyrir sína eigin hönd
og að enginn annar en bann bæri á-
byrgð á því, sem hann hefði sagt.
Síldarhlaup allmikið kom á Eyrar-
bakka í fyrra dag; fengust 2000 pund i
einum drætti þá. Gufub. »Oddur«, hér
staddur, brá við austur i dag, með stóra
síldarvörpu.
Sama greindin
er enn hjáafturhaldsmálgagninu sem
að undanförnu.
í síðasta blaði ísafoldar stóð eftir-
farandi málsgrein:
»8é ráðgjafanum á annað borð svo
farið, að hann geti ekki kynst högum
og þörfum Islendinga, þó að hann
skilji og tali íslenzka tungu, þó að
hann eigi kost á að lesa það alt, sem
prentað er á tungu þjóðarinnar, þó að
hann eigi kost á að ferðast hér um
land, þegar aðrar embættisannir
banna það ekki, og tala við hvern
íslending, sem honum sýnist, og þó
að hann eigi að sitja á alþingi, taka
með fulltrúum þjóðarinnar þátt í öll-
um þeim málum, sem þar eru til um-
ræðu og úrslita, þá er hann einhvern
veginn svo gerður, að engin von er
til þess, að hann verði kunnugur
landshögum og þjóðarþörfum með því
að eiga heima hér í Reykjavík«.
þetta skilur ritstjóri afturhaldsmál-
gagnsins svo, sem Isafold haldi því
fram »í fúlustu alvöru, að ráðgjafi bú-
settur hér hljóti að verða einhvern
veginn svo gerður, að engin von sétil
þess, að hann verði kunnugur lands-
högum og þjóðar-þörfum með því að
eiga heima hér í Rvík«.
Ekki er furða þó að hrollur fari
um flokksbræður hans á þingi, þegar
hann tekur til máls og að framsögu-
maður hans leggi mönnum ríkt á
hjarta að láta engan annan bera á-
byrgð á vitleysunum, sem hann er
þar að fara með, þegar gáfurnar eru
svo tregar, að hann skilur ekki jafn-
einfalt mál og ofanprentuð Isafoldar-
klausa er.
Botnvörpunga-ósóminn
gengur nú fjöllunum hærra. Botn-
vörpuskipin liggja hér á höfninni, hvort
sem nokkuð er að veðri eða ekki, og
sækja þorskfarma út í flóann fyrir
bæjarmenn, þá sem hafa vilja sig til
slíkra viðskifta, og hafa menn alment
fyrir satt, að enski konsúllinn sjálf-
ur sé einn í þeirra tölu. Meira legst
nú ekki fyrir kappann þann. Við hefir
borið, að botnvörpukóngarnir íslenzku
hafa skilið við enska botnvörpukap-
teina fulla hér í veitingahúsum og
brugðið sér sjálfir út í flóa með skip
þeirra til fiskifanga í sínar þarfir.
Svifferjan
á Lagarfljóti hjá Steinsvaði, sem
landssjóður lætur gera, er í jafngóðum
höndum sem Lagarfljótsbrúin, enda
hefir sama félag í Khöfu tekið hana
að sér. Við hana hefir líka orðið að
hætta á þessu sumri. Treyst hafði
verið á, að þar væri nóg grjót við
hendina, en svo er ekki, nema þá að
"steinninn sé steyptur, sem þykir of
dýrt, og illkleift eða ókleift að flytja
að grjót netna í akfseri á vetrum.
Um íjárkláöalöggjöf
nýja samþykti amtsráð Austuramtsins
á fundi sínum 17. þ. mán. það sem
hér segir:
•Amtsráðinu höfðu borist fregnir um,
að stjórnin hefði lagt fyrir alþiugi
frumvarp til laga um fjárkláðann, og
hafði amtsráðið frumvarpið fy«r sér
til athugunar. Amtsráðið hefir fyrir-
farandi varið raiklu fé (10—20 þúg.
kr.) til útrýmingar fjárkláðanum, og
eftir reynslu, sem það hefir fengið,
4eru ákvæði frumvarpsins mjög hag-
feld. Amtsráðið leyfir sér því, að
beina þeirri áskorun til allra alþingis-
manna í Austuramtinu, að styðja frum-