Ísafold - 14.08.1901, Blaðsíða 1

Kermir út ýmist einn sinni eða
tvisv. í vikn Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l*/s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram)
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVni. árg
Reykjavík miðvikudaginn 14. ágúst 1901.
56. blað.
I. 0 0. F. 838I6S
Forngripas. opið md., mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafh opið hvern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. tii átlána.
Okeypislækning á spitalsnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
k. 11-1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Svems-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Stjórnarbótin.
Stjörnarskrárbreyt-
ingin var samþykt
i gær við 3, umr. i
efri deild og þar
með afgreidd frá
þinginu.
Svo langt er þá komið áleiðis !
J>rátt fyrir megnustu og ofsafylstu
mótspyrnu frá öllum afturhaldsöflum
í landinu, valdafíkinní skriffinsku,
mentunarsnauðri framfarahræðslu, rót-
gróinni tortrygni og alls konar heimsku,
hefir alþingi nó borið gæíu til að
samþykkja stjórnarskrárbreytingu, sem
að öðru leytinu er til svo auðsærra
umbóta, að jafnvel andstæðingar henn-
ar á þingi hafa boðist til að sam-
þykkja hana, svo framarlega sem ekki
sé kostur á gagngerðari breytingum,
en að hinu leytinu svo hófleg, að vissa
er fyrir því, að stjórnin er ekki ófús
á að ganga að henni.
Slíkt afreksverk hefir löggjafarþingi
þjóðarinnar ekki auðnast að vinna,
síðan er það var endurreist.
Slík fagnaðartíðindi hafa ekki bor-
ist einlægum framfaramönnum hér á
landi, síðan er fregnin kom um það,
að íslendingar hefðu fengið stjórnar-
skrá.
Nú ríður á því, að stjórnarbótar-
flokkurinn fari vel, stillilega og hóflega
með þennan mikla sigur sinn.
Vitanlega getur flokkurinn fengíð
framgengt þeim réttarbótum, sem hann
fer nú fram á. Og vitanlega væri
stórmikið við það unnið. Allmikil
líkindi eru jafnvel til þess, að vand-
fundið sé, þegar alls er gætt, stjórn-
arfyrirkomulag, sem í raun og veru
sé oss hagfeldara, eins og bag þjóðar
vorrar er farið um þessar mundir.
Sé það af hálfu stjórnar og þjóðar
notað dyggilega og hyggilega, fái. það
að njóta sín undir forystu framkvæmd-
arsamra og gætinna manna, þá stend-
ur það fráleitt þrifum þjóðar vorrar fyr-
ir þroska fyrst um sinn. f>að tryggir
þjóðinni samvinnu við stjórn sína.
það leggur mikil völd í hendur lög-
gjafarþingsins. Og það er frámuna-
lega kostnaðarlítið fyrir þessa fámennu
og fátæku þjóð. Alt eru þetta stór-
kostir, sem hin mesta fásinna væri að
líta smáum augum á.
Bn að hinu leytinu má ekki missa
sjónar á þeim ómótmælanlega og í
sjálfu sér gleðilega saunleika, að hug-
ir þjóðar vorrar hafa um langan aldur
stefnt að hærra takmarki í stjórnmál-
um en því, er hér er fram á farið.
Alinnlend stjórn er takmarkið. Og
það er virðulegt takmark fyrír sér-
hverja menningarþjóð, sjálfsagt tak-
mark fyrir þjóð, sem á aðra eins sögu'
að baki sér eins og vér eigum. Fyr
en því takmarki er náð, mun þjóð
vor ávalt eiga eitt skeiðið' ófarið í
stjórnarmáli sínu. Menn kann að
greina og greinir vafalaust á um það,
h v e n æ r oss sé hagfelt að taka síð-
asta sprettinn. Bn hitt verður íslend-
ingum naumast að ágreiningsefni, að
þá fyrst sé alt skeiðið á enda runnið
í þessu máli, er vér höfum náð því
tákmarki, sem hér hefir verið á minst.
Og nó, þegar komin er að völdum
í Danmörku stjórn, sem menn hafa
ástæðu til að gera sór von um að
muni vilja líta góðvildaraugum á vilja
þjóðarinnar og taka hann til greina
að svo miklu leyti, sem hón telur
skynsamlegt og sér sór fært, má bú-
ast við því, að áhugi margra manna
á alinnlendri stjórn og óskir um hana
muni lifna af nýju. Sá áhugi hefir
dofnað með þjóðinni, síðan er útséð
varð um það, að sá stjórnmálaflokk-
ur, er ráðið hefir lögum og lofum í
Danmörku undanfarin ár, væri fáan-
legur til að veita þeim óskum nokk-
ura áheyrn. í stað þess að blása að
þeim kolunum hafa hygnir menn hér
á landi á síðustu árum lagt alt kapp
á að vinna að því, að þjóðin fái þær
réttarbætur, sem nokkur kostur hefir
verið á að fá. Eins og á hefir staðið,
hefir alt annað verið fávizka ein og
glapræði. Og nó má ómótmælanlega
líta svo á, sem þeir hafi unnið algerð-
an sigur.
En að minsta kosti hálfum þeim
sigri er glatað, svo framarlega sem
Ó8kum þjóðarinnar, eða nokkurs hluta
hennar, um alinnlenda stjórn verður
á engan hátt sint, áður en stjórnar-
skrármálinu verður ráðið til lykta af
þingi og stjórn á næstu árum.
Viðkvæðið verður þá, að vér hefð-
um getað fengið m e i r a — og það
ekki sízt hjá þeim, sem ekki hafa
nokkura hugmynd um, hvað þetta
»meira« hefði átt að vera.
Stjórnarbótarflokkurinn á því hér
sjálfsagt verk af hendi inna — að
leita samninga við stjórnina um þær
frekari réttarbætur, sem kunna að
vera fáanlegar.
Samþykt stjórnarskrármálsins á al-
þingi í sumar á alls ekki að hafa þá
merkingu í sér fólgna, að hór skuli að
sjálfsögðu staðar numið. Sé stjórnin
með nokkuru móti fáanleg til að halda
lengra, þá ætti ekki að standa á
stjórnarbótarflokkinum hér á landi og
mun ekki á honum standa.
Vitaskuld afneitar flokkurinn, eins
og víst annars allir menn, sem nokk-
urt skyn bera á málið, annari eins
stjórnarómynd og þeirri, sem aftur-
haldsliðið hefir verið með á þingi í
sumar. Blokkurinn lætur ekkiblekkj-
ast af öðrum eins reyk og þeim, að
slfkt sé »innlend stjórn«, »heimastjórn«
og þar fram eftir götunum. Bn hinu
dettur oss ekki í hug að neita, að
finna megi með góðum og einlægum
vilja það fyrirkomulag á innlendri
stjórn, sem vel væri aðgengilegt fyrir
oss, ef vér þykjumst færir um að
leggja út í kostnaðinn, sem af því
leiðir.
því að það verðum vér að hafa
hugfast, ef nokkurt vit á að vera í
stjórnmálaráðagjörðum vorum, að al-
innlend stjórn yrði oss kostnaðarsöm.
Vér verðum að læra að hugsa og tala
um það atriði með stiDingu og skyn-
semd, en ekki ópum og óhljóðum, eins
og nú tíðkast.
Stjórnin verður aldrei alinnlend fyr
en vér fáum staðfestingarvaldið inn í
landið — Iandstjóra eða jarl með
ráðgjöfum, eins og benedizkan og miðl-
unin frá 1889 gerðu ráð fyrir. Allar
millileiðir milli þess fyrirkomulags og
stjórnarfyrirkomulagsins, sem nú hefir
verið samþykt á alþingi, eru áreiðan-
lega ófærar. Viljum vór eitthvað
»meira« en þetta, sem nú hefir verið
samþykt, h 1 j ó t u m vér að taka þá
kostnaðarsömu og alinnJendu stjórn,
sem barist var fyrir fram að 1895 á
einn eða annan hátt.
Bn þá er nú fyrst það vafaatriðið,
hvort vinstrimannastjórn í Danmörku
vill ganga að Slíkri breytingu. Vér
höfum fyrir vort leyti alls enga von
um það. Einmitt af því, að engin
líkindi eru, því síður nokkur trygging,
fyrir því, að vinstrimannastjórn í Dan-
mörku væri fáanleg til að setja hér á
laggirnar alinnlent stjórnarbákn, þá
innlenda stjórn með öðrum orðum,
sem nokkurt vit væri fyrir oss að
líta við, — meira að segja alls engin
vissa fyrir því, að hún hafi ekki til-
hneiging til að draga málið á langinn,
né heldur fyrir hinu, að hún verði
mörg ár við völdin, þá hefði verið
allsendis ófyrirgefanleg fásinna af al-
þingi í aumar að láta undir höfuð
leggjast að tryggja sér með frumvarpi
þær réttarkröfur, sem nú eru fáanleg-
ar, og knýja stjórnina til að byrja
samninga við oss tafarlaust.
En óhugsandi er það ekki, að
stjórnin sé fáanleg til þessarar gagn-
gerðu breytiagar. þess vegna er
sjálfsögð skylda að fá fulla vitneskju
um það atriði.
Skyldi nú svo fara, þvert á móti
öllum líkindum og öllum fregnum, sem
vérhöfum af vinstrimönnum, að alinn-
lend stjórn aé fáanleg, þá kemur til
þjóðarinnar kasta að ráða við sig,
hvort hún vill þá sæta því boði og
leggja á sig þær byrðar, sem þvi
hljóta að vera samfara.
Allir þjóðræknir, skynsamir og gætn-
ir menn á landinu yrðu þá að leggja
kapp á, að þjóðin fengi næði tíl að í-
huga það mál stillilega og ástríðulaust
fram að næstu kosningum, Sem
stendur er óhætt að fullyrða, að þjóð-
in hefir alls ekki ráðið það mál við
sig. En yrði niðurstaðan sú, aðþjóð-
in hafi djörfung til að leggja út í ann-
að eins og binda sér slíkar byrðar,
þá liggur það í hlutarins eðli, að fram-
faraflokkurinn hér á Iandi reynir ekki
að aftra henni.
Nú reynir því meira á stillingu og
viturleik stjórnarbótarflokksins en
nokkuru sinni áður. Yér berum eng-
an kvíðboða fyrir, að honum muni
ekki auðnast að stýra fram hjá skerj-
unum. En fyrsoa skilyrðið fyrir því
er það, að hann geri sér leiðirnar
ljósar.
I»jóðhátíð Borgfirðinga stóð sunnu-
daginn 4. ágúst á Hvítárliökkum. Athöfnin
hófst með guðsþjónustu og prédikaði Jón
prófastur Sveinsson á Akranesi; voru við
um 2000 manna. Minni skyldu haldin fyrir
íslandi, alþingi og héraðinu, og voru þau
flutt af Jóhanni hónda Eyólfssyni í Sveina-
tungu, síra Jóhanni Þorsteinssyni í Stafholti
og lektor Þórhalii Bjarnarsyni. Veðreiðar,
lúðrasöngur og fleira var til skemtunar um
daginn og loks dansað. Samkomustaðurinn
var einkar-smekklega prýddur. Engar á-
fengisveitingar.
Póstgufuskipið Ceres lagði á stað
austur um land og norðnr 9. þ. m. með
strjáling af farþegum.
Veðrátta. Norðanátt snörp og ein-
dregin hófst aðfaranótt 9. þ. m. og stóð
fram nm helgina. Stórrigning aftur i gær
og i dag.
Þilskipaaili. Með fyrirtaksafla hafa
þilskip komið inn liingað fyrri viku, um
og yfir 30,000 úr siðustu (fárra vikna) úti-
vist; einn, Þofsteinn skipstj. Þorsteinsson í
Bakkabúð, yfir 40,000.
Geðveikrastofnun. Ejárlaganefndin
i Nd. flytur að undirlagi læknaskólakand.
Chr. Schierbecks frumvarp um heimild fyrir
landsstjórnina til að láta i té eina af jarð-
eignnm landssjóðs til leigulausra afnota
fyrir geðveikrastofnun. Sömul. nm leyfi
fyrir 10 þús. kr. fjárgreiðslu úr landssjóði
á ári til kostnaðar við rekstur stofnuna
innar, gegn þvi, að meðgjöf með sjúkling-
um renni i landssjóð.