Ísafold - 17.08.1901, Blaðsíða 1

Kernur út ýmist einn sinni eða
tvisv. i viku Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l*/s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Upp8ögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVIII. árg.
Keykjavík laugardag'inn
17. ágúst 1901.
57. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTBD S
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og být til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
I. 0 0. F. 838169
Forngripas. opið md., mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafit opið hrern virkan dag
ki. 12—2 og einni stnndu lengur (til kl. 3)
nzd., mvd. og ld. til átlána.
Okeypis lækning á spitalsnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
k. 11-1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Svems-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Askorun
afturhaldsliðsins.
ísafold gat þess i síðasta blaði, að
afturhaldsliðið í neðri deild hefði sent
áskorun til efri deildar daginn, sem
stjórnarskrármálið var þar til 3. um-
ræðu, um að samþykkja e k k i stjórn-
arbótina.
Áskorun þessi hefir nú verið prent-
uð og á sýnilega að vera merkið, sem
haldið verður uppi af þeirra hálfu í
kosningaleiðangrinum, sem nú fór í
hönd, eða þó öllu heldur tálbeita, sem
ætluð er kjósendum í næsta róðri.
Hór skulu aðalatriði áskorunarinnar
stuttlega íhuguð.
Fyrsta atriðið er það, að stjórnar-
bótarfrumvarpið só miðað við það, er
samþykt mundi verða af »einsýnni í-
haldsstjórn«.
Óneitanlega er nokkuð kynlegt, að
þessi yfirlýsing skuli koma úr þeirri
átt, sem hún kemur, Eru þá menn-
irnir búnir að steingleyma því, að fyr-
ir fáum dögum héldu þeir því fram
afdráttarlaust í ræðum sínum um
stjórnarskrármálið, að frumvarp stjórn-
arbótarmanna væri e k k i miðað við
þá »einsýnu íhaldsstjórn«, sem setið
hefir að völdum í Damrörku, og ein-
mitt fyrír þ á sök væri ekkert vit í
því? Eru þeir þá búnir að gleyma
því, að þeir fullyrtu, með landshöfð-
ingjann í broddi fylkingar, að frum-
varpið yrði ekki staðfest af
þessari »einsýnu íhaldsstjórn«? Fyr
mætti nú vera gleymska! En hafi
þeir ekki gleymt þessu, hvernig geta
þeir þá fullyrt nú, aS stjórnarskrár
frumvarpið só miðað við það, er sam-
þykt mundi verða af »einsýnni íhalds-
stjórn«?
Sannleikurinn er líka sá, oíds og
allir vita, sem líta á málið með nokk-
urum skilningi, að stjórnarbót sú, er
alþingi hefir nú samþykt, er e k k i
miðuð við »einaýna íhaldsstjórn*. Með
miklum rétti mátti segja þetta um
frumvarpið, sem Iagt var fyrir neðri
deild 1897 og með nokkurum rétti um
frumvarp efri deildar 1899. En það
verður ekki með neinum rétti sagt um
stjórnarbótina í þeirri mynd, sem hún
hefir verið samþykt í sumar, jafn-mik-
ið og óskir þjóðarinnar eru þar tekn-
ar til greina.
Stjórnarbót alþingis 1901 er í fyrsta
lagi miðuð við það, er telja má vfst,
að hver sanngjörn stjórn, sem
ekki vill á nokkurn hátt raska ríkis-
heildinni, ekki slaka neitt á ríkistengsl-
unnm, muni ganga að.
Stjórnarbótm er í öðru lagi miðuð
við boðskap konungs vors í sumar.
Stjórnarbótin er í þriðja lagi miðuð
við þjóðarviljann, eins og hann hefir
komið fram á þingmálafundum í vor
hjá miklum meiri hluta þeirra manna,
sem nokkurt álit hafa látið uppi á mál-
inu. Engum manni er kunnugt, að
svo stöddu, hvernig þjóðin mundi vilja
haga frekari kröfum.
Annað atriði áskorunarinnar er það,
að fylsta ástæða sé til þess að ætla,
að hin nýja stjórn í Danmörku vilji
unna oss »þess frelsis og þeirrar sjálf-
stjórnar, sem þjóðin óskar og ekki
kemur í bága við eining ríkisins«.
Sannleikurinn er nú sá, að stjórn-
arskrárbreytingarfrumvarpið, sem al-
þingi hefir nú samþykt, er e i n a
trumvarpið, sem enn hefir verið
komið með og tekur þetta tvent til
greina: óskir þjóðarinnar og eining
ríkisins. Og öll líkindi eru til þess,
að það sé eina* frumvarpið, sem unt
er að koma með, án þess gengið sé of
nærri öðruhvoru af þessu tvennu.
því að alinnlend stjórn, hvernig
sem henni er fyrír komið, f e r í bága
og h 1 ý t u r að fara í bága við eining
ríkisms, eins og hin gildandi sambands-
lög eru skilin af öllum dönskum laga-
mönnum, hverjum fiokki sem þeir til-
heyra. þetta verðura vér að gera oss
ljóst, tala um það að minsta kosti
eins og fullorðnir, skynjandi menn, en
ekki eins og reiðir krakkar með land-
ráðabrigzlum og öðrum hamsleysu-stór-
yrðum. Og þessu efumst vér ekki um,
að þeir af andstæðingum vorum, sem
eru í sannleika skynsemi gæddar ver-
ur, muni getað áttað sig á, hvenær
sem þeir íhuga málíð með stillingu.
Með stjórnarbót alþingis í sumar
er farið svo langt, sem unt er að fara,
án þess að raska ríkisheildinni, slaka
á ríkistongslunum. Stjórnarskrárfrum-
varp andstæðinga vorra sýnir það bezt.
Meginþáttur ríkistengslanna er seta
ráðgjafa vors í ríkisráðinu. Og aftur-
haldsmálgagnið lýsti yfir því, að í því
skyni væri farið fram á að flytja ráð
gjafann hingað heim, að hann kæmist
í raun réttri út úr ríkisráðinu, þó að
hann færi það ekki í orði kveðnu.
jpetta er alveg réttur skilningur —
enda er hann tekinn eftir ísafold.
Vilji hin nýja stjórn í Danmörku
halda fast við »eining ríkisins«, þá vill
hún ekki heldur veita oss neitt meíra
en það, sem fram á er farið í stjórnar-
bótarfrumvarpi alþingis í sumar. Ef
vér því viljum komast eitthvað léngra
með hana, verðum vér að hafa hrein-
skilni og einurð til að segja við hana:
Eruð þið ófáanlegir til þess að slaka
á rfkistengslunnm, koma rikisheild-
inni í annað horf, að þvf er til
vor kemur, íslendinga? Vór vit-
um, að alinnlend stjórn breytir sam-
bandinu milli landanna. En vér feng-
um ekki að ráða, hvernig það samband
var ákveðið. Og óskum þjóðar vorr-
ar um sjálfstjórn verður aldrei full-
nægt, fyr en því sambandi er breytt.
011 önnur málaleitun um frekari
sjálfstjórn en farið er fram á af þingi
í sumar er villandi, sýnir annað hvort
það, að vér skiljum oss ekki sjálfir,
eða þá hitt, að vér sóum að varpa
ryki í augu hinum samuingsaðilanum.
þess vegna hlýtur líka stjórnarbót-
arflokkurinn að haga þeirri málaleit-
an á þá leið, sem hér er gerð grein
fyrir, og er þess líka albúinn.
Enn fremur segja andstæðingar
vorir í áskorun sinni, að bin nýja
stjórn kunni að líta svo á, sem í þessu
frumvarpi séu »fólgnar þær óskir og
vonir, sem alþingi ber til nýrrar frjáls-
lyndrar stjórnar*.
Að nokkuru leyti er þetta
ekki að eins rétt, heldur og sjálfsagt.
Frumvarpið, sem alþingi hefir nú
samþykt, hefir í .sór fólgnar þær óskir
og vonir, sem þjóðin getur gert sér
um stjórnarbót á þeim samninga-
grundvelli, sem afmarkaður er með
boðskap konungs vors og skilningi
Dana á sambandslögum vorum.
Hitt getur stjórnin ekki með nokk-
uru móti látið sér til hugar koma, að
hér komi fram a 11 a r óskir og vonir
ísleudinga um breyting á stjórnar-
skipuu sinni. í umræðum og skjöl-
um þessa máls á öllum þingunum
1897, 1899 og 1901 hefir það komið
skýrt og afdráttarlaust fram, að stjórn-
arbótarmenn telja ekki enda bundinn
tilfullnustu á stjórnarskipunar-
mál vort á þeim grundvelli, sem hér
er um að ræða.
f>rátt fyrir það höfum vér viljað
semja til bráðabirgða á þessum grund-
velli. Og til þess að fá ótvíræða
vissu um, að það sér hættulaust fyr-
ir frekari framsókn í málinu, var
fengin skýlaus yfirlýsing stjórnarfull-
trúans á alþingi 1899 um það, að
slíkir samningar gætu ekki spilt fyrir
neinum síðari réttarkröfum vorum.
Og til frekari áréttingar hefir stjórn-
arbótarflokkurinn í hyggju að leggja
til að alþingi sendi koDungi ávarp,
þar sem þess er getið ótvíræðlega, að
allar stjórnarbótarvonir og stjórnar-
bótaróskir þjóðarinnar séu e k k i
fólgnar í frumvarpi því, er alþingi
hefir nú 3amþykt. Betur verð-
ur ekki girt fyrir þann misskilning
stjórnarinnar, sem andstæðingar vori
gera ráð fyrir.
Vér viljum enn semja á þessum
grundvelli, svo framarlega sem ekki
sé annarra meiri samninga kostur,
annacjhvort fyrir þá sök, að stjórnin
vilji ekki fara lengra, eða hins, að
þjóðin sjái sér ekki fært að þessu
sinni að leggja á sig þær byrðar, sem
hljóta að vera samfara alinnlendri
stjórn.
|>ar sem nú svona er ástatt, hefði
það verið blátt áfram óhugsandi fá-
sinna af stjórnarbótarmönnum í efri
deild að láta undir höfuð leggjast að
fá frumvarpið afgreitt af þinginu. jpví
hefði hvorki orðið bót mælt andspæn-
is stjórn né þjóð.
Hvernig mundi hinni nýju stjórn
lítast á þann stjórnmálaflokk hér á
landi, sem barist hefði fyrir umbótum,
er flokkurinn teldi afarmikilsverðar,
en hyrfi svo alt í einu frá þeirri bar-
áttu sinni, áður en nokkur ádráttur
hefði fengist frá hinum samningsaðil-
anum um nokkurn annan samninga-
grundvöll og án þess að flokkurinn
gæti jafnframt fært stjórninni nokk-
urar líkur fyrir því, að þjóðin vildi
heldur að sinni aðhyllast nokkura
aðra samninga? Börn kunna að haga
sér á þann hátt, en ekki fullorðnir menn.
Og hvernig ætti að mæla því bót
við þjóðina að leggja þann veg niður
vopnin, án þess að hafa hugmynd um,
fyrir bverju öðru hún vill berjast að
svo stöddu, eða hvort hún vill fyrir
nokkuru öðru berjast í bráðina?
H?ernig ætti að mæla því bót við
þjóðina, að láta undir höfuð leggjast,
að nota eina ráðið, sem notað verður,
til þess að knýja hina nýju stjórn