Ísafold - 17.08.1901, Blaðsíða 2

til tafarlauara Ramninga — Rtjórn,
sem vér höfum enga tryggingu fyrir
að ekki væri harðánægð með að eyða
málinu eða draga það á langinn?
Hvernig ætti að mæla þvi bót við
þjóðina að gera enn leik að því að
halda enn nokkur árin því stjórnar-
fari, sem liggnr eins og marnröð á öll-
um framfaramálum þjóðarinnar?
f>essum spurningum verður ekki, að
vorri ætlun, svarað nema á einn veg.
|>ví yrði ekki bót mælt, ef stjórnar-
bótarflokkurinn hefði gert sig sekan í
öðru eins glapræði.
Enn fremur bjóðast áskorunarmenn-
irnir til þess, svo framarlega sem efri
deild samþykkir ekki frumvarpið, að
samþykkja þingsályktun þess efnis,
a ð stjórnin kalli saman alþingi næsta
ár og leggi fyrir það stjórnarskrár-
frumvarp, »er veiti Islandi innlenda
stjórn, er beri fulla ábyrgð fyrir al-
þingí og dómstóJi í landinu sjálfu, og
a ð 8kipaður verði sérstakur ráðgjafi
fyrir ísland, er staddur verði í
Eeykjavík á næsta þingi; jafnframt
bjóðast þeir og til að samþykkja, »að
send verði af alþingi nefnd manna úr
báðum flokkum til þess að fara á fund
stjórnarinnar og bera fram fyrir hana
óskir þingsins og semja við hana um
stjórnarmál vortf.
Ekki þarf mikla skynsemd til að
sjá, að þessi tilboð eru gersamlega ó-
aðgengileg fyrir stjórnarbótarflokkinn,
enda göngum vér að því vísu, að hin-
ir skynsamari menn í flokki andstæð-
inga vorra sjái það jafnljóst og vér.
Andstæðingar vorir hafa sýnt það í
sumar, að þeir vilja aðhyllast það
fyrirkomulag á innlendri stjórn, sem
vér teljum stórhættulegt. |>að liggur
því í hlutarins eðli, að flokkarnir eiga
ekki samleið í samningunum að svo
stöddu. Eins og flokkunum er nú
háttað, mundu fulltrúar úr þeim báð-
um ekki eiga annað erindi á stjórnar-
innar fund en að halda deilu sinni á-
fram, og það væri ekki sem virðuleg-
ast erindi. Og hvernig ættu þeir að
»bera fram fyrir hana óskir þingsins«,
þegar þingið er ósammála um grund-
vallaratriðin og getur ekkert um það
sagt, hvað þjóðin vill í málinu, um-
fram það, sem tekið er fram í frum-
varpi þingsins?
Að lokum er það tekið fram f á-
skoruninni, að yrði þessu boði tekið,
»væri girt fyrir alla frekari stjórnar-
baráttu«.
Oss er ekki með öllu Ijóst, hvernig
þetta er hugsað; þorum jafnvel að full-
yrða, að það sé fiámunalega vanhugs-
að.
Gerum fyrst ráð fyrir því, að stjórn-
in svari sendinefndinni: «þ>ið getið
fengið það, sem farið er fram á i frum-
varpinu, en lengra getum við ekki
fariðt. Allir vita að þetta svar er
hugsanlegt. í vorum augum er það
langlfklegast.
Ætla þá andstæðingar vorir allir að
sætta sig við þetta svar og greiða
stjórnarbótinni atkvæði að sumri í
þeirri mynd, ssm stjórnarbótarflokkur-
inn hefir komið henpi á þessu þingi?
u mir þeirra, þar á meðal málgagnið
þeirra hér í höfuðstaðnum, hafa frá
því fyrsta og fram á þennan dag
haldið því fram, að sú stjórnarbót sé
ekki að eins gagnslaus heldur og
stórhættuleg. Hvermg geta þeir þá
boðist til að greiða henni atkvæði að
sumri?
Gerum í öðru lagi ráð fyrir þvf, að
stjórnin segi: »þið getið fengið frum-
varp tímenninganna í neðri deild, ef
þið viljið það heldur«. í vorum aug-
um er það mjög ólíklegt svar. En
það er vafalaust mjög sennilegt í aug-
um andstæðinga vorra.
Hvernig ætti þá að girða fyrir alla
baráttu út af þessu svari? Andstæð-
ingar vorir segja sitt fyrirkomulag á-
gæta stjórnarbót. Vér segjum hana
ekki að eins gagnslausa heldur og stór-
skaðlega. Hvernig á að afstýraþví, að
hvorirtveggju haldi sínu máli fram til
streitu?
Gerum í þriðja lagi ráð fyrir, að
stjórnin segi, að vér getum fengið
benedizkuna eða miðlunina frá 1889.
Hvemig í ósköpunum ætti að girða
fyrir baráttu með þjóðinni um jafn-
stórkostlegar breytingar?
Vér höfum nú íhugað öll aðalatrið-
in í þessari áskorun. Vér vonum að
andstæðingar vorir kannist við, að
það hafi ekki verið gert með neinni
vanstilling, stóryrðum eða brigzlum,
héldur með stillilegum rökum, — að
vér, með öðrum orðum, tölum ekki á
þessum merkilegu tímum um þetta
stórmál þjóðarinnar í sama tón
eins og þeirra eigið málgagn talar.
þjóðin er nú á vegamótum. Oss virð-
ist meiri þörf á, að henni sé nú vísað
á leið með gætni og hófsemd en að
eyru hennar séu fylt með ópum, ó-
hljóðum og landráðabrigzlum, sem
ekkert vit er í.
Einkeimiieg fjárkrafa.
Lárus H. Bjarnason, yfirvald 8næ-
feilinga, hefir tekið sig til og ritað í
þjóðólf um síðustu mánaðamót tvær
greinar, er hann nefnir »Einar Hjör-
leifsson og séra Sigurður Gunnarsson
í gapastokknum*. Mér er ekki ljðst,
við hvað hann á með þeirri fyrirsögn.
Eigi hann við það, að afturhaldsmál-
gagnið sé gapastokkurinn, og að við
síra Sigurður séum í gapastokk af því
að við höfum komist í þjóðólf, eins og
eg heyrði góðan og gáfaðan þingmann
geta sér til daginn eftir að fyrrigrein-
in kom út, þá getur verið að fyrir-
sögnin eigi ekki sem verst við. Eigi
hann aftur á móti við það, að við síra
Sigurður hljótum að bíða einhverja
vansæmd af greinum hans, þá segi eg
ekki annað en það, að eg bíð rólegur
eftir dómi allra óhlutdrægra og heil-
vita manna, sem kynna sér málið, lesa
það, sem við Lárus báðir skrifum um
það — dómi þeirra um það, hvar
vansæmdin muni lenda, hvort það sé-
um við síra Sigurður, sem í gapa-
stokknum standa, eða hvort það
kunni að vera Lárus sjálfur, söm þang-
að hafi vilst.
Fyrri grein sína hefir Lárus ritað út
af fáeinum orðum, sem stóðu í ofur-
lítilli grein eftir mig í ísafold 13. apríl
síðastl. með fyrirsögninni: »Á bana-
sænginni. Páakahugvekja#. þar er
skýrt frá andláti stúlkuaumingja, sem
andaðist fyrir nokkurum árurn vestur
á Snæfellsnesi og sætti, að dómi sókn-
arprests hennar, síra Eiríks Gfslason-
ar, afarillri meðferð á banasænginni,
hafði ekkert ofan á sér annað en poka
og ekkert að liggja á annað en hey-
rusl og var látin hægja sér í þetta flet
til baks og kviðar, svo að slíka fýlu
lagði upp úr þessu fleti, þegar prestur
hreyfði við pokanum, að honum ætl-
aði að slá fyrir brjóst, þó að hann
reykti sem fastast til þess að verjast
ólyktinní.
Af því að Lárus sqgir í grein sinni,
að ísafold hafi »rent niður« þessari frá-
sögu, þá skal eg geta þess, að því fer
svo fjarri, að enginn hefir enn orðið
til að bera brigður á frásögnina. Dóm-
stólarnir kunna vonandi að meta þessa
sannsögli hans, ekki síður en óhlut-
drcegni mannsins, ef hanu kynni að
lögsækja mig fyrir þessa grein.
Presturinn vildi fá þetta mál rann-
sakað, eftir er stúlkan var dáin. En
Lárus neitaði þeirri rannsókn af því að
læknir, sem líkið hafði skoðað sam-
kvæmt kröfu prestsins, hafði ekk- rt á
því séð.
Orðin, sem komið hafa Lárusi til að
að semja þessa þjóðólfs-grein sína, eru
þessi:
»Og hann (o: Lárus) gerði meira að
segja einkennilega tilraun, sem síðar
mun verða getið að nokkuru, til þess
að láta prestinn borga fyrir líkskoðun-
ina, og beitti við þá tilraun aðferð,
sem mun vera einsdæmi í embættis-
sögu þjóðarinnar. Ósagt skal látið,
hvort hann hafi gert það í því skyni,
að venja síra Eirík og aðra presta í
sýslu sinni, sem líkt kynnu að vera
skapi farnir, af því, að vera að brjóta
upp á öðrum eins óþarfa og þessum —
eða hvort hann hefir gert það í ein-
hverju öðru skyni. En tilraunin
mistókst eingöngu fyrir afskifti amt-
manns.«
Ofanrituð ummæli eru bygð á yfir-
lýsing frá síra Eiríki Gíslasyni, dags.
20. marz síðastl., yfirlýsing, sem
landsyfirrétturinn á eftir að segja álit
sitt um, fyrst Lárus ætlar að vísa máli
okkar þangað —- sjálfsagt af áncegju
með úrslitin í bæjarþingsréttinum!
Kafli úr þessari yfirlýsing síra E. G.
er sem nú skal greina:
»Eftir að líkskoðunin hafði verið
framkvæmd af lækninum Gísla Péturs-
syni, er þá var í Ólafsvík, tjáði sýslu-
maður mér með bréfi, dags. 20. júní,
að hann sæi eigi ástæðu til að hefja
sakamálsrannsókn gegn húsbændum
stúlkunnar og hreppsnefifdinni í Breiðu-
víkurhreppi, en lagði jafnframt fyrir
mig ejtir samráði við amtið, að greiða
kostnað þann, að upphæð rúmar 20
krónur, sem líkskoðunin hafðí f för
með sér. í öndverðum júlímánuði
1895, er eg var á alþingi í Beykjavík,
var eg staddur einn dag ú heimili amt-
mannsins yfir Vesturamtinu ásamt Kl.
Jónssyni sýslumanni, og lét eg þá í
ljósi við hann, að mór þætti hart að
una við það, að greiða áðurnefndan
kostnað til læknisins í Ólafsvík, þar
sem mér hefði verið synjað um rann-
sókn í málinu. Kvaðst amtmaður þá
ekkert um þetta vita og neitaði því að
málinu hefði verið hreyft við sig munn-
lega eða hréfleja af sýdumanninum.
Gaf eg amtmanni þá í skyn, að eg
mundi kæra þessar aðgerðir sýslu-
manns, en hann mœltist til að eg gerði
það eigi, og lofaði eg því, enda kvaðst
hann mundi tala um mál þetta við
sýslumann, er þá var væntanlegur til
Reykjavíkur til að halda brúðkaup
8Ítt«.
Fari síra Eiríkur hér rétt með, og
hafi amtinaðar ekki sagt honum ósatt,
þá heÖr Lárus beitt þvf miður fallega
atferli að skrökva því í embœttisbrófi,
að það sé í samráði við amtmann að
að hann krefur síra Eirík um pening-
ana, þar sem því fer þó svo fjarri, að
hann hefir aldrei hreyft því við amt
mann, munnlega né bréflega.
Vafaatriðin verða þá tvö:
Segir síra Eiríkur satt?
Hefir amtmaður sagt síra Eiríki
satt?
Af yfirlýsing síra Eiríks er það að
segja, að amtmaður hefi ekki véfengt
hana. í skjali frá honum, sem lagt
var fram í réttinum í máli okkar Lár-
usar, segist hann ekki muna, hvort
8ira Eiríkur hafi talað um þetta mál
við sig. Hitt fullyrðir hann, að hann
hafi »aldrei skipað sýslumanni að inn-
heimta kostnaðinn hjá síra Eiríki, og
ef til vill sagt síra Eiríki það«. Ekki
ber hann móti því með einu orði, að
síra Eiríkur kunni að hafa haft orð á
því, að hann ætlaði að kæra Lárus;
né heldur móti því, að hann sjálfur
(amtmaður) hafi mælst til að síra Ei-
ríkur léti það ógert.
Mér kemur því ekki annað til hug-
ur en síra Eiríkur segi satt. Og eg
trúi því ekki, að nokkur óhlutdrægur
maður véfengi sögusögn hans.
Hefir þá amtmaður sagt 3Íra Eiríki
ósatt?
Eg get ekki hugsað mér nokkurar
líkur til þess. Eða er það sennilegt,
að fyrst hafi hann ráðið Lárusi til að
krefja síra Eirík, því næst þrætt fyrir
það við síra Eirík og að lokum feng-
ið fjárhæðina, sem um var að ræða,
borgaða úr landssjóði, þvert ofan í það
ráð, sem hann hafði gefið Lárusi?
Fyr mætti nú vera roluháttur og stað-
festuleysi.
Vitaskuld ætlast Lárus til þess, að
menn haldi þetta um vin hans, amt-
manninn. Eina átyllan, sem hann
kemur með því til stuðnings, er sú,
að hann hafi skrifað amtmanni bréf
5. febrm. 1896 með svolátandi niður-
lagi:
•Eftir ráði yður, hávelborni herra,
beindi eg reikningnum til síra Eiríks,
og nú eftir að síra Eiríkur hefir reynst
ófús á að borga hann, leyfi eg mér,
eftir umtali, að leita aðstoðar yðar
til að Gísla lækni verði endurgoldin
fyrirhöfn hans úr landssjóði.«
þetta bróf Lárusar er ritað mörgum
mánuðum eftir að amtmaður — sem
beðið hafði Lárus undan kæru — hafði
átt kost á að koma honum í skilning
um að málið væri nokkuð viðsjárvert.
það er ritað með fullri vissu um það,
að amtmaður vill bjarga honum, og að
ekki fer hann að gera neina rekist fnu
út af því, þó að laumað sé inn þess-
um varnagla, sem hanga má á, ef
grundvöllurinn skyldi fara að ókyrrast,
einhver hreyfa við málinu.
Eg !æt ósagt, hvort þetta bréf Lár-
usar sannfæri aðra. Mig sannfærir
það ekki. því að eg trúi því ekki,
að amtmaður hafi sagt síra Eiríki ó-
satt.
Og eg skil ekki, hvers vegna Lárus
fer nú alveg ótilneyddur að hreyfa við
þe8su máli, bera af sér sakargiftir, sem
enn höfðu ekki verið orðaðar svo, að
hann þyrfti neitt af sér að bera. Er
það til þess að fá miður viðfeldnum
grun varpað á amtmann, yfirboðara
sinn, sem hefir verið honum betri en
hann á skilið, meinhægðarmann, sem
enginn vill annars ótilneyddur fara illa
með?
Loks skal eg víkja örfáum orðum
að því, sem Lárus nýr mér um nasir,
að »eiun af félögum* mínum hafi dáið
ívor »í mestu eymd undir handarjaðr-
inum« á mér. Eg geri ráð fyrir, að
hann eigi við einn skólabróður minn,
sem ekki var síður skólabróðir Lárus-
ar sjálfs, og andaðist hér í vor. Sjálf-
sagt hefir verið skylda mín að hjálpa
honum, ef eg hefði séð ráð til þess.
En af félagsskapnum er það að segja,
að hann var enginn. Svo fjarri fer
því, að maður nokkur, sem miklu ræð-
ur vestur á Snæfellsnesi, notaði aum-
ingja þennan til að setja saman mjög
óvirðandi skammir um mig í blöðin í
kosningahríðinni í fyrra. Eg hefi fyr-