Ísafold - 28.08.1901, Síða 2

238
Lárus skiftir búi.
Svo óskiljanlegt sem mér er það,
að Lárus H. Bjarnasou Snæfellinga-
yfirvald skyldi ótilneyddur fara að
neyða mig til að rifja upp söguna af
honum og amtmanni í rannsóknar-
málinu út af stúlkuaumingjanum í
Breiðavikurhreppi (sbr. grein mína
iEinkenniieg fjárkrafat í 57. tbl. Isa-
foldar þ. á.), þá er þó hitt mér enn
óskiljanlegra, að hann skuli sjá sér
nokkurn hag í þvl að neyða mig til
að fletta ofan af atferli hans sem
skiftaráðanda í dánarbúi fyrirrennara
hans í embættinu, Sigurðar heitins
sýslumanns Jónssonar.
Sagan af honum í því máli er, í
sem fæstum orðum, sú, er hér fer á
eftir.
Lárus tók við Snæfellsness- og
Hnappadalssýslu í ágúst 1894. Eitt
af embættisstörfum þeim, er þá lágu
fyrir honum, var að skifta nefndu búi
og þá meðal annars ráðstafa húseign
þess.
þegar hann var nýkominn í sýsl
una, bauðst hann til að kaupa pessa
húseign fyrir 8000 kr.
Hann þrætir sjálfsagt fyrir þetta,
eins og hann hefir þrætt fyrir það
áður, En það er ekki til neins fyrir
hann. Pari hann í mál út af þessari
Staðhæfing minni, þá get eg sannað
hana.
Um þessar mundir stóð svo á í
Stykkishólmi, að tveir aðrir embættis-
menn þar, læknir og sóknarprestur,
þurftu að sjá sér fyrir húsnæði, ann-
aðhvort kaupa sér íbúðarhús eða
koma því upp. En þeir gerðu ekki
boð í húseign dánarbúsins, aí því að
þeir víbsu ekki annað en að sýslu-
maður ætlaði sér að kaupa hana. Að
hinu leytinu gerðu ekki aðstandendur
búsins, sem ant var um að sem mest
yrði úr eignum þess, neina tilraun til
að fá þá til að kaupa húsið, af því
að þeir trúðu sýsl^imanni; þeim datt
ekki annað í hug en hann mundi
Standa við loforð sitt, og þeir gátu
ekki gert sér í hugarlund, að hann,
skiftaráðandinn sjálfur, mundi fara
að hafa af búinu.
Meðan óséð var, hverjar ráðstaf-
anir þeir læknir og prestur gerðu til
þess að afla sér húsnæðis, dró sýslu-
maður málið á langinn, þóttist að
sönnu ætla að kaupa húsið, en vera
neyddur til að fresta kaupunum fyr-
ir peningaþröng, og gerði auðvitað
enga gangskör að því að fá annan
kaupanda.
En þegar þessir embættismenn,
læknirinn og presturinn, höfðu ráðið af
að reisa sér hús sjálfir, lét sýslumaður
það loks uppi á skiftafundi í búinu,
að ekkert boð hefði komið í húseign-
ina. Einn af aðstandendum búsins
gat þess þá, að sig furðaði á þessu,
þar sem honum hefði skilist svo, sem
sýslumaður hefði lofað að kaupa hana
fyrir 8000 kr. Lárus sagði það ekk-
ert loforð hafa verið, beldur vilyrði
að eins, og lét sem hann mundi alls
ekki vilja kaupa húsið.
Samkvæmt ályktun þessa skifta-
fundar auglýsti hann svo húseignina
til sölu í desembermánuði 1895 í
ísafold og tók það frara í auglýsing-
unni, að boð skyldu komin til skífta-
ráðanda fyrir lok aprílmánaðar næsta
ár, og að lægra boði en 7000 kr. yrði
ekki tekið. Málið lá svo í salti
þangað til á áliðnu sumri 1896 að
öðru leyti en því, að Lárus fekk
skipaðan annan skiftaráðanda í bú-
jnu, að því er húseígnin'a snerti, með
því að hann ætlaði sjálfur að gera
þoð í hana.
Sá skiftaráðandi var Sigurður Gunn-
arsson prófastur í Stykkishólmi.
þ. 12. sept. 1896 var svo næsti
skiftafundur haldinn. A þeim fundi
komu fram tvö boð í húseignina,
annað frá Lárusi H, Bjarnason sýslu-
manni upp á 7000 kr., dagsett, vit-
undarvottalaust, 17. aprfl 1896, og
ekki fengið í hendur hinnm setta
skiftaráðanda fyr en þá á fundinum;
hitt upp á 8000 kr., dagsett 31. júlí.
Á þessum fundi hélt sýslumaður
því fram með mikilli ákefð, að hann
ætti heimting á húsinu, af því að sitt
tilboð væri það eina, sem komið hefði
fyrir þann tíma, er tiltekinn hafði ver-
ið í auglýsingunni. þó að ekkert hefði
verið aðhafst í málinu allan tímann
frá apríllokum til 12. september , þá
átti samt, eftir kenningu Lárusar,
skiftafundinum að vera óheimilt að
taka til greina tilboð, er komið hafði
á þeim tíma!
Einum af umboðsmönnum þeirra,
er að búinu stóðu, fekk sýslu-
maður hrundið frá atkvæðagreiðslu
um málið, líklega vegna vitneskju um,
að sá umboðsmaður væri sér andvígur
í málinu, en í algerðu lagaleysi, eftir
amtmannsins eigin skoðun. En þó að
ótrúlegt sé, fekk hann hina umboðs-
mennina, tvo borgara í Stykkishólmi,
til þess að fallast á þessa kröfu sína.
það er nokkur bending, og hún ekki
sem fegurst, um ástandið þar vestra.
En hinn setti skiftaráðandi, Sigurð-
ur prófastur Gunnarsson, tók þá af
skarið og úrskurðaði að 8000 kr. til-
boðinu skyldi tekið.
Út af þessu, að hann getur ekki
Bvift búið 1000 krónum, verður Lárus
svo æfur, að hann tekur forsætið og
kveður upp svo látandi
•úrskurð:
Með því að hinn reglulegi skifta-
ráðandi lítur svo á, sem sinn réttur
sé borinn fyrir borð með úrskurði hins
setta skiftaráðanda, hlýtur hann að
sækja búið og hinn setta skiftaráð-
anda að lögum fyrir réttarspjöllin, og
getur því eigi gegnt skifcaráðanda-
störfum lengnr.
Úrskurðast því:
Hinn reglulegi skiftaráðandi víkur
sæti í búi þessu«.
þegar fregnin um aðfarir Larusar
á þessum skiftafundi barst suðnr,
skrifaði amtmaður hinum setta skifta-
ráðanda bréf, sem nú er nafnkent
orðið. Eg tel réttast að prenta bréf-
ið í heild sinni, svo að enginn ágrein-
ingur geti um það orðið, hvað í því
stendur, ásamt staðfestingarvottorði
yfirvaldsins, svo Lárus rengi ekki að
rétt sé með farið. Bréfið er svo lát-
andi:
Reykjavik, 6. dag októberm. 1896.
Háttvirti herra prófastur!
Eg leyfi mér að þakka yður privatim
fyrir yðar góðu frammistöðu í búi Sigurð-
ar sýslumanns, sem eg í alla staði felst á;
síðar mun eg skrifa yður officielt, um leið
og eg skipa skiftaráðanda til þess að taka
við búinu að öllu leyti, en eg hef ekki
fengið beiðni sýslumanns hér að lútandi.
Eg get ekki annað en furðað mig i
hæsta máta yfir framkomu sýslumanns, og
hann getur hreint og beint eyðilagt sina
>carriére«, ef hann nú ekki laetur sitja við
það, sem komið er; hann hefir sent hingað
mann, sem kom á undan yðar bréfi til min,
með bréf til cand. Grisla ísleifssonar um
að hann tæki út yfirréttarstefnu til þess
að áfrýja úrstturði yðar, en (I. í. lét hann
vita, að slíkt mál tæki hann eigi að sér.
Það er merkilegt, að L. B. sknli ekki finna
til þess, að hann sem skiftaráðandi á fyrst
og fremst að lita á hagsmuni bús þess,
sem hann hefir til meðferðar; í stað þess
rær henn öllum árum að því, að búið missi
1000 kr. Hann ætti lika að muna eftir
þvi, að það verður ekki tekið vel upp, að
dómarar og skiftaráðendur vikja úr sæti að
orsakalausu, sbr. 2. gr. tilsk. 19. ágúst 1735,
og hann gæti búist við að hann fengi að
vita, að honum væri frjálst að fara algjör-
lega eða losast við sin embættisstörf yfir
höfuð. L. B. má vera yður þakkiátur fyrir
úrskurð yðar; illa leizt landsböfðingja á
framkvæmdir hans; hann átti beldur ekkert
með að mótmæla umboðsmanni frú Gruð-
laugar, og get eg ekki séð, að það atriði
komi honum við.
I gær morgun kora »Laura« í mesta
ofsa-veðri, sem byrjaði laugardagskvöldið;
eg man ekki eftir öðru eins hvassviðri;
enginn komst í land í gær og pósturinn er
víst ekki kominn í land enn.
Eg bið yður að flytja konu yðar vin-
samlegustu kveðju mína og kveð yður
með beztu heillaóskum minum.
Vinsamlegast
yðar
J. Ilavsteen.
* * *
AtS eftirrit þetta sé orð fyrir orð sam-
hljóða mér sýndu frumriti, vottast hér með
notarialiter eftir nákvæman samanburð.
Notarius publicus í Reykjavík 6. apríl 1901.
Halldór Danielsson.
Q-jald 12 —
tólf — aurar
borg. H. D.
f>elta bréf lét aíra Sigurður af
hendi við mig, eftir áskorun frá mér,
þegar hann fekk að vita, að Lárus'
hefði haft einurð til að lögsækja mig
meðal annars fyrir þau ummæli, að eg
hefði ekki gert mér sérlega háfleygar
hugmyndir um óhlutdrægni hans, því
að eg þekti hann nokkuð af afspurn.
Síra Sigurður gat þess við mig, þegar
hann afhenti mér bréfið, að hann
teldi sig gera það í þjónustu réttlæt-
isins og sannleikans. Hann gat ekki
fengið af sér að neita um annað eins
skjal og þetta, jafnauðsætt og það var,
að það átti nú að koma fram í dags-
birtuna. Fyrir þetta hellir nú Lárus
yfir hann ókvæðisorðum í hverri |>jóð-
ólfsgreininni eftir aðra — fyrir það, að
prófastur hefir ekki viljað hylma yfir
atferli hans, jafn-óskaplegt og það hefir
verið. En það veit eg, að nver mað-
ur með óspilta réttlætistilfinning finn-
ur það og kannast við, að í þessu hafi
síra Sigurði farist, eins og honum er
títt, sem samvizkusömum sæmdar-
manni, manni, sem ekki lætur troða
réttlætið undir fótum, án þess að
styðja það, ef hann á þess kost,
Síra Sigurður tók það jafnframt
fram við mig, að hann teldi amtmann
hafa sæmd, en ekki vansæmd afþessu
bréfi. Og vitanlega er það alveg satt.
Hann hefði reyndar að sjálfsögðu haft
enn meiri sóma af því, ef hann hefði
gert gangskör að því að fá Lárus rek-
inn frá embætti fyrir þessar aðfarir.
En bréf hans sýnir að minsta kosti
það, að honum fellur illa, þegar em-
bættismenn, sem undir hann eru gefn-
ir, haga sér á þann hátt, sem Lárus
hefir hagað sér.
|>ví miður hefir amtmaður| ekki lát-
ið lenda við þetta bréf sitt. Hann
gerði í vor »bragarbót«, eins og Lárus
kemst að orði í f>jóðólfi. Bragarbótin
var í því fólgin, að reyna að klóra yfir
sín drengilegu og ákveðnu ummæli í
þessu bréfi og lofa Lárusi að leggja
fyrir réttinn þá skýringu á bréfinu, að
hann »hafi að eins viljað láta í ljós
þá skoðun« sína, »að sýslumaður Lár-
us Bjarnason naumast hefði átt að
halda rétti þeim til streitu, er hann
áleit sig hafa til þess að fá eignarrétt
að húsi því, sem búinu til heyrði,
fyrir 1000 kr. lægra verð en boðið var í
það frá annari hlið, og enn fremur,
að það hafi komið í sig »þykkja út
af bréfi, sem sýslumaður skrifaðia hon-
um »snertandi meðferð búsins, og út
af því, að hann vék sæti sem skifta-
ráðandi í því síðar að öllu leyti«.
f>essa yfirlýsing amtmanns lagði
málfærslumaður Lárusar í rótt 9. maí
síðastl.
En 23. sama mánaðar lagði mál-
færslumaður minn - aftur í rétt bréf frá
amtmanni. f>ar er lýst yfir því tví-
mælalaust, að amtmaður geti að öllu
ley ti s t a ð i ð v i ð þ a ð, sem hann
hefir sagt i bréfinu til síra Sigurðar
Gunnarssonar!
Eg ætla alls engum orðum að fara
um þá staðfestu og þann skörungsskap^
sem amtmaður þannig hefir sýnt í
málinu. Blaðamannareynslan er sú,
að fæst orð hafa í slíkum sfnum
minsta ábyrgð. En á hitt bendi eg,
að amtmaður má þakka það vini
sínum og skjólstæðing, Lárusi sýslu-
manni Bjarnason, að þetta kemur nú
alt fyrir almennings sjónir.
Svo skal eg lúka máli mínu með
einni athugasemd.
í kjörfundarræðu minni í Stykkis-
hólmi 22. sept. síðastl. tók eg það
meðal annars fram, að kynlegar sögur
bærust af embættisfærslu sumra manna
hér á landi, og að ekki væri vanþörf
á stjórn, sem hefði nákvæmara eftir-
lit. Lárus tók þetta til sín, lagði
höndina á hjarta sér og lýsti yfir því,
að öllum værivelkomið að grannskoða
sínar embættisgjörðír.
Mér er það ljóst nú, að hann hefir
ekki ástæðu til að óttast núverandi
yfirboðara sína. f>að talast væntan-
lega svo til milli hans og þeirra, að
engin hætta er á rekistefnu, þó að
eitthvað kunni að koma upp úr kafinu,
sem blaðamönnum og öðrum embætt
isleysingjum kann að þykja kynlegt.
Og jafn-ljóst er mér hitt, hvernig á
því getur staðið, að hvorki hann nó
vinir hans hér á landi, sem yfir hann
eru settir, eru fíknir í ráðgjafa, sem
getur lesið íslenzku blöðin.
E. H.
A stjórnarinnar fund
Siðasta úrræðið.
Fast sækir afturhaldsliðið róðurinnf
Við kosningarnar síðustu var öllum
þeim öflum beitt á þjóðina, sem henni
veitir örðugast að standast, til þess
að fá hana til að hafna stjórnarbót-
inni, og þá auðvitað einkum embætt-
isvaldinu og bankavaldinu.
En það kom ekki að tilætluðum
notum. Meiri hluti þingfulltrúanna
urðu stjórnarbótarmenn.
Svo fer landshöfðingi utan síðara
hlut vetrar. íslandsráðgjafinn hafði,
þegar hann tók við völdunum, haft
ríkan áhuga á að leiða stjórnarskrár-
málið til lykta. Landshöfðingja verð-
ur svo vel ágengt við hann, að hann
hefir urnboð til að lýsa því yfir á
þinginu í sumar, að stjórnin sé ekki
málinu hlynt.
Samt kemur starf hans ytra ekki
að tilætluðum notum. Alþingi fær
jafnframt góðan boðskap frá konungi,
boðskap, sem gefur stjórnarbótarmönn-
um nýtt hugrekki.
f>á er öllum brögðum beitt á þing-
inu til að fá málið ónýtt. Nýtt frum-
varp er borið upp. Breytingartillögur
eru gerðar við frumvarp stjórnarbótar-
manna. Landshöfðingi heldur ræðu
til að spilla fyrir málinu af al-
efli og afsegir að koma með nokkurar
breytingartillögur, sem kippi því írétt
horf frá hans sjónarmiði. Stöðugt er
reynt að ginna stjórnarbótarmenn til
að yfirgefa flokk sinn eða villa þá út
á glapstigu í málinu. Og loks, þegar
málið er afgreitt af þinginu, ör þess
krafist með frekju, aðdróttunum og ó-
kvæðisorðum að þingið kalli það aft-
ur, sem það hefir samþykt.