Ísafold - 02.11.1901, Síða 2

280
Og svo bætist enn þará ofan, að í stað
þess að veltuíé bankans þarf að fara
heldur vaxandi en minkandi, þá fer
það með þessu móti síþverrandi. —
Seðlafúlgan mínkar um 30,000 kr. á
hverju ári, unz hún er horfin alger-
lega eftir 28 ár.
þetta væri því, hvernig sem á er
litið, blátt áfram hinn fiónskulegasti
bankabúskapur, sem hugsast getur.
VIII.
þessi yrði þá niðurstaðan fyrir þess-
ari lántöku, er bezt léti, þ. e. ef út
fengist gefin út á ^ miljónina í gulh
heil miljón í nýjum seðlum, um fram
þá f miljón, sem áður er út gefin.
En nú mundi alls ekki verða því
að heilsa einu sinni.
Sarakvæmt tillögum þjóðbankans
danska, sem stjórnin hefir haft og
mun hafa áfram að ráðunaut sínum
í bankamálinu, mundi ekki fást bætt
við seðlafúlguna nema \ milj., svo að
hún yrði að eins 1 milj. alls, 1 göml-
um seðlum og nýjum. Hún mundi
sem sé ekki ganga að öðru en að
seðlarnir a 11 i r gerðust innleysan-
legir. Hún mundi aftaka það, að
hafa þá nokkra innleysanlega
(hina nýju), en nokkra óinnleysan-
lega, þ. e. hina gömlu, af þeirri ein-
földu ástæðu, að svo mjög er hætt
við, að hinir óinnleysanlegu lækkuðu
þá í verði, en það kæmi á bak lands-
sjóði, sem þá ábyrgist.
En með að eins J milj. í seðlum
til þess að standast kostnað af £ milj.
kr. láni yrði framanskráð yfirlit hálfu
voðalegra fyrir bankann, eins og hver
maður sér. |>á yrðu tekjurnar af
seðlunum 1. árið að eins 10—12 þús.
kr., en lánskostnaðurinn 30 þús.,
sem héldi áfram alia tfð, 28 ár, en
seðlatekjurnar færu síþverrandi.
Vitaskuld væri og þá ekkert vit í,
að nota lánið sem seðlatrygging, held-
ur væri þá sjálfsagt að hagnýta gull-
fúlguna beint til útlána.
En hvað arðsöm verzlun það yrði,
sjá allir óðara á því, að það, lánið,
kostar 6°/. um árið, en væntanlegar
tekjur af því, er bezt léti, að eins 5°/«.
IX.
Hvað sýnir þá þetta, sem nú höf-
um vér grein fyrir gjört svo skilmerki-
lega, að hverju mannsbarni liggur í
augum uppi?
J>að sýnir það, að banka er ekki
hægt að reka hér öðru vísi en með
eignarfé eða afborgunarlausu láni.
þ e s s vegna er það stakasta
heimsku-bull, þegar verið er að hreyta
þvf fram, að Landsbankinn geti alveg
eins haft svo stóra peningaverzlun,
sem vill og þarf, eins og aðrir, —
eins og hlutafélagsbanki.
|>að er einmitt það, sem hann get-
ur ekki, — getur aldrei, vegna þess,
að hann má til að verzla með af-
borgunarlánum. Oðru vísi geturhann
ekki fé fengið til þess að auka verzl-
un sína um fram það, sem landssjóð-
ur hefir getað útvegað honum nær
kostnaðarlaust, og umfram það, er
sparisjóðsinnlögin nema. Hann fær
ekki fé til að verzla með öðru vísi,
svo neinu nemi. f>að þarf að koma
frá útlöndum, ef nokkuð á um það að
muna. Og segi einhver sem svo, að
útlendingar geti eins vel lagt fé í Lands-
bankann til ávöxtunar, þ. e. tekið
hluti (aktsíur) í honum, þá liggur
svarið þar í augum uppi: að til þess
brestur þá traust á Landsbankanum;
þá breatur eðlilega traust á því, að
Lanksbankanum, með tómum óbanka-
fróðum mönnum í stjórn hans, óbanka-
fróðum bæði bóklega og verklega, geti
orðið stjórnað af því viti og þeirri
þekkingu, er til þess þarf, að það geti
orðið góð og sæmilega arðsöm verzlun.
f> e s s vegna getum vér eigi farið
öðru vísi að til að bæta úr banka-
leysinu en að fá til þess útlenda
menn, sem fjárráð hafa eða það
traust þar, að peningamenn vilji trúa
þeim fyrir, að ávaxta eigur sínar.
Og vór megum sannarlega þakka
fyrir, ef þess er kostur, og það með
þeim hætti, að vér höfum meiri hluta
í aðalstjórn bankans. Stofnendurnir
ganga að því í því trausti, að vér
neytum eigi þess meiri hluta til aun-
ars en að sjá borgið hag landsins, en
ekki til þess, að láta vit og þekkingu
á því, hvernig stjórna á banka, svo
að vel fari, lúta í lægra haldi fyrir
heimsku og þekkingarleysi.
Eða hvernig fóru Skotar að, þegar
þeir stofnuðu sinn banka?
f>eir áskildu, að annarhvor maður í
stjórn hans (fulltrúaráði og fram-
kvæmdarstjórn) væri Englendingur,—
af því, að Englendingar voru búnir
að stofna hjá sér banka á undan og
því afla sér meiri þekkingar í þeim
efnum en Skotar höfðu þá. Og þó
var England þá annað ríki en Skot-
land. f>etta mátu þeir þekkingupa,
og þetta tortrygðu þeir hina útlendu
þjóð, eða hitt heldur. En þ e i r voru
og eru búhygnir menn og framsýnir.
Holdsveikraspítalinn.
Svar
tíl hr. Þórðar alþm. J, Thorotldsen
Hyaðan kennir þef þenna
T’órður andar nú handan.
( Sturl.).
Hr. f>órður J. Thoroddsen segir í
hinni löngu grein sinni í 67.—68. tbl.
»Í8afoldar«, að eg hafi í svari mínu í
56. tölubl. »játað, að öll þau atriði,
sem hann hafi átalið við rekstur
holdsveikraspítalans, væru sönn og
rétt«.
í neðri deild þingsins, þar sem hr.
þ. J. Th. var falið á hendur að at-
huga reikninga spítalans, og var vitan-
lega eini maðurinn, sem rannsakaði
það mál, gat hann vænst þess, að sög-
um sínum um stjórn hans yrði trúað.
f>ar sem hann er sjálfur læknir og
hafði drengilega stuðlað að því, að
landið tæki spítalann að sér, var alls
engin ástæða fyrir þingmenn að gruna
hann um missagnir, eða láta sér detta
í hug, að hann mundi gera úlfalda úr
mýflugu. f>að hefði þvert á mótiver-
ið mannlegt, þótt samþingismenn hans
hefðu f r e m u r grunað hann um að
draga dálítið úr, þar sem hins vegar
var um spítala að ræða.
f> a r var því eðlilegt, að hr. f>órði
yrði trúað.
En nú er búið að ræða þetta mál
svo mikið í blöðunum, að erfitt verður
að telja fólki trú um alt, sem hann
kynni að óska. Eg geri ekki ráð fyr-
ir, að lesendum »ísafoIdar« verði t. a.
m. talið trú um það, að eg hafi »játað
öll aðfinsluatriði hans viðvíkjandi
stjórn spítalans sönn og rétt«.
Eg býst að vísu við því, að menn
séu búnir að gleyma flestu, sem um
þetta mál hefir verið skrifað, en þá
mun þó ráma í það, að þ e 11 a sé
eitthvað geggjað hjá f>órði mínum.
Eg skal nú sýna, hvernig hr. f>. J.
Th. fer að.
Hann segir að eg hafi játað:
1. að lægri starfsmenn spítalans
fengju hærra kaup en alment
gerist.
Allir hljóta að skilja þessa frásögn
hans svo, sem eg hafi talað hér al-
ment um þessa starfsmenn. —-1 minni
grein stendur, að þvottakonur og vöku-
koDa fái hærra kaup en alment ger-
ist (o: hér í Roykjavík), en svo er þar
sýnt fram á, að hitt vinnufólkið beri
eigi meira úr býtum en alment gerist
í Reykjavík.
f>essu varð hann að sleppa úr.
2. játi eg, að hjúkrunarnemum sé
ekki goldið neitt kaup í Kaup-
mannahafnarspítölum, ef þær séu
að eins stuttan tíma, x/4—%—1
ár, eins og á sér stað í holds-
veikraspítalanum.
Til þess að koma þessu í heppilegt
horf, varð stéttarbróðir minn að
sleppa dálitlu úr. í grein minni
stendur, að þessar stúlkur fái ekkert
kaup, ef þær eru teknar »aukreitis«
og »spítalarnír þurfa ekki á þeim að
halda«.
Annars gat eg þess, að Hafnarspí-
talarnir greiddu hjúkrunarnemum kaup
til þess, að komast hjá að taka dýr-
ari hjúkrunarkonur, og það er það,
sem LaugarnesspítalinD hefir gert.
3. játi eg, að fæði hvers holdsveikl-
ings sé dýrara en 1 Noregi.
Eg benti í grein minni á skýr3lu
frá einum norska spítalanum, 25 ára
skýrslu (1861—85). f>ar var fæðið að
meðaltali 37 aurar á dag fyrir
hvern sjúkling, en í Laugarnesspítal-
anum 1899 og 1900 c. 33 a u r a r að
meðaltali. Eg get ekki miðað við
1898 (3 mánuði), en þó eg gerði hr.
f>órði það til geðs, verður fæðið 1898—
99 ekki nema e. 35 a u r a r, þ. e. samt
2 a u r u m lægra en í Reknæsspítala.
Ef þetta er að játa, það sem hr.
f>órður vill, þá kann eg ekki að neita.
4. játi eg, að fatnaður sé keypt-
ur d ý r a r i en þörf genst.
Hvar hr. Th. hefir lesið þetta í
minni grein skil eg ekki. Eg sé að
hr. Th. segist sjálfur hafa keypt föt í
einni Reykjavíkurverzluninni með 20%
afslætti. Eg bað hann svo innilega
um, að gefa spítalanum hending um,
hvar þessi dýrlega verzlun væri, sem
gæfi slík vildarkjör, og eg gerði ráð fyrir,
að þessi mikli sparnaðarmaður á lands-
fé mundi gera spítalanum þennan
greiða. Enn þá hefir hann eigi gert
það. Eg lifi þó í voninni um, að hann
geri það.
5. játi eg, að m e ð u 1 i n séu e k k i
samsett í lyfjabúð spítalans.
f>að er líkt um þessa setningu eins
eg nr. 1, að almenningur hlýtur að
álíta, að meðul séu hreint ekki
samsett í spítalauum. í grein
minni stendur, að spítalinn kaupi
eigi »eingöngu samsett
m e ð u 1«, eins og mér heyrðist hr. Th.
fræða fólk um á þingi í sumar. í
fyrri ísafoldargrein minni stendur, að
allir skamtar séu vigtaðir þar, föst
efni Ieyst upp og auk þess ýms með-
ul samsett.
f>að var annars mæðulegt, að hr.
Th. skyldi búa til þessa játninguna,
þar sem hann í sömu greinni neitar
því algjörlega, að hann hafi sagt,
að spítalinn kaupi eingöngu samsett
meðul.
6. játi eg, að meðulin séu keypt dýr-
ari en þörf er á.
í minni grein segi eg frá, að eg
hafi oft gert tilraun til að fá meðulin
jafn-ódýr og aðrir læknar, en eg geti
ekki neytt lyfsalann til að gefa betri
kjör. Hann eigi meðulin og ekki eg.
Svona er þessi játningin.
Síðasta (7. atriðinu) hefi eg eigi
neitað.
Með svona miklum áreiðanleik er
hægt að fá hvað sem menn vilja
út úr orðum annara. Aðferðin er eitt-
hvað svo ógeðsleg, að maður kinnokar
sér við, að eiga orðastað víð menn,
sem hafa hana.
Hr. f>. J. Th. hefir alls enga á-
stæðu til að vera hróðugur af því, að
eg hefi játað þessi aðfinsluatriði hans
sönn og rétt, eins og sjámá. f>vert
á móti hefi eg sýnt fram á
15 6. tbl. ísaf., að þau væru
á eDgum rökum bygð. f>eim,
sem vilja kynna sér þeasa deilu, vísa
eg í þá grein. Eg nenni ómögulega að
fara að skrifa hana upp aftur.
Hr. þ. J. Th. játar nú, að embætt-
ismenn, kaupmenn og þess háttar fólk
greiði vinnumönnum svipað kaup og
spítalinn, en alment sé kaupgjaldið
lægra.
Eg get fullvissað hr. Th. um, að
embættismenn, kaupmenn og þess
háttar fólk geldur ekki hjúum sínum
hærra kaup en þörf gerist. Aðrir í
Reykjavík verða að borga svipað
kaup, ef þeir eiga að geta fengið árs-
hjú.
Mig furðar á því, að hr. Th. skuli
eigi segja, að eg hafi játað, að kaup
vÍDnumannanna hafi verið 250 kr. á
seinni árum, eins og hann fræddi al-
menning á. — Hann skellir skuldinni
á spítalastjórnina fyrir þessa villu
sína, og amtmann sérstaklega. Um
það skal eg ekkert dæma. Hitt veit
eg, að hann hafði reikningana handa
á milli, og ef honum hefði verið mjög
umhugað um að segja það eitt, sem
satt var og rétt, var það skylda hans,
að athuga þá. — Eins skal eg geta
þess, að ef hr. Th. á við þingræðu
aratmanns um spítalann, þá var hún
eigi haldin fyr en löngu síðar en þessi
250 kr. fræðsla hr. Th. birtist mönn-
um.
Ekki get eg Iofað honum neinu um
það, að vinnufólkskaup við spítalann
kunm eigi að hækka einhvern tíma.
f>að fer eftir almennu kaupgjaldi
vinnufólks í Reykjavík og þar í grend.
' Hr. f>órður heldur, að hið háa kaup-
gjald í spítalanum verði þess valdandi*
að hjúakaup hækki yfirleitt, og viknar,
þegar hann hugsar um hinn bágborna
hag bændanna. Ekki skulum við láta
hugfallast þess vegna. Vinnufólks spl-
talans gætir ekki í samanburði við alt
það marga vinnufólk með sama kaupi
hjá embættismönnum, kaupmönnum
og þess konar fólki.
Hr. f>. J. Th. segir, að starfsfólk sé
fleira í spítalanum í Laugarnesi til-
tölulega en í samkynja spftölum í
Noregi.
f>etta er rétt. f>að stafar mikið
af því, að svo fáir af sjúklingunum í
Laugarnesi geta hjálpað til, efalaust
miklu færri tiltölulega en í Noregi
á seinni árum, eftir því sem þeir lækn-
arnir Guðm. Björnsson og f>órður J.
Tboroddsen, eem séð hafa sjúklingana
á báðum stöðum, hafa lýst þeim fyrir
mér.
f>að virðist svo, sem hr. Th., þegar
fram í greinina sækir, só farinn að
verða eitthvað efablandinn um það,
hvort eg hafi játað það, sem hann seg-
ir 1 byrjun greinarinnar. f>ví nú fer
hann aftur að reyna að sanna, að
fæði hvers sjúklings só dýrara í Laug-
arnesi en í norskum holdsveikraspítöl-
um. Slík tilraun hefði verið óþörf, ef
eg hefði verið búinn að játa það.