Ísafold - 09.11.1901, Qupperneq 3

því, sem bezt verður séð, * skiftum við
ömmr ver trygð verðbréf, sem gátu
sömu vexti, en eru líklega auðseldari
í Danmörku. — f>að gagnar lítið, það
yfirskin bankastjórans, að hann hafi
tekið þessi ver trygðu bréf af því, að
Islendingar gætu ekki haft þörf á
penmguaum 1 vetur, því það vita allir,
að bankinn hefir þörf á meiri pen-
ingum en 200 þás. króuum á hvaða
tíma árs sem er, í viðbót við það,
sem hann hefir nú, svo framarlega
sem bankastjórnin kanD að fara með
peninga.
Ábyrgð landssjóðs á þessum seldu
200 þúsund krónum eru vextirnir,
4}/2 °/0, eða 9000 krónur.
Lánstraust landssjóðs í Danmörku
hefir bankastjórinn þannig, með œrnum
kostnaði fyrir bankann, kvalið uþþ i
einar 9000 krónur, með aðstoð annara
trygginga fyrir veðdeildarbréfunum,
sem þegar eru upp taldar. Og hann
hafði talið þe8si verðbróf seld í fyrra
haust, svo salan hefir þá verið komin
til orða heilu ári áður en bankastjór
inn fór utan.
Hér bætist nú við, að svo lítur út,
sem bréfin hafi verið keypt meir í
gustukaskyni en fyrir e f t i r-
spurn, því ef bréfin hefðu verið
komin í sæmilegt álit, þá mundi banka-
stjórinn hafa getað fengið kaupendur
fyrir þau í kaupmannasamkundunni
(Börsen) í Khöfn, og bréfunum verið
skapað þar markaðsverð, eins og mörg-
um öðrum verðbréfum ; en því fer
fjarri, að bankastjóranum hafi tekist
það.
f>að verður þvi, samkvæmt þessu,
ekki talið, að veðdeildarbréfin séu enn
komin á hinn danska markað; því er
miður.
Bankastjórinn gerir mikið úr því, að
Landmandsbankinn í Höfn hefir lofað
að taka veðdeildarbréfin að veði fyrir
500 þús. kr. láni, sem hann vill veita
með 4% vöxtum. Við þetta er að
athuga, að það er Landmands-
b a n k i n n, sem veitir þesai kjör,
banki, sem stórgræðir á bankanum
hér á hverju ári, beint og óbeint,
banki, sem þess vegna vill fyrir hvern
mun, að hlutafélagsbanki komist ekki
á fót, svo hann missi ekki hag sinn
af viðskiftuuum við bankann hér,
stofnun, sem var sá eini banki í Höfn,
sem skoraðist þegar í fyrstu undan
því, að taka þátt í stofnun hlutafé-
lagsbanka hér, af því hann vildi sitja
e i n n að gróðanum. e s s i banki
mundi því haía unnið til, að lána
landsbankanum þessi 500 þús. kr., þó
lítið eða ekkert veð væri í boði, ef
hann að eins gat átt von á, að þar
með væri fyiir það girt í bráð, að
stofnaður yrði annar banki, sem hefði
viðskifti sín við aðra banka en sig.
jpegar þessa er gætt, er alls ekki
unt að telja þetta traust landssjóði
til neinnar verulegrar inntektar. S a 1 a
veðdeildarbréfanna er sá eini
á b y g g i 1 e g i mælikvarði fyrir traust-
inn.
En af hverju stafar það, að lands-
sjóður hefir svo lítið traust í Dan-
raörku ? f>að er afaráríðandi að finna
hina réttu orsök, og að girða fyrir
hana, ef hún er finnanleg.
Aðalorsökina tel eg b a n k a s e ð 1-
a n a.
B. Kr.
-----1 ^1» «----
Veganefndin. Bæjarstjórn Reykjavík-
nr kaus í fyrra dag nýja veganefnd (sbr siðasta
fund). Hún endurkans þá Sigurð Thorodd-
sen og Guðmund Björnsson; 3. maðnr i
nefndinni varð Magnús Benjaminsson, i stað
Tr. Gunnarssonar áður, er ekkert atkvæði
fekk nú. Þvi reiddist hann svo, að hann
kvaðst segja sig »hér með« úr bæjarstjórn-
inni (sem var lögleysa) og rauk af fundi.
„Yit fyrir landlækni“.
Ritstj. »Norðurlauds« genr ofurlitlar
vel hugsaðar og orðaðar athugasemd-
ir við framanskráð dæmi af skarlats-
sóttinni á Húsavík og íhlutun land-
læknis um það mál: skipun hans í
þann mund, að hætta allri einangrun
(sem landshöfðingi feldi úr gildi von
bráðara aftur, til allrar hamingju).
»Gerum ráð fyrir, að þessari kyn-
legu sóttvarnarráðstöfun (landlæknis)
hefði verið hlýtt. Enginn veit, hve
mikið eignatjón, heilsutjón, manntjón
hefði af henni hlotist.«. f>ví ef þetta
eina barn á Húsavík er ekki einangr-
uð, þá er.u »syeitir, sýslur, hver veit
hvað mikið af landinu í voða«.
»En er ekki ástandið orðið nokkuð
rangsnúið, þegar mæður sjúkra barna
verða að fara að hafa vit fyrir land-
lækni til þessa að firra þjóðina þung-
um sóttum?»
Bankaseðlarnir.
f>eir eru gefmr út, sem kunnugt er,
á ábyrgð landssjóðs, án þess, að gull-
forði sé hafður þöim til tryggingar,
eins og bankaseðlum annara landa.
f>essa seðlaútgáfuaðferð notuðu sum
önnur lönd einnig á meðan þau vant-
aði fé, þar á rneðal Danir; en alt af
urðu leikslokin þau, að þessi aðferð
sigldi sig um koll, peningaþörfin óx,
seðlar þessir voru gefnir úí eftir því
meir og meir, svo alt leiddi til hinna
mestu vandræða á endanum. Menn
íhuguðu ekki þá, að óhugsandi var
að búa til stórfé af engu, en gættu
ekki að, hvað það var lánstrausts-
spillandi fyrir landið.
Datiir kendu ekki síður en aðrir á
því, hvað óviturlegt það var, að gefa
út seðla sem peninga, án þess nokk-
ur gull- eða Silfurforði stæði á bak við,
því Ríkisbankinn danski stofnaði Dön-
um í hin mestu vandræði, sem þeir hafa
nokkurn tíma komist í. Og ísland
tapaði all-miklu fé fyrir seðlahrun
Ríkisbankans gamla. Danir fengu að
reka sig á það, að þeir gátu ekki trú-
að sinni eigin stjórn til að takmarka
hæfilega útgáfuna á þessum seðlum
sínum. Dönum er þetta svo í fersku
minni, þótt nú sé nær heil öld liðin
síðan, að þeim mundi ekki detta í hug,
að leggja út á þá braut. aftur.
Nú vita Danir, að íslendingar hafa
einmitt lagt út á sömu brautina i
fjármálum sínum, þá braut, sem þeir
brendu sig mest á: að gefa út banka-
seðla án þess, að handbær gullforði
væri settur þeim til tryggingar. —
Getur þá nokkuð verið sennilegra en
það, að almenningur í Danmörku beri
lítið traust til l8nds8jóðs, sem ber á-
byrgðina af útgáfu slíkra seðla, og til
þe38 lands, sem notar þá, og til þess
þings og þeirrar stjórnar, sem leiðist
inn á þessa braut, þrátt fyrir reynslu
Dana sjálfra?
Er nokkur sanngirni í því, að ætl-
ast til þess, að almenmngur í Dan-
mörku treysti betur alþingi íslendinga
til að gefa ekki út þessa bankaseðla
fram yfir það, sem hættulaust er, en
sinni eigin stjórn?
Að þessu íhuguðu virðist það aug-
ljóst, að landssjóður hefir vegna
bankaseðlanna mist það lánstraust hjá
Dönum, sem landssjóður annars ætti
skilið, og mist það vegna hættunnar,
sem af því getur stafað, að hinir ó-
gulltrygðu seðlar verði gefnir út fram
úr hófi. Og landssjóður getur með
engu móti losað sig við það lánstrausts-
leysi og komið veðdeildarbréfunum í
nauðsynlegt álit meðal almennings í
Danmörku, nema hann losi sig við
þessa ábyrgð, og það er innan hand-
ar fyrir hann að gera það, tíl mikilla
hagsmuna fyrir þessa þjóð, ef þing og
stjórn vill 'unna landinu gagnsins af
því.
B. Kr.
Káíbrosleg ínaiiiialæti.
það eru kátbrosieg mannalæti, er
ritstj. afturhaldsmálgagnsins fer um
daginn að setja Kristján yfirdómara
Jónsson á kné sér og fræða hann og
aðra um, hvað gerst hafi í viðskiftum
þingflokkanna í sumar síðustu dagana,
sem stjórnarskráin var ádagskrá. Enda
er það lokleysa frá upphafi til enda,
sem maðurinn fer með, og er eigi að
kynja, með því að hann var, þm.
Flóam., ekki árma'ð en' nauðá liðléttur
vikapiltur áftúrhálásliðshöfðíngjanna,
og hefir því ekki fengið annað að vita
af þeirra ráðsályktunum en þeirri
stöðu hans hæfði.
Rétt notað lánstraust
landssjóðs.
Ef landssjóður byndi sér ekki þann
bagga, að bera ábyrgðina á bankaseðl-
unum, og ef hann að eins bæri á-
byrgð á vöxtunum af veddeildarbréfun-
um með aðstoð annara trygginga, sem
settar hafa verið og settar yrðu, væri
mjög sennilegt að áætla, að Island og út-
lönd skoðuðu landssjóð góða ábyrgð
fyrir svo sem 180 þúsund krónum á
ári, en það samsvaraði vöxtum 4l/f/0
af 4 miljónum króna í veðdeildarbréf-
um.
Nú er veltufé það, sem hvílir á
landssjóðsábyrgð:
Bankaseðlarnir . . 750 þús. kr.
Seld veðd.bréf upp undir 500 — —
Samtals 1250 þús. kr.
Mætti því senuilega gera ráð fyrir, að
bankaseðlarnir skaði lánstraust lands-
ins um alt að 3 miljónum króna, með
öðrum orðurn: fyrirmuni landsmönnum
að fá þá fjárhæð lánaða, og einmitt
að fá hin hagkvæmari íán út á fast-
eignir, og lán með vægum afborgun-
arkjörum.
Nú sem stendur mun veðdeildbank-
ans vanta um 4 miljónir króna til
þess, að hægt sé að veita lán út á
hálft virðingarverð allra húsa í kaup-
stöðum og verzlunarstöðum og jarða
einstakra manna á landinu, og er þá
farið eftir venjulegri virðingu húseign-
anna, en jarðír metnar 100 kr. hundr-
aðið, og þær veðskuldir, sem kunnugt
er um, eru frá dregnar, Og ekki er
gert ráð fyrir, að neitt sé afborgað af
þinglýstum veðskuldum, sem flestar
eru afborgunarlán, t. d. öll bankalán-
in, svo gera má ráð fyrir, að veð-
skuldirnar séu miklu minni en lands-
hagsskýrslurnar sýna, sem hér er far-
ið eftir að því er hús snertir, því
ekki er venja að aflýsa afborgunum
af veðskuldum fyr en alt lánið er end-
urgreitt.
Ef eg hefi fundið hina réttu or-
sök fyrir lánstraustsleysi landssjóðs
eða landsins, sem eg ætla, þá er það
augljóst, að seðlaútgáfurétturinn er
landinu til stórtjóns, en ekki ábata, og,
eins og eg sýndi að framan, befir
b a n k i n n sjálfur engan gróða af
seðlunum; þn gróðinn fer í kostnað
við bankahaldið og til landssjóðs. |>að
lítið, sem bankinn leggur frá, kemur
úr öðrum áttum, svo sem hægt er að
sanna, ef þörf krefur.
Fyrir því virðist liggja í augura uppi,
að landssjóður á að losa sig sem fljót-
ast við ábyrgðina af seðlunum, en
leggja síðan sína óveikluðu krafta
fram til þess, að auka v e ð d e i 1 d i n a,
auka féð, sem lána má með sem væg-
ustum afborgunarkjörum, sem vana-
legir bankar vilja helzt vera lausir
við, svo landbúnaðurinn, húsaeigend-
ur og þilskipaeigendur geti fengið við-
stöðulaust lán, á meðan þeir hafa
nægt veð að bjóða.
Á þennan hátt á að nota lánstraust
landsíns, þ á f y r s t getur það konnð
að viðunanlegum notum. Jafnframt
því, að opnuð væri leiðin til þess að
landssjóður gæti fengið nægt fé til
fasteignarveðslána fyrir sölu veðdeild-
arbréfa, þá mundu menn vonandi átta
sig á því, að þjóðinni væri hollara
að hafa banka með litlendu hlutafé,
sem gæti lánað peninga til verzl-
unar innanlauds og við útlönd, til
skipaútgerðar, til lánsfélaga í sveitum
og við sjó, til iðnaðar einstakra tnanna
o. ,s. frv., og stæði undir eftirliti þings
og stjórnar, en að hafa útlendar v ö r u-
b ú ð i r fyrir b a n k a, bæði hér á
landi og erlendis, sem stjórn og þing
getur ekki haft neitt eftirlit með.
B. Kr.
Stórglæpaverk.
Brennur og þjöfnaður.
Húsbrunar hafa orðið í mánuðinum
sem leið í Suðurmúlasýslu á 2 stóðum,
hvorirtveggju af manna völdum, samfara
stórþjófnaði á öðrum staðnum, en á
hinum staðnum til þess að hafa með
svikum út vátryggingarfé.
Manntjón varð á hvorugum staðnum,
en lá mjög nærri á báðum
Sýslumaður, Axel V. Tulinius, hafði
sýnt af sér mikið snarræði, vaskleik og
ráðkænsku til að koma glæpunum upp,
og hefir tekist það.
Annað- húsið, sem kveikt var í, átti
Jón nokkur Guðjónsson, Húnvetningur
að uppruna, bóndi á Reýkjum í'Mjóa-
firði, eu húsið stóð ekki þar, heldur
lengra inn með firðinum, eitt sér, og
áttu heima í því 12 manna (5 fullorðn-
ir og 7 börn), er allir voru í fasta-
svefni, þegar tilræðið var framið.
Sýslumaður hólt próf yfir heimilis-
fólkinu í húsinu, er í var kveikt, og
stefndi þangað enn fremur eiganda oghans
heimafólki, Jóni þossum Guðjónssyni
Hann þóttist þurfa, litlu aður en á
stað var farið á fund sýsjumanns, að
bregða sór frá að líta eftir kindum, og
hefir eigi sést síðan. Er talið víst, að
hann muni hafa farið sór.
Sýsluraaður náði í bróf frá Jóni til
kunningja lians eins, Guðmundar nokk-
urs Árnasonar, er heima átti úti í
Norðt'irði, og mátti af því ráða, að þeir
mundu hafa verið í samvinnu að því
að kveikja í húsinu. Svo vildi þá vel
til, að Hólar voru nýkomnir til Mjóa-
fjarðar á norðurleið, og fær sýslumaður
skipstjóra til að skreppa með sig út á
Norðfjörð samstundis. Þegar sýslumað-
ur kemur þar á heimili Guðmundar,
er hann ekki heima. Sýslumaður nátt-
ar sig í næsta húsi og lætur leyna því,
að hann sé þar staddur í firðinum.
Guðmundur kemur heim um nóttina og
er þá jafnharðan tekinn og próf haldið
yfir honum. Brófið bar að honum
bönditi og játaði hann á sig, að þeir
félagar, Jón og hann, hefðu kveikt í
fyrnefndu húsi, kil þess að ná í vátrygg-
ingarféð. Þeir höfðu borað með sveifar-
bor göt inn í hlið hússins hingað og
þangað og troðið þar inn tuskum, vætt-
um í steinolíu, og kveikt í. Sömuleiðis
reynt að kveikja í þakinu. Auk þess
hafði húsið verið hespað aftur að utan-
verðu. Stúlka vakuaði við brunalykt
og fekk fólkið komist út um glugga
og slökt eldinn von bráðara. Glæpa-
mennirnir munu hafa ætlað sér að
*