Ísafold - 01.02.1902, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/» doll.; borgist fyrir miðjaD
júlí (erlendis fyrir fram.)
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXIX. árg.
Reykjavík laugardaginn 1. febr. 1902.
6. blað.
I. 0. 0. F. 83278V2. 0.
Forngripasafn opið xnvd. og ld 11—12
Lanasbókasafn opið liveru virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
Hid., mvd. og ld. til ntlána.
Okeypis lækning á spitalsnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tanniækning i húsi Jóns Svems-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
ki 11—2. Bankastjórn við ki. 12—1.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 6 á kverjum helgum degi.
Auglýsing
Hér með gefst öllum til
yituiidar, að vörumerki
þau, er við höfum notað
við verzlanir okkar, falla
úr giidi 1. maí næstkom-
andi, og: verða ekki inn-
leyst eftir þann dag
Bíldudal 20. desember. 1901
P. J. Thorsteinsson & Co.
Til ílokksbræðra vorra.
Með póstskipi því, er nú kom hing-
að frá Höfn, barst oss hinn eftirþráði
boðskapur konungs til íslendinga, dags.
10. þ. m. Boðskapurinn er birtur í
blaðinu »Dannebrog«, sem er eign ís-
landsráðgjafans, Alberti, og málgagn
hans. Blaðið flytur jafnframt ritstjórn-
argrein til skýringar boðskapnum, sem
er harla merkileg fyrir oss, bæði vegna
efnis þess, er hún fer með, og eigi
síður vegna hins, að hún alveg vafa-
laust flytur oss skoðun ráðgjafa vors
á málinu, og stefnu þá, er hann ætl-
ar að framfylgja í því, og það mjög
glögt og greinilega. Blaðagrein þessi,
þýdd á íslenzku, er prentuð í »ísa-
fold«, ásamt konungsboðskapnum.
Getum vér því vísað yður til þessara
skjala þar.
Samkvæmt konungsboðskapnum, sem
eingöngu ræðir um stjórnarskrármál
vort, verður oss á aukaþinginu í sum-
ar boðið tvent, sem ætlast er til að
vér kjósum um, að öllu leyti með fullu
frelsi, sem sé stjórnarskrárbreytingar-
frumvarp síðasta alþingis, sem kon-
ungur heitir að staðfesta, ef það aft-
ur nær samþykki þingsins, og stjórn-
arskrárbreytingarfrumvarp, sem af
hálfu stjórnarinnar mun verða lagt
fyrir þingið, og auk ákvæða stjórnar-
skrárfrumvarps síðasta þings ennfrem_
ur á að hafa það ákvæði, að stjórnar-
ráðið fyrir ísland skuli sitja í Beykja-
vík.
Af greininni í »Dannebrog« sjáum
"vér, að eigi muni verða *ekið í mál af
stjórn vorri, að sinna kröfum af vorri
hálfu um að hér sé sett á fót lands-
stjórn með landsstjóra og ráðgjöfum,
eins og vér fórum fram á áiunum
1881—1894, og eins og vér höfum farið
fram á í bréfi voru til ráðgjafans, 6.
des. f. ár. — Spurningin er því fyrir
oss eingöngu sú, hvort vér eigum að
halda fast við stjórnarskrárbreytingar-
frumvarp það, sem samþykt var í
sumar er leið, eða vér eigum að hall-
ast að hinu væntanlega frumvarpi
stjórnarinnar, sem inniheldur það eitt
ákvæði fram yfir hitt frumvarpið, að
stjórnarráðið skuli sitja í Beykjavík.
Hvort frumvarpíð, sem þingið sam-
þykkir, verður staðfesc af konungi. —
Verði búsetu ráðgjafans hér svo fyr-
ir komið, eftir hinu væntanlega frum-
varpi stjórnarinnar, að hagsmunum
vorum í Kaupmannahöfn verðí fylli
lega borgið, viljum vér, sem ritum
undir bréf þetta, fremur hallast að
þessu frumvarpi, svo sem því, er þá
muni veita oss rífari sjálfstjórn en
hitt frumvarpið, hafi alla kosti frum-
varpsins frá síðasta þingi og búsetu-
ákvæðið að auki, en sé laust við alla
þá annmarka og galla, sem fylgdu
búsetu-ákvæðunum, er þau voru borin
fram á þingi í sumar og gjörðu þau
þá alveg óaðgengileg. Eftir þessu
frumvarpi verður ráðgjafinn einn milli-
liður milli konungs og alþingis; eftir
því ber ráðgjafinn einn ábyrgð á stjórn-
ar-athöfninni; ráðgjafavald og ráðgjafa-
ábyrgð verður óskift; ráðgjafinn hefir
engan umboðsmann f Kaupmannahöfn,
er þar geci farið með vald hans, nema
því að eins, að vér heimilum það með
sérstökum lögum. þetta er alt í sam-
ræmi við stjórnarskrárbreytingarfrum-
varp síðasta alþingis; en svo á það
ennfremur að verða ákveðið með
frumvarpinu, að ráðgjafinn sé hér bú-
settur og veiti stjórnarframkvæmdinni
hér forstöðu. Akvæði þetta hefir eigi
verið tekið upp í stjórnarbreytingar-
frumvörpin á undanförnum þingum
vegn^, þess, að vér óttuðumst, að stjórn
vor mundi eigi vera fáanleg til að
samþykkja það, samkvæmt því, sem
sagt er í konunglegri auglýsingu 2.
nóv. 1885 og ráðgjafabréfi 29. maí
1897. Nú er oss tjáð, að fáanlegt sé
af hálfu stjórnarinnar, að ráðaneytið
sé búsett hér á landi, án þess að
nokkurir annmarkar fylgi því, og þyk-
ir oss þá réttast að taka því, sé ann-
ars um alt tryggilega búið.
í ritstjórnargreininni í Dannebrog er
sagt, að ef vér álítum það æskilegt
fyrir «oss, að hafa stjórnarskrifstofu í
Kaupmannahöfn, þá muni eigi af
Dana hálfu verða haft á móti því, að
hún verði kostuð af ríkissjóði. Af
þessu sést það, að það er ætlast til
þess, að hinn svokallaði »íslenzki
kontór« í Kaupmannahöfn verði lagð-
ur niður, og að vér ráðum því sjálfir,
hvort vér höfum umboðsmann eða
fulltrúa að staðaldri í Khöfn, hvern vér
höfum þar sem umboðsmann fyrir oss,
og hvernig vér högum stöðu hans þar.
Með þessu móti ráðum vér þá til
fullnustu sérmálum vorum bæði hér á
landi og í Kaupmannahöfn.
Vafalaust mun nokkur kostnaðar-
auki verða samfara þessu breytta
stjórnarfari; en bæði er það, að vér
hyggjum, að hann þurfi eigi að verða
mjög verulegur, og svo megum vér
eigi láta oss í augu vaxa, að kosta
einhverju til þess, að fá hagfelt stjórn-
arfyrirkomulag, en að sjálfsögðu á
hver þjóð að kosta sína stjórn innan-
lands.
Samkvæmt því, er vér höfum sagt,
munum vér hallast að frumvarpi því
til stjórnarskrárbreytingar, sem sam-
kvæmt konungsboðskapnum mun
verða lagt fyrir næsta aukaþing af
hálfu stjórnarinnar, svo framarlega
sem nefnt frumvarp verður í fullkomnu
samræmi við það, sem hér er tekið
fram, og við konungsboðskapinn og
margnefna grein í blaðinu «Danne-
brog«, sem vér munum eigi þurfa að
efa. — Og vér viljum hér með leggja
það til, að allir flokksmenn vorir taki
þessa sömu stefnu.
Reykjavik og Bessastöðum 28. janúar 1902.
Kristján Jónsson. fíjörn Jónsson.
fíjörn Kristjánsson Jens Pálsson.
(eftir fjarv.umboði). Sknli Ihoroddsen.
Fyrirmyndarskóli.
Eftir Guðm. Finnbogason.
I.
Með hverjum deginum verður hugs-
andi mönnum það ljósara og ljósara,
að framtíð hverrar þjóðar er fyl-st og
fremst undir því komin, hvernig hún
stendur að vígi í samkepninni við aðr-
ar þjóðir í hagnýtingu á gæðum lands
og sjávar, í verzlun, iðnaði, vísindum
og listum. Og jafnframt þróast sú
sannfæring, að þeir, sem jarðríkið erfa,
muni ekki verða þeir, sem láta alt reka
á reiðanum með augun lokuð fyrir
táknum tímans, heldur hinir, er gera
sér glögga grein fyrir lífsskilyrðum
þjóðar sinnar og verja viti og kröft-
um til að vinna að því, sem þokar
henni fram á leið og stýrir henni
milh skers og boða. Og ósjálfrátt
verður mönnum litið til skólanna, sem
eiga að búa æskulýðinn undir lífið og
smíða vopnin, sem hann síðarmeir
sigrar með eða fellur á vígvelli lífsins.
Að minsta kosti í orði kveðnu munu
nú flestir á það sáttir, að beztu vopn-
in séu hraustur og vel taminn líkami,
skörp skynfæri, glöggur skilningur,
auðugt og léttfleygt ímyudunarafl, lífs-
gleði, starfslöngun og þróttmikill vilji.
Og þessa kosti ætti þá skólinn að
glæða og efla.
En hins vegar er víða pottur brot-
inn einmitt í þessum efnum.
í flestum menningarlöndum álfu
vorrar láta því ýmsar raddir til sín
heyra, er krefjast þess, að uppeldi
það, er skólarnir veita, sé sniðið meir
eftir kröfum lífsins en hingað til.
þessar raddir finna skólunum það
til foráttu, að þeir leggi meiri stund á
að hrúga alls konar fróðleikshrafli á
minnið, en hitt, að vekja með læri-
sveinum sínum lifandi athygli á nátt-
irrunni og mannlífinu, sjálfstæða hugs-
un, starfslöngun og hagsýni, og að gera
líkama þeirra hraustan og þolinn.
»Sjáandi sjá þeir eigi og heyrandi
heyra þeir eigi né skilja», sannast á
mörgum þeim, er setið hafa á skóla-
bekk öll sín æskuár, og það sem verst
er, stundum er lífsgleðin farm, sjálfs-
traustinu glatað og líkaminn veikl-
aður.
Til að ráða bót á þessu duga ekki
orðin ein, og víða um lönd hafa nú á
síðustu árum stöku skólar verið settir
á stofn, er gera sér að markmiði, að
skapa úr lærisveinum sínum þróttmik-
inn og ötulan æskulýð, er vaninn sé
á að athuga rétt, íhuga vel og álykta
rétt, og leggur út í lífsbaráttuna með
trú á mátt sinn og megin og þá ást
á þjóð sinni, er styðst við ljósa þekk-
ingu á högum lands og lýðs. — þess-
ir skólar ætlast ekki til að lærisvein-
ar sínir hafi á reiðum höndum eins
margar romsur og
»fyrri menn, er fræðin kunnu
forn og klók af sínutn bókum«;
en, hitt leggja þeir alla stund á, að
gera þá svo úr garði, að þeim veiti
auðvelt að afla scr hverrar þeirrar
þekkingar, er lífið eða löngun sjálfra
þeirra kann af þeim að heimta, og séu
hins vegar nægilega leiknir í þeim
greinum, er hverjum manni eru nauð-
synlegar til að eiga sinn þátt í hinu
starfanda mannlífi.
Fyrir 2J ári var stofnaður í Khöfn
skóli, er nefnist »Skóli danska fé-
1 a g s 1 n s« (»Det danske Selskabs
Skole«). — Hann á rót sína að rekja
til óánægju með mentun þá, er lærðu
skólarnir og gagnfræðaskólarnir al-
ment veita, og hafa danskir stóreigna-
menn og atvinnurekandi borgarar í
Khöfn lagt fram það fé, er þurfti. En
lífið og sálin 1 fyrirtækinu er dr. phil.
C. N. Starcke, sem er forstöðumaður
skólans. Hann er vel metinn heim-
spekingur og hefir ritað margt í þeirri
grein. (Auk þess hafa 2 af kennUr-
um skólans gjört heimspeki að aðal-
námi sínu).
Eg hefi gengið á skóla þennan mán-
aðartíma til að kynna mér fyrirkomu-
lag hans og kensluaðferðir þær, sem
þar eru notaðar; og þó mér, sé það
fullljóst, að vér íslendingar eigum langt
í land til að koma á fót slíkum skóla,
get eg þó ímyndað mér að einhverjir
af lesendum ísafoldar kynnu að hafa
gaman af að heyra um hann.
Fyrst er þá að líta á skólanúsið.
það stendur á Forchhammersvej á
Friðriksbergi, og er gatan einkar-hent-
ug, því umferð er þar lítil, hvorki
vagnaskrölt né annar gauragangur.
Skólalóðin er öll 4118 □ al. að stærð,
og nær sjálft skólahúsið yfir 23x31^
eða 720 □ ál., leikfimishús 16x30|
eða 488 □ ál. það, sem afgangs
verður, er mestalt notað til leikvallar
og er hann sumpart þakinn jarðbiki,
sumpart möl eða sandi.
í skólahúsinu eru neðst 4 kenslu-
stofur, 1 kennarastofa og 1 stofa undir