Ísafold - 08.03.1902, Síða 2

42
gæfu til að senda þá eina á þing, sem
ekki brestur vit og kjark til að visa
á bug hverju tilræði við stjórnbótina, í
hvaða mynd, sem það birtist.
Má vera að þetta sé hræðsla ein.
En allur er varinn góður; og þar er
mér »úlfs von, er eg eyrun sé«.
21. febr. 1902.
S. St.
Mjólkurbú i Árnessýsln o. v.
f>að var árið 1900, er hið fyrsta
mjólkurbú var stofnað hér á landi,
búið á S e 1 i í Hrunamannahreppi.
f>að tók til starfa 10. júlí s. á., og
voru samlagsmenn að eins ð.
Síðastliðið sumar var annað bú sett
á fót í sömu sveit, búið í Birtinga-
holti, en 2 í Ölfusinu og 1 norður í
Skagafirði.
í haust er leið voru formönnum
þes3ara mjólkurbúa sendar skriflegar
fyrirspurnir um rekstur búanna, stærð
þeirra, söln smjörsins o. s. frv., og
þeir beðnir um að svara þeim.
Flestir þeirra hafa svarað, og vil eg
leyfa mér að skýra hér frá hinu helzta,
er svörin hafa að geyma.
Um búið á Páfastöðum í Skagafirði
er fátt að segja. Formaður þess og
aðalfrömuður, Albert búfr. Kristjáns-
son, sem þar er bóndi, hefir i bréfi til
Búnaðarfélags íslands, dags. 30. des.
f. á., komist þannig að orði:
•Tilraun sú, er gjörð var hér með
smjörsamlög, var mjög smávaxin, sem
stafaði af því, að smjörgerðaráhöldin
komu ekki fyr en í ágústmánuði, sam-
lagsmennirnir örfáir, og gengu sumir
úr sökum veikinda«.
Ennfremur getur hann þess, að eng-
in vitneskja hafi verið komin um sölu
smjörsins, þá er bréfið var skrifað.
Búið í Birtingaholti, sem er rjóma-
bú, starfaði frá 18. júní til 31. sept.
Samlagsmenn 14, og höfðu samtals65
kýr og um 600 ær. Framleiðslan var
4734 pund smjörs. Meiri hluti þess
var sendur til Englands, og selt þar.
f>að var sent út 25. júlí, 26. ágúst og
24. sept. og seldist sem hér segir:
Fyrsta sendingin seldist á 75 aura
pundið, önnur á 77 a. pd. og hin
þriðja á 81 e. pd.
Vanalega var smjörið sent til Reykja-
víkur vikulega, og geyrat þar í íshúsi,
unz það var sent út.
Allur kostnaður við rekstur búsins,
þar með talinn útflutningskostnaður-
inn, sölulaun o. s. frv., var 16 aurar á
hvert pund smjörs.
Búinu á Scli, er var áður mjólkur-
bú, hafði nú verið breytt í rjómabú.
f>að starfaði í 80 daga. Félagsmenn
þess voru 9, er höfðu samtals 53 kýr
og um 530 ær. Af smjöri fengust
4143 pd. f>að var sent út í tvennu
lagi, seint í ágúst og sept.
Fyrri sendingin seldist á 76 a., en
hin á 82 aura pundið.
Smjörið var geymt um tíma í íshúsi
áður en það var sent.
Allur kostnaður af rekstri búsins og
8. frv. varð 15 aurar á pundið.
Búið á Kröggólfsstöðum starfaði í
13 vikur. Samlagsmenn voru 4, er
höfðu samtals 26 kýr og 140 ær. Bú-
ið framleiddi 1725 pd. smjörs. Smjör-
ið var sent út í fernu lagi, í júlí, á-
gÚBt og september.
Fyrsta sendingin seldist á 75 a. pd.,
önnur á 77 a. pd., þriðja á 79 a. pd.
og hin fjórða á 80 a. pd. f>ríðja og
fjórða sendingin hafði verið geymd
nokkra daga í íshúsi. Allur kostnað-
urinn af rekstri búsins o. s. frv. varð
13 aurar á smjörpundið.
Handafl var notað á öllum búunum,
en það veittist all-erfitt á sumum
þeirra, bæði vegna þess, hvað rjóminn
var mikill, og sökum þess, að áhöldin
voru ófullkomin.
f>etta með öðru fleira hefir aukið
töluvert kostnaðinn af rekstri búanna,
en það ætti að vera hægt að bæta úr
þeim annmörkum að meira eðaminna
leyti eftirleiðis.
Að sumri er í ráði að nota vatns-
afl þar, sem því verður komið við, en
annars hestafl. f>að er mikils um veit
og hlytur að draga úr kostnaðinum.
Vera má, að ýmsum þyki sá kostn-
aður æði-hár, og búist nú við, að búin
muni ekki svara kostnaði.
f>ví verður að vísu ekki neitað, að
kostnaðurinn er mikill og eflaust
miklu meiri en hann þyrfti að vera,
ef búin væru stærri og betur úr garði
gerð. En þess er að gæta, að þetta
er ekki nema byrjun, og því er eðli
legt, að búin séu miður fullkomin, eða
að þau hafi verið það til þessa.
f>ess vil eg geta, að margir hafa
spurt mig, hvort þessi mjólkurbú svari
kostnaði, eða hve mikinn árlegan
hagnað þau gefi af sér.
f>essu verður nú eigi svarað bein-
línis, eða sýnt með tölum, hver ágóð-
inn sé. En hitt er auðsætt, að þeir,
sem eru í þeim, hafa hag af því
að meira eða minna leyti. f>eir, sem
eru skepnufáir, hafa ef til vill hvað
mestan hagnað af því, að senda rjóm-
ann til búanna. Samlagsmenn þeirra
fá tíðast meira verð fyrir smjörið, að
frádregnum kostnaði, en þeir hafa áð-
ur fengið. En jafnvel þó hver sam-
lagsmaður um sig fái eigi hærra verð
fyrir smjörpundið en hann gæti feng-
ið að öðrum kosti, þá mun það eigi
að síður reynast hagnaður, að vera í
búinu.
f>etta stafar aðallega af því, að
smjörið verður meira, sem hverjum
ber. En því veldur einkum tvent.
Mjólkin er skilin í skilvindu, sem hef-
ir þau áhrif, að feitin næst betur úr
henni en með gamla laginu, að láta
hana setjast. Sá mismunur er tíðast
nokkuð mikill. Sumir telja, að með
því móti fáist J meira smjör. Og þó
það kunni nú að vera vel í lagt, þá
er hitt víst, að meira smjör fæst á
þennan hátt, og má óhætt telja þann
smjörauka J/.—\/6 fram yfir það, er
áður fekst, meðan mjólkin var látin
setjast í trogum.
Annað, er veldur því, að smjörið
verður meira á búunum, er sam-
kepnin.
f>á kappkosta flestir, að fara sem
bezt og sparlegast með rjómann og
nýmjólkina, til þess að geta fengið
sem mest smjör.
f>á er og þess að gæta, að smjörið
er selt í einu lagi og fyrir peninga, og
er það eigi sízti kosturiun.
Hins vegar vitum vér það, að mönn-
um gengur misjafnlega að selja smjör
sitt, og þykir flestum gott, ef þeir fá
55—60 aura fyrir pundið, og það
stundum í vörum með uppsettu verði.
Beynslan sýnir einnig, að bændum
í þeim sveitum, sem búin hafa, þykir
tilvinnandi að vera í þeim, og það
jafnvel þótt þeir eigi langt tildráttar
með flutningina á rjómanum.
f>etta sést á því, að samlagsmönn-
um fjölgar stöðugt, og ný bú rísa
upp.
Næsta sumar verða S bú í Ölfus-
inu: eitt í Arnarbœli með 14 samlags-
mönnum, annað í Bœjarþorpinu (sama
búið og var á Kröggólfsstöðum) með
14, áður voru þeir 4; og hið þriðja á
Hjalla með 18.
f>á stækka þau mikið, bæði búin í
Hrunamannahreppi.
Síðastliðið sumar voru samlagsmenn
búsins í Birtingaholti 14, en verða að
8umri 23. Samlagsmenn í Selsbúinu
voru 9, en nú færist það að Aslœk í
sömu sveit, og verða samlagsmenn 24.
Svo verður rjómabú sett á stofn í
Gnúpverjahreppi við Kálfá, sem nefnt
er Asbúið, og eru samlagsmenn þar
orðnir 17.
Ennfremur er í ráði að stofna
rjómabvr í Holtunum í Rangárvalla-
sýslu, og verður það eitt hið stærsta
af þeim, sem þegar eru stofnuð, eða í
ráði er að stofna. f>að verða í því að
líkindum 24—28, eða fleiri.
A Kjalarnesi er og í áformi að
koma upp mjólkurbúi með 10—12
mönnum. Búið verður í Brautarholti.
f>á hafa ýmsir í hyggju að stofna
mjólkur- og rjómabú vorið 1903, þar
á meðal í Sandvíkurhreppnum og Bisk-
upstungum, og ef til vill víðar.
Fram að þessum tíma hafa mjólk-
urbúin, sem stofnuð eru, leigt sér hús
til smjörgerðarinnar, en nú er í ráði
að reisa mjólkurskála við þau, og er
það mun betra og hagkvæmara en að
leigja í mÍ8jöfnum húsum, þó skála-
gjörðin hafi töluverðan kostnað í för
með sér.
Eins og áður er getið, þá hefir bú-
unum verið að ýmsu leyti óbótavant.
Eftirleiðis verður reynt að ráða bót á
göllunum og ófullkomleikunum, að
svo miklu leyti, sem efni og kringum-
stæður leyfa. Meðal annars verða
reistir nýir mjólkurskálar, eins og
þegar er getið, og útvegað ný og betri
áhöld. Sömuleiðis verður nú notað
vatnsafl eða hestafl á búunum til að
strokka með o. s. frv., og má telja
það mikilsverðar breytingar til batn-
aðar. Að sjálfsögðu er það ýmislegt
fleira, sem lagfæra þyrfti, til þess fyrst
og fremst að draga úr hinum árlega
kostnaði, og eigi síður til þess, að fá
smjörið sem bezt verkað, og að það
geti geymst sem lengst, án þess að
það gangi mikið iir sér.
f>au mjólkurbú, er liggja við ak-
brautir eða nálægt þeim, ættu að eiga
vagn eða væna kerru, annaðhvort
hvert fyrir sig, eða þá í félagi, til að
flytja á smjörið frá búinu. Er það
miklum mun hagfeldara, og um leið
sjálfsagt ódýrara, en að reiða það á
hestum langan veg. Flutningur smjörs-
ins á vagni eða kerru fer betur með
það, koBtar minni útbúnað, og hefir
minna erfiði í för með sér, enda mega
srajörílátin vera því stærri, og má þá
nota 100 pd. tunnur. — Flutninginn
á rjómanum ættu búin að gjöra svo
ótilfinnanlegan, sem kostur er á, með-
al annars með því, að fá félagsmenn
til að sameina sig sem mest um hann
með því að vera í samlögum um flutn-
inginn.
Sumstaðar verður þessu ekki komið
við, eu víða mætti þó létta undir með
flutninginn eða gjöra hann kostnaðar-
minni á þennan hátt. f>ar, sem bæir
eru þéttir eða liggja í röð, getur sami
maðurinn flutt fyrir fleiri og færri með
því, að leggja til hesta sjálfur, gegn
þóknun, eða þá að menn láni hest eða
hesta til skiftis. f>á mætti á nokkur-
um stöðum nota kerru og flytja rjóma-
brúsana á henni. En til þess því
megi framgengt verða, þyrfti sumstað-
ar að gera'veginn greiðari, slétta hann
og ryðja, og ætti það að svara kostn-
aði, ef það er eigi því meira verk. —
Ennfremur gætu búin dregið úr kostn-
aðinum með því, að kaupa efnið í
smjörílátin og smíða þau heima, í
staðinn fyrir að kaupa þau »uppsett«.
Eitt, sem mikils værium vert fyrir
smjörgerðina, er það, að búin komi sér
upp íshúsum með frystiklefa. f>essi
íshús mættu vera lítil og einföld að
gerð, og mundu þá eigi kobta ýkja
mikið.
Eftir því, sem maður hefir sagt mér,
er því máli er kunnugur, mundi mega
koma upp íshúsi með frystiklefa fyrir
200—300 kr. Árlegur kostnaður við
þau yrði að sjálfsögðu nokkur, og er
hann aðallega fólginn í því, að afla
íssins, og útvega salt til að frysta
með.
íshús í sambandi við mjólkurbú
er stórmikils um vert fyrir smjör-
gjörðina og smjörgeymsluna. Ishúsin
eru að minni hyggju afarnauðsynleg,
og ættu helzt, er fram líða stundir, að
vera við hvert bú. Smjörið yrði þá
geymt í þeim frá því það er búið til
og þar til það er flutt til Reykjavíkur
eða þess staðar, sem það er flutt frá.
Fleira mætti benda á í sambandi
við mjólkurbúin; en hér skal staðar
numið að þessu sinni.
Reykjavík í febr.mán. 1902.
Sigurður Sigurðsson.
Glæpsamlega athæíið.
Um »glæpinn« hans dr. Finns okkar
og Uans kumpána, þann, að afgreiða
stjórnarbótina á síðasta þingi í frum-
varpsformi, segir svo sæmilega merk-
ur utanflokksmaður, Páll amtm. Briem,.
f »Norðurl«. 22. f. mán.:
»Að mínu áliti hefði það« — að
fresta málinu, — »verið h r a p-
a 11 e g t pólitiskt glappaskot, og
hefði landið ef til vill a 1 d r e i b e ð-
ið þess bætur.
f>að getur enginn sagt, hvernig samn-
ingarnir við vinstrimannastjórnina
hefðu gengið, ef menn hefðu ætlað að
byrja á nýjum grundvelli. En hér lá
fyrir fiumvarp, sem trygði þjóðræði,
og um leið, að ráðgjafinn fyrir Ísland
væri reglulegur fulltrúi íslands. Danir
áttu að borga honum laun og eftirlaun,
en vér hefðum getað komið honum.
frá völdum. Auk þess var okkur í
lófa lagíð, að ráða búsetuatriðinu bráð-
lega til lvkta á hinn æskilegasta hátt.
Hægrimannastjórnin var gengin svo
langt, að það hefði eigi mælst vel fyr-
ir, að neita frumvarpinu staðfestingar..
Ef stjórnin hefði viljað losast \ ið
kostnaðinn við ráðgjafann og láta okk-
ur fá innlenda stjórn, þá mátti til að
bjóða okkur góð boð. Mér hefir fund-
ist það nærri óskiljanlegt, að mót-
stöðumenn frumvarpsins skyldu eigi
skilja þetta«----
»Eg áleit enn fremur, að þeir mundu
ætla að taka við hein.astjórn í hvaða
formi sem er. Eg áleit af ýmsum
ummælum, að þeir mundu gera sig
ánægða með undirtyllustjórn«-----
»Stjórn þess flokks, sem studdi al-
þingisfrumvarpið, ritaði ráðgjafanum
bréf til að mótmæla þessu, og ekki lét
dr. Valtýr sitt eftir liggja að vinna
gegn þessu.
Leikslokin urðu þau, að tilboð
stjórnarinnar »langt til fullnægir hin-
um ítrustu kröfum, sem gerðar hafa
verið«, eins og samkomulagsnefndin
kemst að orði. |>etta eitt ætti að
nægja til þess að sýna þjóðinni, að
aðferð sú, sem meiri hluti þingmanna
hafði, var mjög heppileg fyrir málið«.
Meiðyrðamál það, annað af tveimur,
er Indriði revisor Einarsson höfðaði i vetur
gegn bankastj. Tr. Gunnarssyni fyrir illyrði
i afturhaldsmálgagninu i bankamálssennu
þeirra, var dæmt i bæjarþingsrétti i fyrra
dag og bankastjórinn sektaður um 40 kr.
(varahegning 10 daga einfalt fangelsi), auk
málskostnaðar 12 kr., og umstefnd illmælí
dæmd dauð og marklaus.