Ísafold - 15.03.1902, Side 1

Utjjntu- tít vmist einu sinni eða
tvisv. í viku Yerð árg. (80 ark.
mmnst) 4 kr., erlendis 5 kr. ef!a
1 * /a doll.; borgist fvrir miðjan
júlí (erlendis fýrir fram.)
ÍSAFOLD.
Dppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœt.i 8.
XXIX. árg.
Reykjavík laugardaginn
15. marz 1902.
12. blað.
I. 0. 0 F. 8332l8'/2. I-
Forngripasafn opið mvd. ogld. II—12
Landsbókasafji opið lirern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
njd., mvd. og ld. tii útlána.
Okeypis lækning á spitalfnum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 -1.
Okeypis augniækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. Itvers mánaðar
kl. 11—1.
Okeypis tanniækning i húsi Jóns Svems-
sonar hjá kirkjunni I. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landakotskirlcja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Stjórnin nýja í Danmörku
og framfaramál þar.
I.
Ekki er raunar mikið til reynt enn
um hina nýju stjórn í Danmörku; en
vel þykir hún fara á stað og allvæn-
legar horfur á, að hún verði bæði mik-
ilvirk og hagvirk.
Tómri tók hún við fjárhirzlu ríkis-
ins frá fyrirrennurum sínum eða meir
en tómri. |>eir höfðu orðið að lána
bvo miljónum skífti hjá |>jóðbankan-
Um danska til bráðabirgða. |>eir höfðu
Bem kunnugt er eytt meðal annars ó-
grynni fjár til að víggirða Kaupmanna-
höfn og það í lagaleysi og af lítilli
ráðdeild að fiestra dómi; en litla við-
burði haft til að fylla aftur það skarð
og þá því síður Iag eða lán til þess.
Mátti kalla, að alt væri komið í kalda
kol, er þeir veltust loks úr völdum.
jpeir höfðu setið miklu lengur en sætt
var, og þess munu þeir lengi gjalda og
þeirra lið alt, bægrimenn. Pyrir það
verður þeim frástíað öllum áhrifum á
stjórnarfar landsins um langan aldur,
að öllum líkindum.
Til þess að koma ríkinu úr fjár-
kröggunum og liðka fyrir bráðnauð-
synlegum framkvæmdum var það eitt
hið fyrsta verk hinnar nýju stjórnar,
að útvega ríkissjóði ura 30 milj. kr.
lán. Eyrir því stóð fjármálaráðherr-
ann nýi, Christofer Hage stórkaup-
tnaður, bróðursonur Alfreds Hage, er
Doikíll skörungur þótti á sinni tfð, um
hiiðja öldina sem leið, auðmaður mik-
ill og hafði mikil afskifti af landsmál-
hm, utan þings og innan. Lán þetta
^tvegaði Chr. Hage með svo góðum
björurn og hagkvæmum skilyrðum, að
þeir dáðust jafnvel að, mótstöðumenn
hinnar nýju stjórnar.
Jöfnum höndum lagði hann fyrir
Þingið í haust fjárlagafrumvarp, er
““jeg þótti taka fram því sem gerst
hafði á undanförnum þingum að hag-
®ýni og forsjálni. Alt var þar miðað
v>ð skynsamlegan sparnað, en þó laust
við skaðlega aðsjálni. Lengi hefir
^eeðal annars vanhagað um ýms stór-
hýsi í Kaupmannahöfn í almennings
þarfir, bvo sem t. d. viðunanlegt hús-
oæði handa ríkisþinginu, dómþinghús
handa Khöfn, nýjan Friðriksspítala og
aý Kristjánshöll væri endurreist; hún
'ggur enn í rústum eftir brunann
1884. En alt er þetta látið eiga sig
og biða betri tíma. En fiskiskipahöfn
hefir hinn nýja stjórn f ráði að láta
gera við Jótlandsskaga og verja til
milj. kr. þess er og hefir lengi verið
hin mesta nauðsyn. Skagamenn eru
sjógarpar miklir og frægir fyrir vask-
leik og áræði, er bjarga skal hafskip-
um nauðulega stöddum, en týna þá
og endranær þrásinnis lífi sakir hafn-
leysis.
II.
Skattalöggjöf nýja hafa Danir haft
lengi á prjónum. jpeir hafa búið um
langan aldur við ranglátar og úreltar
skattkvaðir. En hægrimaunaráða-
neytin áttu svo Iítið undir sér, að þau
fengu þar engu til leiðar snúið, þótt
bjástra górðu við það hvert á fætur
öðru síðari árin. þingdeildirnar tog-
uðu hvor sinn skækil og fengu ráð-
herrarnir eugu um þokað til samkomu-
lags. Gekk svo þing eftir þing, landi
og lýð til mikils ógagns og skap-
raunar.
Nú er talið víst að sú harla mik-
ilsverða réttarbót nái fram að ganga
á þes3u þingi.
f>ar eru úr lögum máð öll hin eldri
margvíslegu fasteignargjöld bæðiíríkis-
sjóð og sveitarsjóði. f>au nema frek-
lega 10^ milj. kr. J>ar kemur í staðinn
lausafjár- og tekjuskattur í ríkissjóð,
er á er ætlað að nema muni 8J milj.
kr., og nýtt fasteigargjald í ríkissjóð,
f af þúsundi (75 a. af 1000 kr.), er
búist er við að nemi samtals rúmum
3 milj. kr. f>ar í móti leggur síðan
ríkissjóður sveitarfélögum milj. kr.,
og rýrna þá raunar ríkistekjurnar um
hátt upp í 2 milj. kr. En það á að
vinnast upp öðru vísi.
f>að var og er aðaltilgangur þessar-
ar skattkvaðarréttarbótar, að létta á-
lögum á landbúnaði. Enda nemur sá
álöguléttir eigi minna en 5 milj. kr.,
við iíkissjóð. Landbúnaður'er aðal-
atvinnuvegur Dana og hefir átt lengi
við að búa ranglátar skattkvaðir. En
nú ganga ríkissjóðstekjurnar þó ekki
saman um meir en lf milj. og lendir
þá skakkafallið á kaupstaðalýðnum.
Ríkissjóðsálögur á honum verða því
töluvert þyngri en áður, ekki sízt í
Khöfn. En það er ánægjulegur vottur
um þjóðfélagslegan þroska þess Iýðs,
að lítill sem enginn kurr heyrist út
af því. Skynsemin segir og sýnir, að
hitt hafi verið á ranglæti bygt og ó-
jöfnuði, og sættir almenningur sig vel
við réttlátrlega lagfæring þess ójafnað-
ar. — Betur að svo væri víðar, er líku
máli er að skifta.
Mótspyrnan gegn réttarbót þessari,
það sem hún nær, er af öðrum toga
spunnin. f>að eru einkum sósíalistar,
er líkar illa þau fyrirmæli hinna nýju
laga, að bæjargjöld megi ekki hafa
hærri en verið hefir, í Khöfn alls eigi
hærri, ekki meiri en 2 af hundraði,
og í öðrum kaupstöðum því að eins
hærra á fasteignamönnum, að mikill
meiri hluti (f) bæjarstjórnar samþykki.
III.
Annað mikils háttar nýmæli frá
stjórninni á þessu þingi er dóma-
skipunarréttarbótin, er ' verið hefir
sömuleiðis all-lengi á dagskrá og mik-
ið unnið að af helztu lögvitringum
Dana um langan aldur, en engin til-
tök að fá fram komið af annari stjórn
en þeirri, er hefði þjóðhylli og alþýðu-
fylgi. Höfuðnýmælið er, að dómstörf öll
skuli fram fara í heyranda hljóði, mál
sótt og varin munnlega, og kviðdómar
hafðír í sumum málum. En svo er
réttarbót sú víðtæk og fyrirhafnarmik-
il, að ekki eru taldar neinar líkur til,
að lokið verði við hana á þessu þingi.
Ráðgerð var húu í stjórnarskrá Dana
1848, og því er mál til komið, að hún
hafist fram.
IV.
f>á er annað óefnt stjórnarskrárheit
jafngamalt, um nýtt kirkjustjómar-
fyrírkomulag í Danmörku. f>ar tók
hinn nýi kirkju og kenslumálaráð-
herra, J. C. Christensen, þegar til ó-
spiltra málanna í haust, og bar upp
í einu 4 kirkjustjórnarnýmæli: um
sóknarnefndir, annað um notkun
kirkna, þriðja um kjörsöfnuði, og
fjórða um umsjón og fjárhald kirkna,
þeirra er eiga sig sjálfar.
Kjörsafnaðafrumvarpið segir svo,
að ef 20 fjölskyldufeður eða aðrir, er
eiga heimili forstöðu að veita, vilja
ganga úr þjóðkirkjunni eða söfnuðum
þeim, er þeir eiga heima í, og stofna
söfnuð sér innan þjóðkirkjunnar, með
manni, er hefir lögmælt skilyrði til að
vera prestur í þjóðkirkjunni, þá er
kostur á, að fá kjörsöfnuð þennan
viðurkendan lim á líkama þjóðkirkj-
unnar, með tilteknum skilyrðum, og
þarf hann þá ekki að eiga sér kirkju
eða bænahús, heldur má nota sóknar-
kirkjuna, ef 10 fyrnefndra heimilis-
feðra eiga heima í sókninni.
f>á eru sóknarnefndirnar. f>ví ný-
mælí hefir kennilýðurinn danski látið
verst við. Eftir því á að setja á
stofn sóknarnefnd í hverri sókn á
landinu, er söfnuðurÍDn kýs á almenn-
um kjörfundi með skriflegri atkvæða-
greiðslu og leynilegri. Kjörgengi og
kosningarrétt hafa flest-allir tullorðnir
menn í þjóðkirkjunni og sjálfum sér
ráðandi, karlar og konur. Sóknarnefnd-
in ræður miklu um prestskosningu,
og undir hana eru borin yfirleitt öll
kirkjumál, er söfnuðinn varða. — Af-
skiftin af prestskosningu höfum vér
tekið svo eftir að séu í því fólgiu, að
sóknarnefndin tilnefnir 3 af umsækj-
endum, er henni lízt bezt á í embætt-
ið, en landsstjórnin skipar einhvern
þeirra. f>að er öfug leið við þá, sem
farin er hér á landi, og sjálfsagt mun
hyggilegri, eftir þeirri reynslu, er vér
höfum af prestskosningum hór, auk
þess sem sóknarnefndinni einni er at-
kvæði ætlað um prestskjörið, en ekki
söfnuðinum í heilu lagi.
Frumvarpi þessu hefir verið veltek.
ið í fólksþinginu, en þó stungið upp
á þeirri breytingu, að vinnufólk hafi
kjörgengi og kosningarrétt í sóknar-
nefndir, og er búist við, að stjórnin
muni ganga að því.
En prestastéttin danska hefi orðið
hamslaus út af þessu, haldið mótmæla-
fundi um land alt, sent fulltrúa á
fund ráðherrans, og alt verið í upp-
námi. Mest hefir þó gengið á fyrir
heimatrúboðsliðinu; það býst við að
verða út undan í sóknarnefndarkosn-
ingum, með því það er víðast í minni
hluta, þótt mikið láti til sín taka.
Ráðherrann hefir staðið eins og bjarg-
fastur steinn fyrir öllum þeim aðsúg
biskupa, prófasta og presta, og málinu
er talinn vís sigur, ekki einungis í
fólksþinginu, heldur og í landsþinginu,
þó eitthvað kunni þeir að rnögla,
»lávarðarnir«.
V.
Enn eru ein merkileg nýmæli frá
hinni nýju stjórn, frumvarp um nefnd
til að íhuga og gera tillögur um fyrir-
komulag á landvörnum. f>að á að
verða 19 manna nefnd, 9 úr hvorri
þingdeild, kjörin með hlutfallskosningu,
eu stjórnin skipar formann og tilnefn-
ir auk þess 4 herfræðinga nefndinni
til ráðaneytis.
Nefndin á að rannsaka ítarlega her-
varnaásigkomulag landsins, eins og
það er nú, og semja síðan tillögur um
nýja tilhögun á landvörnum ríkisins
með hliðsjón á efnahag þess, og með
því markmiði, að halda uppi hlutleys-
ishelgi landsins hvar sem ófriður rís.
J>essu var mikíð vel tekið í fólksþing-
inu við fyrstu umræðu, og allir að
heyra nokkurn veginn sammála.
Deuntzer forsætisráðherra lagöi ein-
dregið á móti hlutleysisbandalagi við
Noreg og Svíþjóð, með því að svo
gæti farið um viðskifti þeirra landa
við önnur ríki, að Danmörku stæði
háski af slíku bandalagi. En hitt
taldi hann þjóðráð, að löudin öll 3
yrðu samtaka og samferða að lýsa
yfir því fyrir öllum heimi, að þau
kysu sér algert hlutleysi af öllum ó-
friði, hvar sem væri.
VI.
Loks er og fyrir þinginu mikið af
launalögum, handa minni háttar em-
bættismönnum og sýslunarmönnum
sér í lagi, og fylgir því 3—4 milj.
kr. kostnaðarauki fyrir ríkissjóð. En
til uppbótar þeim tekjuhalla ber
stjórnin upp 3 nýmæli: um að hækka
fargjald með járnbrautum, um að
hækka burðareyri og um að auka
blutaveltutekjur ríkisins.
Járnbrautarfargjald hafði stjórnin
fyrri fært heimskulega langt niður
fyrir nokkurum árum, til að afla sér
vinsælda af almenningi. En lýðurinn
var ekki svo skyni skroppinn, að
hann gini við þeirri beitu. Fargjald-
ið var svo lágt, að ferðast mátti
fyrir 10 kr. landið af enda og á. Nú
á að hækka það aftur, en þó eigi
eins og það var á undan niðurfærsl-
unni. Ódýrasta járnbrautarfargjald
verður nú tæpir 20 aurar á míluna.
En 2 milj. kr. á ári er búist við að
ríkissjóður græði á hækkuninni.
Burðareyrir undir algeng bréf hefir
verið í Danmörku 8 aurar (í Kaup-
mannahöfn 4 aurar) alla tíð frá því er
dalir og skildingar voru þar gjaldeyr-
ir, fyrir nær 30 árum, þ. e. 4 og 2 sk.
Nú á loks að hækka hann upp f 10
og 5 aura. f>etta með fleirum minni
háttar breytingum er búist við að
valdi þeirri breytingu á póstgöngu-
kostnaðinum, að þar verði nú nær
300,000 kr. tekjuafgangur, í stað þess
að hann hefir verið minni en enginn
undanfarið; og ganga þó 600,000 kr.
til launabóta póstmönnum.
Enn má nefna eitt nýmæli frá
kirkju- og kenslumálaráðherranum
nýja, um að gefa fátækum skólabörn-
um mat. Sveitar- og bæjarstjórnum
á að vera heimilt, þar sem matreiðsla
er kend f skólum, að láta fátæk börn
fá matinn endurgjaldslaust, og skuli
hann ekki talinn sveitarstyrkur tíl
handa þeim, er fyrir börnunum eiga
að sjá. Slíkar matgjafir hafa lengi
tíðkaðar verið í Danmörku með frjáls-