Ísafold - 30.04.1902, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Reykjavík miðvikudaginn 30. apríl 1902.
Ketnur ut vmist einu sinnt eða
tvisv. i viku Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l»/> doil.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram.)
XXIX. ársr.
I. 0. 0 F. 84528Vj.
B'orngripasafn opið mvd. ogld. 11—12
Landsbókasafii opið hrern virkao dag
ki.12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
rud., mvd. og ld. tii útlána.
Okeypis lækning k spítalenum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers ménaðar
'kl. 11—1.
Okeypis tanniækning í húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Tildrög stj öniarbötariiinar
Svo heitir nýr bæklingur, nær 4 arka,
eftir E i n a r ritstjóra H j ö r 1 e i f s-
s o n, og hefir verið látinn fylgja btaði
hans út um land, þess efnis, er lieiti
hans segir til. t>að er sögulegt yfirlit
yfir rekspöl stjórnarskrármálsins frá því
á aiþingi 1895, svo ljóst samið og lip-
urt, glögt og gagnort, vel rökstutt, þótt
fáort sé, aðlaðandi og sannfærandi, að
jafnvel þeir, sem hálfgerða óbeit hafa á
að lesa nókkurn skapaðan hlut um
»landsins gagn og nauðsynjar«, geta
naumast slitið sig frá því fyr en þeir
hafa lesið það frá upphafi til enda, ef
■ekki tvile8Íð meir að segja.
Svo snildarlega er það samið.
Það er eins og höf. leiði lesandann
sór við hönd á skemtigöugu og láti
honum bera fyrir sjónir fyrirhafnar-
laust hvert úts/nið eftir unnað, allar
þær myndbreytingar, er stjórnbótar-
baráttan hefir tekið nýliðið 7 ára tíma-
bil, allar þær hliðar málsins, er komið
hafa helzt til greina, og þá um leið öll
þati tíðu eudaskifti, er andvígismenn
stjórnbótarinnar hafa gert á sjálfum sér
þann tíma, ekki lengri en hann er. —
Það er kostuleg sjón, og vitaskuld
raunaleg þó í aðra röndina, þar sem
hér er um að tefla landsins mesta vel-
ferðarmál. En sögulegur satinleiki er
það alt, sagður blátt áfram, með mestu
spekt, og hnjóðsyrðalaust.
Ekki getur betri leiðarvísi til að átta
sig á afstöðu málsins, eins og nú stend-
ur, heldur en þettá kver. Tildrögin
eru rakin til þess, að gera hana sem
glöggvasta og greinilegasta.
Það er því mesta þing fyrir þá kjós-
endur, sem hafa vilja á að ganga sjá-
andi að kjörborði í vor víðs vegar um
land, en ekki blindir á báðum augum
og heyrnarlausir á alt nema blekkingar-
óp óhlutvandra lýðskjalara, sem leikið
hafa um hríð látlaust þá ófögru, list,
að dáleiða þjóðina með eintómum sjón-
hverfingum, þar sem höfð eru hausavíxl
á róttu og röngu, sannleika og lygi,
æra hana með landráðabrigzlum og hvers
konar rógi, og aftra henni með þeim
ærslum frá að ganga við ljós heilbrigðr-
ar skynsemi og rósamlegrar íhuguuar.
Vikið mun verða fiekara á rit þetta
síðar. — Það má ganga að því vísu,
«ð malgögnum afturhaldsliðsins þyki það
vera því ógóður gestur, svo spaklegt
sem það er og hógvært, og reyni að
yfirgnæfa með ærslum og óhljóðum þá
skilmerkilegu sannleiksrödd, sem al-
menningur á þar kost á að hcyra.
Möðruvallaskóli brunninn.
Brunabælið Möðruvellir í Hörgár-
dal brunnið einu sinni enn, skólahúsið,
er reist var fyrir 22 árum. það gerð-
ist 22. f. m., um hádag. Br haldið
að kviknað hafi i sóti í ofnpípu eða
ofnpípa bilað á efsta lofti skólans, þar
sem örsjaldan var gengið um. Bjarga
tókst miklu af lausum munum í hús-
inu; skólastjóri, J. A. Hjaltalín, sem
hér hefir dvalist í vetur, misti þó
meginið af bókum sínum, og af bóka-
eign skólans tapaðist nær helmingur.
þá mistu og hinir kennararnir allir
töluvert af bókum, og Halldór Briem
aleigu sína þar nyrðra — hann
hefii annan bústað hér í Bvík —;
meðal þess, er brann hjá Olafi Da-
víðssyni, var nokkuð af handritum,
sumt óbætanlegt. Mestu af því, er
piltar áttu í skólanum, varð bjargað,
en fáeinir piltar mistu þó bækur sín-
ar og hirzlur. það var óvátrygt, og
eins bækur kennaranna og annað sem
H. Br. misti. En skólahúsið sjálft
vátrygt, fyrir 30,000 kr., og eins hús-
gögn skólastjóra.
Meðan skólinn var að brenna, var
kul á útnorðan. Fyrir það var bæði
kirkjunni, húsi St. St. kennara og
leikfimishúsinu óhætt. f>ó var ekki
átt undir öðru en að bera lausa muni
út úr húsi St. St., ef veðurstaða kynni
að breytast, og leiddi af því skemdir á
þeim. Vakað var yfir rústunum fyrstu
næturnar eftir, með því að lergi rauk
úr þeim; þá var 14—16 st. frost(C.)og
blindhríð.
Kensla varð vitanlega að hætta.
En með því að ilt þótti, að piltar
þeir, er próf skyldu taka í vor og áttu
ekki eftir nema að lesa upp undir það,
yrðu af því, og rýmdi St. St. kennari
og settur skólastjóri svo til í húsi
sínu, að veikgerðari piltarnir gætu
sofið þar — hinir úti á kirkjulofti —;
en geymsluhús hjá honum búið út
svo, að piltar gætu lesið þar undir
prófið í 2 herbergjum. Prófið á síðan
að halda annaðhvort þar á Möðru-
völlum eða inni á Akureyri.
þetta er 4. bruninn á Möðruvöllum
á tæpum 80 árum. Eyrst brann amt-
mannshúsið þar í tíð Gríuis Jónsson-
ar, aðfaranótt 7. febr. 1826. f>ví næst
brann kirkjan þar 5. marz 1865. þá
amtmannshúsið aftur aðfaranótt 21.
marz 1874; það hafði Friðrik konung-
ur VI. gefið eftir fyrri brunann og því
var það kallað Friðriksgáfa. (Síra Frið-
rik J. Bergmann hefir lýst þeim bruna
íbóksinni nísland um aldamótin«; hann
var þá að læra þar undir skóla og
þeir Pálmi Pálsson adjunkt). Sex ár-
um síðar var gagnfræðaskólinn reistur
á þeim rústum.
Fimta brunanum er sagt frá í ann-
álum, og gerðist fyrir 6 öldum tæpum,
árið 1316. f>á var þar klaustur og
brann bæði það og kirkjan. jþví var
um kent, að munkarnir hefði ekki
verið vel gáðir.
Slys þetta verður að líkindum til
þess, að greiðist fyrir flutningi skólans
inn að Akureyri, en þess hafa margir
verið mjög fýsandi.
Misjafn dómur.
Eg hvorki kaupi »saurblöðt nú les.
En eg var staddur á bæ einum hér
um daginn, og þar lá á borðinu fyrir
framan mig sannleiksvitnið(!I) »Austri«,
sem meðal annars auglýsir sig að vera
•langstærsta og ódýrasta blað lands-
ins«! — f>að er nú kannske ekki lyg-
inni líkt. — í þessu blaði, er fyrir
framan mig lá, rak eg augun í frétta-
grein úr Austur-Skaftafellssýslu. f>ar
var, sem við mátti búast, meðal ann-
ars minst á þingkosningar, og þess
getið, hverir mundu bjóða sig fram til
þingsetu fyrir Austur-Skaftfellinga. —
Umnúverandi þingmann Austur-Skaftf.,
síra Ólaf í Arnarbæli, var í greininni
sagt eitthvað á þessa leið: *að hann
mundi ekki hafa sérlegt fylgi hér í
sýslunni, með því að hann þætti ekki
hafakomið alls kostar vel fram
á þinginu í fyrra«.
Eg gjöri ráð fyrir, að þessi frótta-
greinarhöf. í »Austra«, — sem annars er,
eins og asnínn, »auóþektur á eyrun-
um« —, muni hér eiga við þau mál,
sem síra Ólafur flutti fyrir sitt kjör-
dæmi sérstaklega, því að í aðalmálunum
var hann fyllilega í samræmi við
skoðanir miklu meiri og betri hluta
sýslubúa hér. Mér finst því ekki
nema sanngjarnt, að farið sé fáum orð-
um um framkomu síra Ólafs í þessum
sérBtöku málum hóraðsins, sem hann
hafði að flytja.
Málin, sem hann flutti fyrir hérað-
ið sérstaklega, voru þessi:
1. Um sölu á þjóðjörðinni Horni.
2. Um fjárframlag til vegagjörðar í
Mýrahreppi.
3. Um sérstakan prest handa Mýra-
mönnum, o. fl.
þrátt fyrir megna mótspyrnu af
hálfu þingsins, sem mun hafa verið
sprottin af undirróðri einstakra manna
hér í sýslu, tókst síra Ól. að fá söl-
una á Horni samþykta með all-viðun-
anlegum kjörum, eftir því sem um var
að gjöra.
Féð til vegabótanna í Mýrahreppi
útvegaði hann, eins og um var beðið
— og meira að segja: það er sérstak-
lega honum að þakka, ef þessi vega-
gjörð, sem er afarnauðsynleg, verður
tekin fyrir í sumar.
Sem kunnugt er, tókst síra Ól. ekki
að útvega Mýramönnum prest; en
hann kom þó því máli, þrátt fyrir
hina megnustu mótspyrnu, gegnum
efri deild, og er það að margra áliti
hér mesta meistarastykkið, sem hann
vann á þinginu, þegar þess er gætt,
hve öndvert þingið nú ávalt rís gegn
fjölgun presta. Og þetta sýnir, að
maðurinn er mjög lipur og laginn að
koma fram sínu máli.
Auk þeirra mála, sem nú voru nefnd,
má þakka síra Ólafi það, að styrkur-
inn fyrir »Tvær læknisferðir á ári til
Öræfa« var ekki feldur, sem þó var
gjörð alvarleg tilraun til af öðrum
þingmanninum úr Suður-Múlasýslu, ef-
laust fyrir áeggjan persónulegs óvild-
armanns héraðslæknisins hér. En
Uppsögn (skiifleg) bnndin viO
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Aust.urstrœti 8.
24. blað.
þessar læknisferðir hafa, það eg veit,
orðið hinum afskektu Oræfingum til
mikils gagns og hægðarauka. En kát-
legast er þó það, að sfra Ól. mun hafa
útvegað sjálfum fréttagreinarhöfundin-
um í »Austra* dálítinn bita úr lands-
sjóði, og sannast því hér sem oftar,
»að sjaldan launa kálfar ofeldi«.
Af þessu, sem að framan er sagt,
er það auðséð, sem og öllum kunnug-
um var vitanlegt, að síra Ól. í Arnar-
bæli rak erindi kjördæmis síns prýðis-
vel á sfðasta þingi. Um það atriði
eru allir beztu menn kjördæmisins
eindregið á sama máli, og vér Austur-
Skaftfellingar teljum oss aldrei hafa
haft slíkum þingmanni á að ekipa, síð-
an Jón heitinn Guðmundsson ritstjóri
var þingmaður þessarar sýslu.
Um þetta var hann heldur í engum
efa, einn skynsamasti bóndinn hér í
sýslunni, sem í vetur átti tal við fyr-
veranda þingmann þessa kjördæmis
um þingmensku. Fyrverandi þing-
maður vildi, sem vonlegt var frá hans
sjónarmiði, gjöra fremur lítið úr fram-
komu og afrekum síra Ól. á þinginu
í fyrra.
þá segir bóndinn eitthvað á þessa leið:
»Mér finst að þér ættuð nú sem
minst um þetta að tala, próf. minn,
þar sem síra 01. hefir á þessu eina
þingi afrekað meira sýslunni til gagns
heldur en þér á öllum þeim þingum
samtals, er ’þér hafið á setið«.
Svona leit hann nú á, þessi einarði
bóndi, og svona er mér óhætt að segja,
að meiri hluti manna hér lítur á frara-
komu þessara tveggja þingmanna.
það er oss Austur-Skaftfellingum
því mikið leiðindaefni, að síra Ól. hefir
nú horfið frá oss, fyrir alvarlegar og
eindregnar áskoranir sinna eigin sýslu-
búa, og var hann þó öldungis viss að
ná hér kosningu með miklum meiri hluta.
En hins vegar getum vér alls ekki
láð Árnesingum, þótt þeir vilji ekki
sleppa jafnvöldum manni út úr sýsl-
unni, heldur hafa hann sjálfir fyrir
fulltrúa sinn, því þeir eiga eflaust eng-
an mann innan héraðs jafnfæran til
þingmensku sem síra Ól. er; en á
hinn bóginn óviðkunnanlegt fyrir svo
fjölment og framfaramikið kjördæmi, að
þurfa að sækja sér rýrðar-höfuð
útúrsýslunni til þess að sitja á þingi
fynr sína hönd.
En vér Austur-Skaftfellingar eigum
vonandi kost á mjög efnilegum og
prýðisvel mentuðum bóndamanni til
þingmensku, manni, sem í fyrra fekst
með engu móti til að gefa kost á sór,
þrátt fyrir ítrekaðar og alvarlegar á-
sboranir, en nú er einráðinn í að bjóða
sig fram, að því er eg bygg. f>ótt oss
því þyki mjög leitt, að missa af síra
Ól. sem fulltrúa vorum, þá græðum
vér þó það tvent á skiftunum, að vér
fáum mjög efnilegan innanhéraðsmann,
og þessi innanhéraðsmaður er b ó n d i,
sem mun þykja viðkunnanlegast, þar
sem kjördæmið er eingöngu landbún-
aðarhérað.
Alt þetta vona eg nú að fréttagrein-
arhöf. í »AU8tra« fallist á við nánari
athugun, því eg get ekki trúað því, að
greinin sú sé skrifuð af sannfæringu.
En honum mun koma betur, mann-
inum þeim, að hafa héraðsprófastinn
heldur með sér en mót.
Jökull.