Ísafold - 11.06.1902, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
14/s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram.)
TJppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
dtgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœt.i 8.
XXIX. ársr.
I. 0. 0 F. 846139. I.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbókasafn opið hveru virkau dag
bi. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
nid., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
’kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
ki, 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Friður.
Friðargerð lokið með Bretum og
Búum og friðarsáttmáli undirskrifaður
fyrra laugardag, 31. maí.
Bretar skíra það raunar ekki »frið«,
heldur »uppgjöf«.
Fyrsta grein sáttmálans er á þá
leið, að allir íbúar Transvaalsríkis og
Óraníu leggja niður vopnin og selja
Bretum í hendur allar fallbyssur sín-
ar, handbyssur og skotföng, hætta
allri mótspyrnu gegn hans hátign Ját-
varði konungi og játa hann réttan
höfðingja sinn og löglegan drottin.
í>á er í næstu grein svo fyrir mælt,
að allir Búar utan endimarka ný-
lendnanna (Transvaal og Óraníu) skuli
eiga þangað afturkvæmt hið bráðasta,
«f þeir játa hollustu við Játvarð kon-
ung, og slíkt hið sama skuli herteknir
menn utan Suður-Afríku fluttir heim
þangað svo fljótt, sem því verður við
komið.
|>ví næst er tiltekið, að Búar þeir,
er upp gefast eða hverfa heim aftur,
skuli hvorki frelsi sviftir né fé á neinn
hátt.
f>á er þessu næst Búum heitið því,
að þeir skuli ekki verða lögsóttir fyr-
!r neitt, er þeir hafa aðhafst í ófriðin-
lnum eða í sambandi við hann, hvorki
til hegningar eða fjárútláta, nema farið
hafi f bága við venjulegar hernaðar-
reglur.
Búum er heitið, að tunga þeirra,
hollenzka, skuli kend verða í alþýðu-
skólum þeirra, þegar foreldrar barn-
anna óska þess, og leyfð í málaferlum,
þegar þörf gerist.
Hervaldsstjórn skal létt af landinu
svo fljótt sem auðið er og borgaraleg
stjórn upp tekin með fulltrúamensku-
tilhögun, er leiði til sjálfstjórnar svo
fljótt sem kringumstæður Ieyfa.
Sömuleiðia er Búum heitið því, að
málið um að veita þarlendum mönn-
UÐa (blámönnum o. s. frv.) kosningar-
íétt skuli ekki upp tekið fyr en þeir
t*afa fengið sjálfstjórn.
®nginn sérstaklegur fasteignaskatt-
ur skal á lagður til þess að standast
hernaðarkostnaðinn.
Þrjár miljónir punda (54 milj. kr.)
skulu Búum veittar úr ríkissjóði Breta
til að komast heim og að búum sínum,
Reykjavík miðvikurdaginn II. júní 1902.
30. blað.
koma sér upp skýlum, búpeningi og
búsáhöldum m. m.; og auk þess lán
leigulaust í 2 ár í sama skyni eða því
um líku, en þeirra nýtur þó enginn
út.lendingur né uppreistarmaður, þ. e.
er þrifið hefir til vopna eftir að Bret-
ar höfðu lýst landið brezkar nýlendur.
Brezkir þegnar í Kaplýðlendu, er
stutt hafa Búa í ófriðinum með vopn-
um, skulu missa kosningarrétt æfi-
langt, þeir er verið hafa óbreyttir liðs-
menn, en forsprakkar slíkra uppreist-
armanna og yfirmenn dregnir fyrir
dóm fyrir drottinsvik og þeim hegnt
eftir málavöxtum, en þó eigi með líf-
láti. —
|>á eru friðarkostirnir upp taldir
hinir helztu.
j?eim var lýst í parlamentinu fyrra
mánudag, 2. þ. m., og mikill rómur
að gerður, eins af forsprökkum and-
vlgisflokks stjórnarinnar. Höfðingi
framfaraflokksins, Sir Campbell-Bann-
erman, lét hið bezta yfir og kvaðst
•samfagna konungi og landinu«; en
Rosebery lávarður og aðrir stjórnar-
andstæðingar í efri málstofunni kom-
ust það frekara að orði, að þeir kváð-
ust samfagna stjórninni.
Friðarkostir þessir stóðu Búum til
boða fyrir meir en ári liðnu. Bn þeir
vildu hvorki þá né endrarnær ganga
að öðru en fullu sjálfsforræði og upp-
gjöf saka við landa þeirra f Kap-lýð-
lendu, er veitt höfðu þeirn lið í ófrið-
inum. jpar hafa Bretar aldrei viljað
slaka til og fengið nú loks sínum vilja
framgengt. Lítilmagninn orðið að lúta
ofureflinu að lokum, svo sem við mátti
búast. Bretar hafa ekki viljað frið
semja fyr en gengið væri svo vel frá
fjandmönnum þeirra, að þeir þyrftu
ekki að eiga þá yfir höfði sér framar
óg þeim væri lítt kleift að hefjast
handa á nýjan leik.
þ>ar með hefir Játvarður konungur
fengið því framgengt, er hann þráði
mest: að friður væri á kominn á und-
an krýningunni, sem fram á nú að
fara 26. þ. m. Samfagnaðaróskir bár-
ust honum, er friðurinn var gerðut
heyrum kunnur, frá ýmsum tignar-
bræðrum hans, erlendum þjóðhöfðingj-
um, þeirra á meðal hjartnæmt skeyti
frá Vilhjálmi keisara. Hann kveður
nú við annan tón en er hann sendi
Krúger forseta kveðju sína eftir her-
hlaup Jamiesons fyrir 6 árum síðan.
J>að eru um 2f ár, sem ófriður þessi
hefir staðið, frá því í öndverðum októ-
bermán. 1899. jheim hefði þótt fyrir-
sögn þá, Bretum, ef þeim hefði verið
sagt, að þeir kæmust eigi af með
færri mánuði en það til að vinna bug
á Búum, hvað þá heldur ár; þeir
munu helzt hafa ímyndað sér, að það
yrði búið á svo sem 3 vikum.
Ekki var nú sparað í parlamentinu,
er friðinum var lýst' þar, að bera á
Búa lof fyrir vaskleik þeirra og þraut-
seigju, unj leið og brezkum hermönn-
um var hrósað fyrir hreysti þeirra. Og
mikið stendur sjálfsagt til um viðhöfn
og vegsemd til handa Kitchener lá-
varði, er hann kemur heim úr herferð
þessari. |>ess þarf og eigi að geta,
að almenningar muni telja Chamber-
lain hafa vaxið af máli þessu heldur
en hitt. Hann hefir fengiðsínum vilja
framgengt að flestu eða öllu, enda
setið rígfastur við sinn keip alla tíð.
En beiskar eru dreggjarnar ófriðar-
ins, er til fjárútlátanna kemur fyrir al-
menning og manntjóns. |>ær búsifjar
munu mönnum seint fyrnast.
Frá Martinique
Hræðileg hörmungasaga.
Af síðara eldgosinu þar, 20. f. mán.
eru ekki komnar enn greinilegar sög-
ur. En hitt er fullyrt, að það hafi
verið enu stórkoslegra en bið fyrra.
Um manntjónið í fyrra gosinu, 8.
maí, er nú talið sannspurt, að það
hafi numið fullum 40,000.
Æðsta yfirvald eyjarskeggja, lands-
stjórinn franski, er Mauttet hét, var
einn þeirra, er lífi týndi í St. Pierre í
fyrra gosinu.
Hann var þangað kominn fyrir
nokkrum dögum til eftirlits og varúð-
arráðstafana, er eldfjallið tók til að láta
á sér brydda. Hann skipaði nefnd
manna til rannsókna og álitsgerðar um,
hvortj bænum mundi stórháski búinn,
með því að felmtur hafði kviknað þar
og bæjarlýður ætlaði að þjóta á brott.
Nefndin komst að þeirri niðurstöðu,
að svo væri ekki. |>eirra á njeðal
voru tveir allmiklir náttúrufræðingar.
En þó höfðu höggormar, er höfðust
við í fjallinu, flúið þaðan hundruðum
saman 3 vikum fyrir gosið, og allar
skepnur, tamdar og ótamdar, er nærri
fjallinu komu viku fyrir gOsið, snugg-
uðu sig og sýndu af sér öll óttamerki.
Samkvæmt nefndarálitinu gaf land-
stjóri út auglýsingu um, að bæjar-
menn skyldu spekjast, og munu þeir
hafa hlýtt því yfirleitt.
En feigur var hann og þeir allir að
kalla má.
Nýja gosið, 20. maí, huldi það alt
raold og ösku, sem eftir var af borg-
inni St. Pierre, en það var varla ann-
að en sviðnar rústir.
Steinolíubirgðum hafði verið dembt
saman hingað og þangað um rústirn-
ar til að brenna við líkin og eyða þar
með pestinni af þeim. En gosið
kveikti í þeim, og lagði bálið upp í
gegnum brennisteinssvæluna, fult af
olíuþef og voðalegri nálykt.
Amerískt herskip, Potomac, var
stutt frá landi beint fram undan eld-
fjallinu, er það gaus í síðara skiftið,*
20. maí, og var mesta mildi, að það
fekk forðað sér. »Ósköpin, sem á
gengu« segir kapteinnin, »voru miklu
stórkostlegri heldur en í fyrra skiftið.
Eldbjarminn, þrumurnar, öskuregnið
og grjótflugið logandi — alt þetta var
sú voðasjón, er eigi verður með orð-
um lýst«. þeir fáu, er fengu forðan sér
með lífi úr bænum Le Carbet, er gos-
ið eyddi þá, sögðu svo frá, stórbjörg
hefðu dunið yfir húsin og mölvað nið-
ur þakið og banað þeim, sem inni
voru. »Steinarnir voru margir glóandi,
og löðrandi í hraunleðju, og sprungu
eins og sprengikúlur*.
Nálykt og steinolíuþef frá St. Pierre
lagði langt langt út á sjó, og mátti sjá
þaðan í kíki stóra gamma og loðna,
er flögruðu yfir borgarrústunum til að
leggjast á náinn, svo hræðilegir útlits,
að þarlendum þorpurum, er komnir
voru til að ræna líkin, stóð ógn af
þeim og flýðu burt sem fætur toguðu.
Kona dansks embættismanns í Vest-
urheimseyjum (St. Thomas), er var á
heimleið þaðan, segir nokkuð frá því,
er fyrir hana bar og samferðafólk
hennar á gufuskipi, er var statt nærri
Martinique nóttina eftir fyrra gosið.
Skipverjar vissu ekki fyrri til en þeir
lentu í þykkum öskumekki og sá ekki
nema 2—3 faðma fram undan skip-
inu. Áttavitinn gerðist áttaviltur og
vissi í vestur, er í suður skyldi.
Bjuggust skipverjar við að reka sig á
land þá og þegar.
Að stundu liðinni bar þá afturút úr
öskuhríðinni.
|>á bar fyrir þá sjón, er seint mun
fyrnast þeim, er á horfðu.
Fram undan þeim lá borgin St.
Pierre öll í einni logabreiðu, 2 mílur
enskar frá suðri til norðurs.
Gufuskipið rendi hægt og seint inn
til borgarinnar. »Vér ímynduðum oss
satt að segja, að mtigur og margmenni
biði þar þess, að skip bæri að landi
og bjargaði fólkinu á brott. þegar
skipið var hér um bil 2 mílur enskar
frá venjulegum lendingarstað, stað-
næmdist það og blés hvað eftir annað
til að kalla á báta úr landi. En eng-
inn svaraði. þar var dauðaþögn og
engin lífsvottur.
Loks ræður skipstjóri af, að senda
bát. til lands og á honum 2 yfirmenn
skipsins. |>eim dvaldist og vorum við
farin að undrast um bátinn. Stund-
um heyrðum við og dynki og hvelli,
sem eitthvað væri að springa í loftupp
á landi. Loks kom hann aftur við
svo búið. Engin leið að stíga fæti á
land nokkursstaðar, fyrir afskaplegum
brunahita. Ekki sást nokkuð kvikt,
engin mahnhræða; en lík í haugum og
hrönnum. Járjú skip lágu á höfninni
logandi. f>ar á meðal amerískt gufu-
skip, sem við höfðum séð hjá St. Croix
tveim dögum áður; það sprakk í loft
upp, meðan báturinn var þar rétt
nærri. Við urðum fegin að hraða okk-
ur burt úr þessum skelfilega stað.
Við fengum ekki að vita fyr en
morguninn eftir, er við komum til St,
Lucia, hve ósköp höfðu dunið yfir
Martinique. þangað hafði komið dag-
inn eftir, að gosið varð, gufuskip frá
Martinique, brennandi, og kunni nokk-
uð frá tíðindum að segja.
Hraunflóðið, sem upp úr gígnum
vall, steyptist yfir borgina (St. Pierre)
og eyddi þar öllu kviku á fám mínút-
um. það kviknaði í skipunum á höfn-
inni, siglum og þilfari. Gufuskip það,
er fyr segir frá, fekk forðað sér, af
því að kynt hafði verið undir kötlun-
um áður en eldgosið dundi yfir, og
af því að siglur og þilfar var úr járni.
En 23 lík lágu á þilfarinu, er .það
kom til St. Lucia. þeir höfðu stikn-
að kvikir af hitanum. Skipstjórínn
og fáeinir hásetar voru á lífi, en trylt-
ir orðnir af hitanum og að dauða
bomnir«.