Ísafold - 11.06.1902, Blaðsíða 2

142
Laun íslenzkra presta
eftir síra St. M. Jónsson á Auðkúlu.
Eignir íslenzku kirkjunnar, að því leyti sem þær ganga til lauua prestastéttarinnar.
Prófastsdæmi: Eignir Andvirði fastra og lausra eigna 1 Samlagt J andv. eigna ! Vextir af 1 andv. eigtia Prestsmötur °g árlegar tekj ur Samanlagðir vextir, eigur og . árl. tekjur
Pf g pi p* & 5" p' = 2 >-s Q-. 3 ox Pu P * *•* & pr > C' - cg ol í;* P C* a t-1 CJQ g 3 co ss
Múlaprófastsdæmi (bæöi prófastsdæmin) Skaftafellsprófastsdæmi (bæði prófastsdæmin) Rangárvallaprófastsdæmi Árnesprófastsdæmi Gullbringu- og Kjósarprófastsdæmi Borgarf jarðarprófastsdæmi Myraprófastsdæmi Snæfellsnessprófastsdæmi Dalaprófastsdæmi BarSastrandarprófastsdæmi ísafjarðarprófastsdæmi (bæði profastsdæmin) Strandaprófastsdæmi Húnavatnsprófastsdæmi Skagafjarðarprófastsdæmi Eyjafjarðarprófastsdæmi Þingeyjarprófastsdæmi (bæði profastsdæmin) 2.817 604 1.473 1.177 572 508 867 716 334 563 797 298 1.066 833 807 1.437 2257, «V* 208 170 651/, 74 144 113 ”Vs 97 149 V2 54 122 68 99V2 162 kr. 338.040 72.480 176.760 141.240 68.640 60.960 104.040 85.920 40.080 67.560 95.640 35.760 127.920 99.960 96.840 172.440 kr. 16.236 3.060 14.976 12.240 4.716 5.328 10.368 8.136 5.580 6.984 10.764 3.888 8.784 4.896 7.164 11.664 kr. 2.636 349 1.132 1.068 700 806 1.469 1.411 220 580 550 458 300 400 840 1.217 kr. 356.912 75.889 192.868 , 154.548 74.056 67.094 115.877 95.467 45.880 75.124 106.954 40.106 137.004 105.256 104.844 185.321 kr. 14.276,48 3.035,56 7.714,72 6.181,92 2.962.24 2.683.76 4.635,08 3.818,68 1.835,20 3.004,96 4.278.16 1.604.24 5.480.16 4.210.24 4.193.76 7.412,84 kr. 240 814 729 590 315 280 579 530 741 375 435 115 255 691 1.487 702 kr. 14.516 3.849 8.443 6.771 3.277 2.963 5.214 4.348 2.576 3.379 4.713 1.719 5.735 4.901 5.680 8.114
Samtals á landinu ' 14.869 1.872 1.784.280 134.784 14.136 1.933.200 77.328 8.878 86.198
Eignaskýrsla þessi er gjörð eftír
brauðamati 1854 að mestu; hafði eg
eigi í höndum annað yngra mat með
öllum eignum aundurliðuðum, enda
hefir lítil breyting orðið á eignum
kirkjunnar síðan, þó breyzt hafi skip-
un prestakalla. Nokkur makaskifti
hafa orðið, sem gjörir hvorki til né
frá; nokkrar eignir hafa verið seldar,
en peningar eða annað komið í stað-
inn. Matið frá 1854 má því telja
nokkurn veginn áreiðanlegt. Jarðar-
hundr. eru talin eftir nýju jarðamati
frá 1861. Fyrir stuttleika sakir
slengdi eg saman prófastsdæmum þar
gem 2 eru í sýslu. Yestmannaeyjar
fylgja, sem vera ber, Rangárpróf.d,,
og Reykjavík Gullbr. og Kjósarpr.f.d.
Mesta jarð- og kúgildaeign í einu
próf.d. er í Rangárv.sýslu; minst í
Skaftafells- og Strandapr.f.d. Mestar
lausar eignir eru í Norðurmúla, Mýra,
Snæfellsn., Rangárv. og Arnespr.f.d.
Mest af prestsmötum og öðrum árl.
tekjum í Eyjafj. (þar eru kirkjur
flestar) og þar næst í Skaftaf., Rang-
ár og Dala. Eignavextir mestir í
Norðurmúla, Rangár, Árnes, Mýra og
Húnavatns. þ. e. þessi prófastsdæmi
leggja mest í launasjóðinn. Mestar
eignir hvers prestakalls f hverju pró-
fastsdæmi eru:
í Nm. Hofs.pr.k. langauðugast, þar
tæp kr. 44,000.
í S.Múla Vallanesspr.k.
- Austurskaftaf. Bjarnaness.
- Vesturskf. Kirkjubæjarkl.
- Rangárvalla Breiðabólstaður
(63,000 kr.) og Oddi (tæp 57,000);
þessi tvö prestaköll eíga eins og alt
Dala- Stranda og hálft Borgarfjarfj,-
prófastsdæmi samtals.
í Árnesprf.d. Gaulverjabær og
þingvellir.
í Gullbringu- og Kjósar Garðar á
Álftanesi.
í Borgarfj. Reykholt.
- Mýra Hítardalur eða hið nú-
verandi sameinaða kall.
í Snæf.ness Helgafell og Staða-
staður, uærri jöfn.
í Dala Hvammur í Hvammssveit.
- Barðastrandar Staður á Reykja-
nesi og Selárdalur.
í Norðurísafj. Vatnsfjörður.
- Vestur — Holt í Önundarfirði.
- Stranda Staður í Steingrímsfirði.
- Húnavatns Melstaður.
- Skagafjarðar Glaumbær.
- Eyjafjarðar Vellir og Saurbær.
- Suðurþingeyjar Grenjaðarstaður.
- Norðurþingeyjar Sauðanes.
Eignahæsta pr.k. landsins, eins og
nú er pr.köllum fyrir komið, er Breiða-
bólstaður í Eljótshlíð. Eignalægstu
pr.k. eru: Grímsey, Mývatnsþing,
Breiðavíkur- og Nesþing, Sandfell í
Öræfum, Ásar í Skaftárt., þykkvabæj-
arkl., Eyvindarhólar, Flatey á Br.f.,
Staður í Súgandaf., Ögurþing og Ár-
nes; öll um og fyririnnan 3000 kr. eign-
ir. |>ó prestaköll hafi verið jöfnuð að
tekjum til presta með því, að leggja
af eignum eins prestakalls til annars,
hefir það engin áhrif á eignaskýrslu
þessa, þar eð eignirnar eru hinar
sömu eigi að síður í landinu. í skýrsl-
unni eru ótalin til verðs öll ítök, og
ýmsar þær eignir, sem fylgja mörgum
pr.k., svo sem trjá- og hvalrekar og
hlunnindi, viss og óvias, sem mundi
nema stórum fjárhæðum; að eins eru
þær eignir teknar í töfluna, sem á-
reiðanleg vissa er fyrir, að séu til og
afhentar eru við hver presta-
skifti. Eg hefi þó slept litlum fjár-
hæðum, sem í brauðamatinu eru tald-
ar með tekjum, svo sem innanstokks-
munum, rúmfötum, búsgögnam og fl., er
nemur töluverðri fjárhæð alls á land-
inu. í skrána hefi eg tekið: hross,
fé, peninga á leigu (innstæðu) og því
um líkt, og talið það með lausum
eignum. Prestsmötur hefi eg talið
með árl. tekjum, 0,50 smjörpundið;
einnig borgun frá ýmsum kirkjum til
prestsins, sem ekki verður beinlínis
talið til prestmötugjalds. Með tilliti
til þess, að eg hefi slept svo ótal
mörgu, er til eigna kirknanna lýtur,
mat eg alinina í hverri jarðeign á 1
kr. og hvert kúgildi á 72 kr., o: mið-
að við ásauð á 12 kr.; hesta mat eg
á 50 kr., sauði 2 vetra á 12 kr. Hér
á Norðurl. er algengt að meta jarðar-
hndr. hvert í hverri almennri hlunn-
indalausri jörð á 120 kr., en miklu
meira í hlunnindajörðum. Eg er þvi
viss um, að eignir kirknanna eru eigi
taldar hærri en þær í raun réttri eru,
og vandalaust mundi að koma þeim í
2 miljónirnar. Auðvitað eru hér ekki
taldar hinar venjulegu sóknartekjur.
Af öllu þessu sést, að ísl. kirkjan er
fjarri því að vera fátæk stofnun, því
auk allra þessara 9igna eru kirkna-
sjóðirnir. Nú þegar launamál presta
er á dagskrá hjá þingi og þjóð, virð-
ist viðeigandi, að geta fljótlega litið
yfir, bvað kirkjan á sjálf til að launa
þjónum sínum af. í því skyni hefi
eg samið þessa eignaskrá. — Stefnurn-
ar 1 Iaunamálinu eru nú misjafnar.
það lítur út fyrir að þjóðin í heild
finni þó, að kjör prestanna yfir höfuð
sé ósæmilega bág; og þegar litið er til
jafnréttis prestanna við aðra embætt-
ismenn, þá neitar víst enginn óhlut-
drægur maður því, að prestunum sé
sýnd ósómasamleg ósanngirni. Ef
prestum væri sýnt jafnrétti við aðra
embættismenn, ætti að launa þá ein-
göngu úr landssjóði, og prestaBtéttin
ein getur lagt með sjálfri sér fé í sjóð
landsins. Ef valdsmannastéttin og lækna-
stéttin hefði lagt fram þó ekki væri
nema 2 milj. króna í landssjóðinn,
myndi ekki hafa þótt vafninga þörf
um það, þó bæta þyrfti nokkrum þús-
undum við, til þess þeir gætu fengið
laun sín öll úr landssjóði; ekki gekk
það svo stirt, þegar það gerðist, þó
embætti þeirra legðu ekkert sjálf fram.
f>að virðist því eðlileg og réttmæt
krafa prestastéttarinnar, að landssjóð-
ur tæki til sín a 11 a r kirknaeignirn-
ar, léti vextina ganga til að launa
prestum, og bætti við frá sjálfum sér
því, sem þyrfti til að launa þeim
sómasamlega.
En jafnframt þessu er eðlilegt og
réttmætt, að þjóðin krefjist, að starfið
samsvari laununum, þ. e. að prestarn-
ir hafi nóg að gera. Aðallega hafa
prestar haft lífsframfæri sitt af búskap,
Bem þeir hafa neyðst til hvort þeir
vildu eða ekki eða eátu eða gátu ekki,
að hafa á hendi; þetta fyrirkomulag
með sultarlaununum hefir svo aftur
neytt þá til að slá slöku við annað-
hvort prestskap eða búskap; þvf prest-
ar eru eins og aðrir menn, þeir kenna
sinnar þurftar, þurfa að hafa eitthvað
til að lifa af og það sómasamlega, og
þurfa eins og aðrir að fá kaup fyrir
starf sitt; ofan á prestsverkin hefir
svo verið hrúgað á þá ýmsum öðrum
störfum og það endurgjaldslaust. Ein-
staka mikilmenni hefir komist út úr
þessu allvel, en fjöldinn hefir orðið að
hafa eitthvað af þessu í hjáverkum.
|>að er sannarlega ekkert andstætt
prestsembættinu, að presturmn sé nýt-
ur borgari; en þá má ekki áskapa hon-
um vísvitandi ölmusumannskjör; með
þvf móti nýtur hann sín ekki og aðr-
ir njóta ekki hans. Presturinn ætti
helzt að vera svo efnum búinn, að hann
væri miklu fremur veitandi en þiggjandi,
að hann geti eigi að eins í orði, heldur
og á borði gengið á undan öðrum í
kristilegum mannkærleika. Enginn
misskilji orð mín svo, að eg ætlist til,
að þeir raki saman auð af launum
sínum, og mig langar eigi til fyrir
prestanna hönd, að þeir verði settir á
bekk með hinum hálaunuðu; en það
á að launa þeim svo, að eigi sé ástæða
til að ætla þeim ofvaxið að gegna em-
bætti sínu með dugnaði, vegna þröngs
efnahags, og eigi sízt á að gjöra Iaun-
in viss. Er þetta ósanngjörn krafa?
Eg skil ekki að nokkrum finnist það
nema þeim, sem sér eftir hverjum
eyri til prests og kirkju; með öðrum
orðum vilja það hvorttveggja út úr
tilverunni. |>jóðin, sem húsbóndi
prestsins, krefst, að hann hafi nóg, já
mikið að gera, og vinni trúlega og
samvizkusamlega. Presturinn sem
vinnumaður krefst viðunanlegs viður-
væris og kaups. Er þetta ósanngjarnt?
Eg er þeirrar skoðunar, að fjöldi
presta gætu að skaðlausu fyrir erindi
þeirra í lífinu haft æði-miklu stærri
verkahring en þeir hafa, já meir að
segja að stór verkahringur, mikið starf
auki áhuga hvers samvizkusams manns,
ef hann er vaxiun starfinu. Hinn
litli verkahringur margra presta" hefir
átt að vera hinum lágu launum þeirra
til uppbótar; fyrst presturinn nafi
svona hægt brauð og fámennan söfn-
uð, geti hann gefið sig því fremur við
búskapnum; en þetta er misskilningur.
Alment eru menn þannig gerðir, að
menn hafa ekki jafnan áhuga á hvaða
verki sem er, eitt dregur mann að
sér; til hins eru menn miður fúsir.
Með fyrirkomulaginu, sem er, eru ísl.
prestar yfirhöfuð vígðir bændur um
leið og þeir eru vígðir prestar; það er
að eins serimoníulaust: bóndi skaltu
vera, þó þú hafir ekkert vit á því,
viljir það ekki og getir það ekki; ann-
ars geturðu ekki búist við að geta
dregið fram lífið. Af þessu leiðir það,
að þeir, sem ekki hafa þegið það
pund að geta verið alstaðar miklir,
leggja sig alla fram við annaðhvort,
en hafa annað í hjáverkum, eða hvort-
tveggja verður vanrækt. Ef þetta
væri rétt, að aukinn verkahringur
vekti áhuga, þá er borgið aðalmálinu;
en svo, ef það auk þess bætti kjör
prestanna, þá væri eigi ófyrirsynju að
fækka prestunum. Um þetta má
margt skrafa, en mergurinn málsins
er þessi: sanngjarnast er, að lands-
sjóður taki að sér laun presta að öllu
leyti, taki allar eignir kirkjunnar til
sín, gjaldi prestunum vextina, fækki
prestunum um $ að minsta kosti, en
bæti svo úr sínum sjóði við því sem
á vantar, að prestar geti haft sóma-
samleg laun. Enginn prestur ætti að
hafa minna en 1000 kr. og enginn
meir en 2000 kr. Hin beina lands-
sjóðsfjárhæð yrði ekki voðaleg. Inn-
heimtu af kirkjueignunum væri synd-
laust að fela lögreglunni. Tíundir,
offur og þess konar ættu bændur að
losna við. Launalögin, sem nú gilda,
eru í mesta máta siðspillandi, en
naumast mun nokkur prestur hafa
samvizku til að framfylgja þeim. Lög-
reglan má í fullu lagaleyfi taka lög-
taki eigur einstæðingsins, meðan prest-
urinn (gjaldheimtumaðurinn) er að
hughreysta einstæðinginn, búa hann