Ísafold - 18.06.1902, Blaðsíða 1

ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bnndin viÖ
áramót, ógild nema komin sé til
ntgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Reykjavík miðvikudaginn 18. júní 1902.
38. blað.
Kenmr nt ýmist einn sinni eða
tvisv. i vikn Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr.; erlendis 5 kr. eða
1 l/s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram.)
XXIX. árg.
I. 0. 0 F. 846279. IL_____________
Forngripasafn opið md., mvd. og ld
41—12.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundn lengur (til kl. 3)
rnd., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
%1. 11-1.
Okeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
«onar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
'kl, 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
■og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Hlutafélagsbankinn.
Lögin frá siðasta þingi um
stofnun hlutafélagsbanka á ís-
landi hlutu konungsstaðfest-
ingu 7- þ- m.
þar með hefir það mál fengið sín
fullnaðarúrslit, samkvæmt samhljóða
vilja alþingis (30 atkv. af 34, — þeir
4 greiddu eigi atkvæði) og eftir því í
fullu samræmi við ríkustu þjóðræðis-
bröfur.
Og þó, — þó er víst óhætt að full-
yrða, að verri tíðiudi hafa ekki nýlega
borist sumum ónefndum þjóðBkörung-
um vorum og þinggörpum en fréttin
um þá lagastaðfestingu; — hún flutt-
ist hingað í fyrra kveld.
Svo kynlega er þeim háttað, sumum
þjóðarleiðtogunum íslenzku og hefðar-
gæðingum.
jpegar fréttist í vor, að nbankamenn-
irnir« í Khöfn hefðu gengið að kostum
þeim, er lögin settu þeim, og mundu
þá lögin hljóta konungsstaðfestingu
von bráðara, heyrðist það hljóð úr
horni í afturhalds-herbúðunum, að lík-
legt væri, að stjórnin færi ekki að láta
staðfesta þau samt. jjpað væri von-
andi, að hún færi ekki að verða svo
hláleg, að staðfesta frumvarp, sem —
þingið hafði samþykt í einu hljóði!
Og er enn varð nokkur dráttur á
staðfestingunni, hoppaði í sumum
hjartað af fögnuði, og var ótæpt gefið
•í skyn, að ekki mundi mikið að
marka, þótt fullyrt væri af annarra
hálfu eftir áreiðanlegum fréttum frá
Khöfn, að staðfestingin raundi koma
þá og þegar.
Nú e r hún komin.
Og þau bréfleg ummæli fylgdu frá
einhverjum staðfestingarvaldinu ná-
komnum, að ekki hefði verið annað
hægt en að staðfesta lögin, úr því að
þingið hefði samþykt þauíeinu hljóði,
landshöfðingi lagt með þeim og þjóð-
bankinn einnig látið vel yfir þeím.
Hvers efnis er þá þetta laganýmæli
og hver áhrif eða afleiðingar hefir það?
Afleiðingin er nú fyrst og fremst sú,
— svo að þeirri spurningunni sé fyrst
svarað—, að Landsbanka-e i n v e 1 d i ð
ervæntanlega úr sögunni á næstu miss-
irum.
það er margur maður, sem það þyk-
ir betur orðið en óorðið.
Onnur er sú, að varla tekst lengi
úr þessu, að haida raeiri hluta lands-
ins í peningaBvelti, með þeim þungu
bÚBÍfjum, er því ástandi fylgja.
Útbú komaBt væntanlega á í helztu
kaupstöðum landsins á fárra missira
fresti, almennilegar bankastofnanir, en
ekki kák-holur, eins og sú sem Lands-
bankinn rauk til að stofna í vor á
Akureyri fyrir siða sakir og til þess
að geta slegið því ryki í augu þings-
ins í sumar, að nú væri úr þeirri
nauðsyn leyst og engin þörf að vera
að rekast í því máli lengur, banka-
málinu, nema rétt að eins að veita
Landsbankanum rífa lúntökuheimild, til
þess að ekki þyrfti að láta skrölta í
tómum peningaskrínunum á útbúinu.
Afleiðingarnar eru vitanlega miklu
fleiri. þessar eru að eins hinar fyrstu
og helztu.
Hvers efnis nýmælið er.
það er heimild fyrir stjórn lands-
ins að veita hlutafélagi, er nafngreind-
ir menn í Khöfn standa fyrir (Arntzen
og Warburg), »leyfi til að stofna hluta-
félagsbanka á íslandi, er. nefnist »ís-
lands banki«, og hafi einkarétt um 30
ára tímabil til að gefa út seðla, er
greiðist handhafa með mótuðu gulli,
þegar krafist er. 8kal það vera til-
gangur íslands banka, að efla og
greiða fyrir framförum íslands í verzl-
un, búnaði, fiskiveiðum og iðnaði, og
yfir höfuð bæta úr peningahögum
landsins«.
Fyrsti munurinn á þessum banka
og Landsbankanum er sá, að lands-
bankinn gefur út seðla, sem e k k i
greiðast handhafa í mótuðu gulli, þeg-
ar krafist er, heldur styðjast í þess
stað við ábyrgð landssjóðs.
Með öðrum orðum: annar bankinn
gefur út innleysanlega seðla, hinn ó-
innleysanlega.
Hlutafé bankans er 2—3 miljónir, og
seðla má hann gefa út alt að 2£ milj.
króna, og sé helmingur þeirra trygður
með málmforða í vörzlun bankans, en
hitt með annari »vissri og auðseldri
eign«.
Einkarétt hefir bankinn til seðlaút-
gáfu hér á landi. þó skulu seðlar
Landsbankans vera í fullu gildi, »en
ekki má auka þá fram yfir það, sem
nú er«.
Vegna seðlaútgáfuréttarins er bank-
inn háður eftirliti landsstjórnarinnar
eftir nánari fyrirmælum í reglugerð,
er ráðaneytið fyrir ísland staðfestir.
Landssjóði greiðir bankinn 10/» af
árlegum arði sínum, þegar biiið er að
úthluta hluthöfum af hlutafé þeirra.
Hann er skattfrjáls.
»Bankinn skal hafa heimili sitt, að-
alskrifstofu og varnarþing í Eeykjavík
og útbú í hinum stærri kauptúnum
íslands, einkum á Seyðisfirði, ísafirði
og Akureyri«.
Bankanum stjórnar fulltrúaráð 7
manna, er alþingi kýs 3 og hluthafar
aðra 3, en íslandsráðgjafinn er hinn 7.
og sjálfkjörinn formaður, en landshöfð-
ingi varaformaður og gengur í hans
stað í forföllum hans. Fulltrúaráðið
heldur fundi sína í Reykjavík. (Dag-
lega stjórn og umsjón bankans hefir
auðvitað bankastjóri, sem fulltrúaráð-
ið skipar).
Aðalfundir bankans skulu og haldn-
ir í Eeykjavík að jafnaði. f>ar ræð-
ur afl atkvæða, eftir hlutamagni. Al-
þingi kýs þangað 2 fulltrúa fyrir lands-
sjóðs hönd. Ráðgjafinn getur felt úr
gildi ályktun aðalfundar, ef honum
þykir hún koma í bága við tilgang
bankans.
Fullnægi ekki hinir tilnefndu stofn-
endur skyldum þeim, er bankalögin
leggja þeim á herðar, áður en liðnir
eru 12 mánuðir frá því er lögin öðl-
ast gildi, má ráðgjafinn fela stofnun
bankans öðru félagi, er fært kynni að
vera um það.
Landssjóði er gert heimilt að verða
hluthafi í bankanum fyrir alt að 2/6
hlutafjárins. Auk þess skulu »ís-
lendingar, hvort sem eru einstakir
menn, sjóðir eða stofnanir, látnir sitja
fyrir í 6 mánuði frá því er lögin öðl-
ast gildi, að skrifa sig fyrir hlutum í
bankanum«. f>á hlutauppbæð, sem
þá vantar til, skulu stofnendur skyld-
ir að útvega með ákvæðisverði.
f>essi eru aðalfyrmæli laganna.
f>að er ein afleiðing þessara laga,
sem nefna hefði mátt að framan, að
nú er sjálfagt búið að vera um ráðleysis-
áformið um lántöku til eflingar lands-
bankanum.
Hlutdeild landssjóðs í bankanum að
2/5 hlutafjársins eru og litlar líkur til
að neitt verði úr. Til þess þarf geysi-
stóra lántöku, sem er miklum erfið-
leikum bundin. Enda ekki sýnileg á-
stæða til fyrirhann að gerast hluthafi
í þessari verzlun fremur en hverri
annari eða öðrum atvinnufyrirtækjum,
t. d. gufuskipafélagi, þilskipaútveg o.
s. frv., auk þess sem hann gerðist þá
keppinautur við sjálfan sig, þ. e.
Landsbankann.
Yfirleitt mun almenningur láta vel
yfir því, að eiga nú kost á tvennum
peningaverzlunarstofnunum í stað einn-
ar, allir nema þeir, sem eru sérstak-
lega við landsbankann riðnir. f>að er
eins um hann og um hverja aðra
verzlun, að h o n u m er illa við að
fá keppinaut við hliðina á sér. En
þar fyrir þarf og á ekki a 1 m e n n-
i n g i að vera illa við það. Slíkt væri
að minsta kosti býsna-óeðlilegt og ó-
vanalegt. Og heldur mikið ánauðar-
ok væri það yfir hugum manna, ef
það næði svo langt, að þora ekki að
óska eftir eða láta sér vænt um þykja,
að einokunarverzlun Landsbankans sé
af létt.
Eins og sjá má á framanskráðu á-
gripi hlutabankalaganna er ætlast til,
að yfirstjórn bankans sé skipuð ís-
lendingum að meiri hluta — 3 al-
þingiskjörnum fulltrúum, og ráðgjafa
eða landshöfðingja, auk þess sem ráð-
gjafinn ræður því, hvernig reglugerð
bankans er höfð og hann getur auk
þess ónýtt ályktanir aðalfundar. f>ar
við bætist, að jafnskjótt sem íslend-
ingar eignast sjálfir nokkuð að mun í
bankanum, fá þeir enn fleiri fulltrúa
fyrir sjálfa sig í yfirstjórn hans.
Verði nú, svo sem vonandi er, sá
árangur meðal annars af bankastofn-
un þessari, að verzlunarstétt landsins
neyðist ekki til framar að leita til
annarra landa um peningahjálp til að
reka atvinnu sína, þá eru það mikil
umskifti. Vegna ókunnugleika þar
verður hún, þorrinn að tölunni til að
minsta kosti, að ganga að afarkostum,
rándýrum lánum, 4—5 sinnum dýrari
en ella, þegar öllu er á botninn hvolft,
og selja raunar mönnum í öðru landi
sjálfdæmi um sína hagi að miklu
leyti. En þessi hlutabankastofnun er
leiðin til þess, að hún fái slíka pen-
ingahjálp jafngreiðlega og með jafn-
góðum kjörum eins og verzlunarstétt-
ir annarstaðar, bver í sínu landi, hjá
samlendum lánardrotnum og þing-
kjörnum að meiri hlut. En að telja
slíkt þjóðinni f heild sinni óviðkom-
andi eða gera ráð fyrir, að almenn-
ingi — alþýðu — horfi það eigi til
beinna hagsmuna, er hin aumasta
hégilja og heimska, sem hugsast getur.
Hins vegar er það sjálfsagður hlut-
ur og auk þess yfirlýst áform stofn-
enda bankans, að hugsað verður bú-
andlýð landsins m. fl. fyrir nægilegri
og hentugri peningahjálp ekki síður
en verzlunarstéttinni, með nægilega
löngum lánum og ódýrum, samkvæmt
beinum fyrirmælum laganna (»að
greiða fyrir framförum íslands í verzl-
un, búnaði, fiskiveiðum og iðnaði«), og
vegna þess, að slíkt er skilyrði fyrir
góðu gengi þessara nýju bankastofn-
unar. þeir, sem öðru halda fram, gera
það annaðhvort af því, að þeir vita
ekki, hvað þeir eru að fara með, eða
þá að þeir vita sig þóknast með því
Landsbankaholunni og hennar dýr-
Iingum.
Frá útlöndum
mjög lítið sögulegt í þetta sinn, til
8. þ. m.
Waldeek-Rousseau farinn frá völd-
um á Frakklandi og sá maður tekinn
við ráðaneytisforstöðu, er Combes heit-
ir, gamall maður (67), þingmaður í
efri deild. Delcassé fyrir utanríkis-
málum sem áður.
Friðarfagnaðarglaumur ákafur á Eng-
landi.
Kitchener lávarði veitt 50,000 pd.
heiðursgjöf (900,000 kr.) af parlament-
inu. Móti því að eins um 40 írar, og
kvað formælandi þeirra, John Red-
mond, Kitchener mundu verða fræg-
astan í sögunni fyrir að hafa barist
við konur og börn. Við það urðu
mestu óhljóð á þingi, er stóðu 20 mín-
útur.